تألیف

بزرگان اهل‏ سنت و تأليف درباره حديث غدير

در اينجا اشاره ‏اى داريم به چند تن از كسانى كه درباره حديث غدير كتاب نوشته ‏اند، يا در تأليفات خود به آن اشاره نموده و صحت و تواتر آن را ثابت كرده ‏اند:

ابن‏ مَغازلى شافعى: در مناقب خود.

ابن ‏عقده: كتاب «الموالاة».

طبرى: «كتاب الولاية» يا «الردّ على الحُرقوصيّة».

عبيداللَّه بن عبداللَّه حَسكانى: كتاب «الهداة إلى أداء حقّ الموالاة» در دوازده جزوه.

مسعود بن ناصر سِجِستانى: «كتاب دراية حديث الولاية».

شمس ‏الدين ذهبى.

محمد بن على بن دُحَيم شيبانى كوفى.

عبدالرحيم بن حسين شافعى.

ابوبكر جِعابى: كتاب «من روى حديث غدير خمّ» .

على بن عمر بغدادى دارَقُطنى.

ابن‏ جَزَرى، در كتاب «أسنى المطالب فى مناقب على بن أبى‏ طالب ‏عليه السلام» .

هر كدام از اين موارد در عنوان خود توضيح داده شده است.

همچنين مراجعه شود به عنوان: کتابشناسی، و عنوان: سند حدیث غدیر، و عنوان: هنر .

غدير و تأليف

از اوايل قرن دوم هجرى كه تدوين معارف دينى رسماً آزاد اعلام شد، تبليغ غدير نيز شكلى تازه بخود گرفت و كم كم از شكل روايت به صورت تأليف در آمد.

در اواسط قرن دوم اولين تأليف مستقل درباره غدیر را مى‏ بينيم كه از فراهيدى است. در ادامه اين راه كتاب‏ هاى مختلفى به صورت مستقل يا ضمنى در موضوع غدير تدوين شد.

ابوالمعالى جوینى از قرن پنجم مى ‏گويد: در بغداد در دست صحافى كتابى ديدم كه بر جلد آن نوشته بود: «جلد بيست و هشتم از اسناد حديث من كنت مولاه فعلى مولاه، و بعد از اين جلد بيست و نهم خواهد بود» !!

همچنين ابن‏ کثیر دمشقی مى‏ گويد: «كتابى در دو جلد ضخيم ديدم كه محمد بن جریر طبرى احاديث غدير خم را در آن جمع ‏آورى كرده بود»!

آنچه در اين مرحله مشهود است اينكه اكثر كتب، مربوط به اسناد و رجال خطبه است و هدف اول مؤلفين استحكام اصل مطلب بوده است. آنان كه جو خاص فرهنگى را به خوبى لمس مى‏ كردند در مرحله اول دست به كار محكم‏ كارى در اسناد و حفظ متون شدند تا نسل‏ هاى آينده مدارک لازم براى تحقيق و موشكافى و بحث و بررسى داشته باشند.

اين دوران در طول قرن دوم و سوم و چهارم و پنجم اوج خاص داشته و حق آن به خوبى ادا شده است.

از اوایل قرن يازدهم هجرى تا امروز با ايجاد ميدان باز علمى، محققين و انديشمندان اسلام تأليفات بسيار مهمى درباره غدير تأليف كرده و به خوبى از زحمات هزار ساله نتيجه‏ گيرى نموده ‏اند. در اين دوران تمام جوانب غدير مورد جمع و بررسى و تحقيق قرار گرفت.

ارتباط غدیر با قرآن ، بحث ‏هاى مفصل در اسناد غدير، بررسى‏ هاى عميق در متن حدیث غدیر، جمع‏ آورى و تدوين اشعار مربوط به غدير و جوانب ديگر آن مورد توجه خاص واقع شد و در هر مورد كتاب‏ هايى تدوين گرديد.

تحقيقات بزرگانى همچون قاضى شوشترى، علامه مجلسی، شيخ حر عاملى، سيد هاشم بحرانى، میرحامدحسین هندی ، علامه امینی و بسيارى ديگر از علما، بهترين شاهد اين مدعاست.

علامه مجلسى نيمى از يک جلد از «بحارالانوار» را به مسئله غدير اختصاص داده است.

سيد هاشم بحرانى كتابى مستقل بنام «كشف المهم» تأليف نموده است.

سيد حامدحسين هندى در ۱۰ جلد ۴۰۰ صفحه‏ اى از كتاب «عبقات‏ الأنوار» به بحث ‏هاى تحقيقى درباره غدير پرداخته است.

علامه امينى طى ۱۱ جلد كتاب «الغدير» جوانبى از آن و نيز كليه شعراى غدير و شعرهاى آنان را جمع‏ آورى نموده و مطالب مهمى درباره آنها آورده است.

كتاب‏ هايى از قبيل «التكميل» از سيد مرتضى ‏حسين و «الغدير فى الإسلام» از شيخ محمدرضا فرج ‏اللَّه نيز نمونه ‏هاى ديگرى از اين تحقيقات علمى هستند.

بدين اميد كه در آينده‏ هاى نزديک شاهد كتابى به عظمت غدير باشيم كه به عنوان يک مجموعه پر محتوى، همه مطالب مربوط به غدير را در خود جمع كرده باشد و اين آبروى ابدى اسلام را آن طور كه هست در معرض ديد جهانيان قرار دهد.

اين تاريخچه تأليف و غدير را به گونه ‏اى ديگر نيز مى ‏توان گفت:

پس از دوران ننگين و تاريک خلفاى سه گانه و منع از تدوين حديث و تفسير و نيز تأليف كتاب، از اوايل قرن دوم هجرى كه تدوين معارف دينى رسماً آزاد اعلام شد، تبلیغ غدیر نيز شكلى تازه بخود گرفت و كم كم از شكل روايت به صورت تأليف در آمد. اين مسير را در سه مرحله مى‏ توان يافت:

از روايت به تأليف

در اواسط قرن دوم به اولين تأليف مستقل درباره غدير بر مى‏ خوريم كه از فراهيدى است.

اين مسير ادامه يافت و كتاب‏ هاى مختلفى به صورت مستقل يا ضمنى در موضوع غدير تدوين شد، به طورى كه ابوالمعالى جوينى از قرن پنجم مى ‏گويد: در بغداد در دست صحافى كتابى ديدم كه بر جلد آن نوشته بود: «جلد بيست و هشتم از اسناد حديث من كنت مولاه فعلى مولاه، و بعد از اين جلد بيست و نهم خواهد بود»!!

همچنين ابن‏ كثير دمشقى مى‏ گويد: «كتابى در دو جلد ضخيم ديدم كه محمد بن جریر طبری احاديث غدير خم را در آن جمع ‏آورى كرده بود»!

آنچه در اين مرحله مشهود است اينكه اكثر كتاب‏ ها، مربوط به اسناد و رجال خطبه است و هدف اول مؤلفين استحكام اصل مطلب بوده است. آنان كه جو خاص فرهنگى را به خوبى لمس مى‏ كردند، در مرحله اول دست به كار محكم‏ كارى در اسناد و حفظ متون شدند؛ تا نسل ‏هاى آينده مدارک لازم را براى تحقيق و موشكافى و بحث و بررسى داشته باشند.

اين روند در طول قرن دوم و سوم و چهارم و پنجم اوج خاص داشته و حق آن به خوبى ادا شده است.

تحقيق در سند و متن

از قرن چهارم تحقيق و بحث در متن و سند حديث غدير آغاز شده، و قطعه اصلى خطبه غدير -  كه جمله «من كنت مولاه فهذا على مولاه» است -  در مناظرات مطرح شده و رجال اسناد و ناقلين حديث غدير به دقت مورد بررسى قرار گرفته است. كتب شيخ صدوق و سید مرتضی و شيخ مفيد بهترين شاهد بر اين مدعا هستند.

اين تحقيقات در قرن‏هاى چهارم و پنجم و ششم اوج داشته و تا سال هزار همچنان پيش رفته، به طورى كه آثار برجسته ‏اى از اين قرون در دست است.

شكوفايى علمى غدير

از اوایل قرن يازدهم هجرى تا امروز با ايجاد ميدان باز علمى، محققين و انديشمندان اسلام تأليفات بسيار مهمى درباره غدير تأليف كرده‏ اند و به خوبى از زحمات هزار ساله نتيجه ‏گيرى نمودند. در اين دوران تمام جوانب غدير مورد جمع و بررسى و تحقيق قرار گرفت و در هر جنبه ‏اى به طور جداگانه كتابى نوشته شد.

از جمله ارتباط غدیر با قرآن، بحث‏ هاى مفصل در اسناد غدير، بررسى‏ هاى عميق در متن حديث غدير، جمع‏ آورى و تدوين اشعار مربوط به غدير و جوانب ديگر آن مورد توجه خاص واقع شد و در هر مورد كتبى تدوين گرديد.

تحقيقات بزرگانى همچون قاضى شوشترى، علامه مجلسى، شيخ حر عاملى، شيخ عبداللَّه بحرانى، سيد هاشم بحرانى، ميرحامدحسين هندى، علامه امينى و بسيارى ديگر از علما، بهترين شاهد اين مدعاست.

علامه مجلسی در كتاب «بحارالأنوار» به طور مفصل درباره غدير سخن گفته كه در چاپ فعلى نيمى از جلد ۳۷ «بحارالأنوار» است.

شيخ عبداللَّه بحرانى نيز در كتاب عظيم خود «عوالم العلوم» مفصلاً غدير را بيان داشته كه در چاپ‏ هاى فعلى همراه با مستدركات يک جلد جداگانه را در بر مى‏ گيرد.

سيد هاشم بحرانى كتابى مستقل بنام «كشف المهم» تأليف نموده است.

سيد حامدحسين هندى در ۱۰ جلد ۴۰۰ صفحه ‏اى از كتاب «عبقات الأنوار» به بحث‏ هاى تحقيقى درباره غدير پرداخته است.

علامه امينى طى ۱۱ جلد كتاب «الغدير فى الكتاب و السنة و الأدب» جوانبى از غدير و نيز شعراى عرب‏ زبان غدير و شعرهاى آنان را جمع ‏آورى نموده و مطالب مهمى درباره آن آورده است.

كتاب‏هايى از قبيل «التكميل» از سيد مرتضى‏ حسين ، و «الغدير فى الإسلام» از شيخ محمدرضا فرج ‏اللَّه نمونه‏ هاى ديگرى از اين تحقيقات علمى هستند.

در همين راستا، سلطان حسين صفوى در زمان حكومت خود امر كرد كتاب‏ ها و رساله ‏هايى مخصوص عيد غدير و قضيه غدير بنويسند.

اين تلاش ‏ها ادامه يافته تا زمان حاضر كه شاهد گام‏ هاى علمى فرهنگى بسيار ارزشمندى در مورد غدير هستيم، و هر روزه پرونده كتاب و غدير پرافتخارتر مى‏ گردد.

بد نيست به اين نكته اشاره شود كه بعضى از كتاب‏ هاى مربوط به غدير به عنوان يک جلد از مجموعه ‏اى بزرگ است، مانند جلد۳/۱۵ از مجموعه مفصل كتاب «عوالم العلوم» ؛ و يا يک جلد از مجموعه ‏اى است كه به عنوان آشنايى با معارف اسلام و امثال آن منتشر شده است.

براى توضيح بيشتر مراجعه شود به عنوان: تبلیغ /  مراحل چهارگانه تبلیغ غدیر در تاریخ .

مسابقه تأليف در كنگره جهانى غدير در لندن

در سال ۱۴۱۰ هجرى بمناسبت چهاردهمين قرن غدير، كنگره باشكوهى در شهر لندن برگزار شد كه چند روز ادامه داشت و گزارش آن بچاپ رسيد، و بار ديگر عظمت غدير در حد جهانى به نمايش گذاشته شد.

اين كنگره تحت عنوان «مهرجان الإمام على ‏عليه السلام، بمناسبة مرور ۱۴ قرناً على يوم الغدير الأغرّ» طى سه روز ۱۹/ ۲۱  ذى‏ حجة سال ۱۴۱۰ ق -  ۱۳۶۸ ش -  ۱۹۹۰ م در مركز شهر لندن برگزار شد.

اين يادبود چهاردهمين قرن غدیر در پنج جهت فعاليت داشت، كه يكى از آنها مسابقه تأليف كتاب بود؛ يک مسابقه عمومى براى تأليف كتاب درباره غدير به چهار زبان عربى، فارسى، اردو و انگليسى قرار داده شد و جوايز نفيسى براى نفرات اول تا چهارم از هر زبانى در نظر گرفته شد كه در مرحله ابتدايى بيش از سى كتاب براى مسابقه ارائه شد.

براى توضيح بيشتر مراجعه شود به عنوان: کنگره امام علی علیه السلام (لندن).

مؤلفين مشهور غدير در چهارده قرن

از مؤلفين مشهور غدير در چهارده قرن مى‏ توان به نام ‏هاى زير اشاره كرد:

خليل بن احمد فراهيدى (م ۱۷۵ ق)

على بن حسن طاطرى (م حدود ۲۰۰ ق)

ابوجعفر بغدادى (م حدود ۳۰۰ ق)

محمد بن جرير طبرى (م ۳۱۰ ق)

شيخ كلينى (م ۳۲۸ ق)

ابوالعباس ابن عقده كوفى (م ۳۳۳ ق)

حسن بن ابراهيم علوى نصيبى (م حدود ۳۵۰ ق)

على بن هلال مهلّبى (م ۳۵۰ ق)

ابوبكر جعابى (م ۳۵۵ ق)

ابوطالب انبارى (م ۳۵۶ ق)

ابوجعفر محمد بن على بن دحيم شيبانى (م حدود ۴۰۰ ق)

ابوالحسن دارقطنى (م ۳۸۵ ق)

ابوالمفضل شيبانى (م ۳۸۷ ق)

حاكم نيشابورى (م ۴۰۵ ق)

ابوعبداللَّه غضائرى (م ۴۱۱ ق)

شيخ مفيد (م ۴۱۳ ق)

ابوالحسن على القنانى (م ۴۱۳ ق)

منصور لائى رازى (م قرن ۵ ق)

سيد مرتضى علم‏ الهدى (م ۴۳۶ ق)

محسن خزاعى ‏نيشابورى (م قرن ۵ ق)

ابوالفتح كراجكى (م ۴۴۹ ق)

هبةاللَّه بن موسى شيرازى (م ۴۷۰ ق)

حافظ سعيد بن ناصر سجستانى (م ۴۷۷ ق)

حاكم حسكانى (م قرن ۵ ق)

ابوطالب فارسى (م قرن ۶ ق)

شمس ‏الدين ذهبى (م ۷۴۸ ق)

زين ‏الدين كردى رازيانى (م ۷۲۵ ق)

مولى عبداللَّه قزوينى (م قرن ۱۰ ق)

ابن طولون دمشقى (م ۹۵۳ ق)

سيد على خان مدنى (م ۱۰۸۸ ق)

سيد هاشم بحرانى (م ۱۱۰۷ ق)

ملا مسيحا فسوى (م ۱۱۲۷ ق)

مير حامدحسين هندى (م ۱۳۰۶ ق)

حاج شيخ عباس قمى (م ۱۳۵۹ ق)

سيد مرتضى‏ حسين (م ۱۴۰۰ ق)

شيخ عبدالحسين امينى.

مؤلفينِ غدير

تأليفات مربوط به غدیر اكثراً به صورت فردى انجام شده، و گاهى به صورت گروهى و يا با نام هيئت تحريريه به چشم مى‏ خورد.

در ميان اين  خدمتگزاران غدير كه به نام امیرالمؤمنین ‏علیه السلام و اظهار محبت به ساحت اقدسش قلم زده ‏اند، علماى بزرگ و محدثين طراز اول ديده مى‏ شوند.

همچنين خطباى مشهورى ديده مى‏ شوند كه مستقلاً درباره غدير تأليف داشته ‏اند و يا متن خطابه‏ هاى پرمحتواى آنان به صورت كتاب عرضه شده است.

دامنه اين محبت تا آنجا كشيده شده كه حتى جوانانى را مى ‏بينيم كه با سن كم خود مشتاقانه و آگاهانه قلم به دست گرفته ‏اند و شعاعى از نور علوى را به نمايش گذاشته ‏اند.

اكثر مؤلفين كتاب‏ ها مربوط به غدير از شيعه اثنی اعشرى هستند و بايد هم چنين باشد. در اين ميان چند مؤلف از اسماعيليه و چند نفر از عامه نيز ديده مى‏ شوند.

از سوى ديگر تعدادى از كتاب ‏هاى غدير مجهول‏ المؤلف است كه گاهى به علت در دست نبودن اصل كتاب يا منبع معرفى‏ كننده بوده و گاهى در كتاب اثرى از نام مؤلف ديده نشده كه اكثراً در كتاب ‏ها خطى است. كتاب‏ هايى كه «هيئت تحريريه» يا جمعى از نويسندگان يا مؤسسه‏ اى مؤلف آن باشند يک مؤلف حساب شده و مجهول ‏المؤلف تلقى نمى‏ شوند. در تعدادى از كتاب‏ ها نيز نام چند مؤلف بيان شده كه هر كدام از آن مؤلفان جداگانه به حساب مى‏ آيند. البته بعضى از مؤلفين بيش از يک كتاب در رابطه با غدير تأليف نموده ‏اند. همچنين مترجمين، خلاصه ‏نويسان، محققين و ... نيز در اين شمارش به حساب آمده ‏اند.

مجموع مؤلفين غدير ۱۱۸۹ نفر هستند كه ذيلاً آمار مربوطه ذكر مى‏شود:

شيعه: ۱۱۶۳ نفر.

اسماعيلى: ۱۴ نفر.

عامه: ۱۲ نفر.

مسيحى: ۱ نفر.

مؤلفانى كه مذهب آنان مشخص نيست و كتاب ‏هايى كه مؤلفان آنها مشخص نيست (مجهول‏ المؤلف) : ۶۹ كتاب.

براى موارد بيشتر در مورد «تألیف» مراجعه شود به عنوان: کتابشناسی.