مولوی سید برکت علی حنفی • مفتی سید محمدعباس تستری • سید محمد بن دلدارعلی
تالیفات
عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار
مذهب
شیعه
اطلاعات فرهنگی
زمینه فعالیت
کلام
علت شهرت
دفاع از تشیع با نگارش ردیه
میرحامدحسین هندی (۱۲۴۶–۱۳۰۶ قمری) از سادات و علمای برجسته شیعه در هند و نویسنده کتاب عبقات الانوار با موضوع دفاع از ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام. او بهعنوان یکی از مدافعان بزرگ مکتب اهلبیت علیهم السلام شناخته شده است.
میرحامدحسین آثار مهمی در دفاع از تشیع نگاشته است که عمدتاً شامل ردیههایی بر کتابهای مخالفان و شبهات مطرحشده علیه شیعه هستند. او با تکیه بر منابع معتبر اسلامی، بهویژه کتب اهل سنت، به اثبات مبانی اعتقادی شیعه، بهویژه مسئله امامت و ولایت، پرداخته است.
مشهورترین اثر او، عبقات الأنوار فی إمامة الأئمة الأطهار، کتابی جامع و مفصل است که با هدف اثبات امامت و دفاع از ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام نگاشته شده است.
جایگاه
میرحامدحسین هندی (۱۲۴۶–۱۳۰۶ قمری) از سادات و علمای برجسته شیعه در هند برشمرده شده[۱] و کتاب عبقات الانوار او با موضوع دفاع از ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام مهمترین کتاب او معرفی شده است.[۲] از او بهعنوان یکی از مدافعان بزرگ مکتب اهلبیت علیهم السلام یاد شده است.[۳]
میرزای شیرازی (درگذشت: ۱۳۱۲ق)، از مراجع برجسته شیعه، در تقریظی که بر کتاب عقبات الانوار نگاشته است میرحامدحسین را نویسندهای پخته، دارای فکری تابناک و مجسمه اخلاص و تقوا خوانده است.[۴]
آقابزرگ تهرانی (درگذشت: ۱۳۸۹ق)، تراجمنگار و کتابشناس شیعه، میرحامدحسین را از بزرگترین متکلمان و عظیمترین عالمان شیعه برمیشمرد.[۵] از نظر او میرحامدحسین عالمی پرتتبع، پراطلاع و مسلط بر آثار و اخبار و میراث اسلامی بوده است؛ تسلطی که هیچکس از معاصران و متأخران، بلکه بسیاری از عالمان قرون پیشین هم به پایه او نرسیدند.[۶] بهگفته آقابزرگ، میرحامدحسین همه عمر خود را به بحث در اسرار اعتقادات دینی شیعه و حراست از مذهب شیعه گذراند؛ به طوری که من کسی را نمیشناسم که در این راه مانند او جهاد کرده و همه چیز خویش را در راه استواری حقایق مسلم دینی از دست داده باشد.[۷]
سید حسن صدر (درگذشت: ۱۳۵۴ق)، مرجع و تراجمنگار شیعه، میرحامدحسین را در ردهٔ بزرگترین متکلمان و عظیمترین عالمان نامآور دین و اسطوانههای استوار منطق و استدلال برشمرده است. از نظر او، میرحامدحسین عمر خویش را در یاری ایمان و نگهبانی شریعت جدش گذرانده و دین را با تحقیقات ارجمند خویش یاری کرد.[۸]
علامه امینی، نویسنده کتاب الغدیر، میرحامدحسین را یکی از شمشیرهای آختهٔ خدا بر سر دشمنان حق و درفش پیروزی حقیقت و دین و آیتی بزرگ از آیات خدای سبحان میخواند.[۹]
میرحامدحسین و غدیر
علامه امینی میرحامد حسین را در شمار کسانی دانسته که درباره غدیر کتاب مستقل تألیف کردهاند. بهگفته او، میرحامدحسین، حدیث غدیر، اسناد آن، متواتربودن و معنای این حدیث را در دو جلد بزرگ و ۱۰۸۰ صفحه (دو جلد از مجموعه عقبات الانوار) گرد آورده است.[۱۰]
زندگینامه
میرحامدحسین بن سید محمدقلی موسوی کنتوری هندی،[۱۱] با نام اصلی سید مهدی و کنیه ابوظفر،[۱۲] در ۵ محرم ۱۲۴۶ قمری (برابر با ۱۲۱۰ شمسی)[۱۳] در شهر میروت (Meerut)، از توابع دهلی هندوستان، بهدنیا آمد.[۱۴] گفته شده که پدرش، سید محمدقلی موسوی هندی، او را به احترام جدش حامدحسین با این نام شهرت داد.[۱۵]
بهنقل از برخی منابع، نسب میرحامد حسین از طرف پدر به امام موسی بن جعفر علیهم السلام میرسد.[۱۶] خانواده او از سادات موسوی نیشابور بودند که در جریان حمله مغول به هندوستان هجرت کردند و در آنجا علم و دیانت مشهور شدند.[۱۷] خاندان میرحامدحسین از جمله خاندانهایی برشمرده شده که پس از برقراری حکومت شیعی اود، توسط خاندانی از سادات نیشابور، برای بسط تشیع به هندوستان هجرت کردند.[۱۸]
درگذشت
مقبره مرحوم میرحامد حسین در هند
میرحامدحسین در ۱۸ صفر ۱۳۰۶ قمری درگذشت و پیکرش در حسینیه جناب غفرانمآب در شهر لکهنو هند بهخاک سپرده شد.[۱۹] خبر درگذشت او بازتاب گستردهای در جهان اسلام داشت و مجالس سوگواری برای وی، از جمله در عراق، برگزار شد.[۲۰]
تحصیلات
میرحامدحسین هندی آموزش را از ۶ سالگی با حضور در مکتبخانه آغاز کرد. طبق گفته پدرش، او در ۱۷ ربیعالاول ۱۲۵۲ق به مکتب رفت و نزد شیخ کرمعلی خواندن و نوشتن را آغاز نمود.[۲۱] پس از مدت کوتاهی، پدرش سید محمدقلی موسوی شخصاً مسئولیت آموزش او را برعهده گرفت و تا ۱۴ سالگی مبادی علوم اسلامی و علم کلام را به او آموخت.[۲۲]
دستخط میرحامدحسین
در پانزدهسالگی با مرگ پدر، میرحامدحسین برای تکمیل دانش خود نزد بزرگترین علمای عصر خویش تحصیل کرد:
مقامات حریری و دیوان متنبی را نزد مولوی سید برکت علی حنفی فراگرفت؛
نهجالبلاغه را نزد مفتی سید محمدعباس تستری آموخت؛
علوم شرعیه نزد سید دلدارعلی نقوی (معروف به سلطانالعلماء) و سیدالعلماء سید حسین نقوی علیینمکان (فرزند سلطانالعلماء) آموخت؛
علوم عقلیه را هم نزد سید مرتضی بن سیدالعلماء ملقب به خلاصةالعلماء آموخت.[۲۳]
محمدرضا حکیمی، عالم شیعه، در کتاب میرحامدحسین خود آثار میرحامدحسین مجموعهای غنی از مباحث کلامی، فقهی و تاریخی تلقی شدند که با هدف دفاع از مبانی اعتقادی شیعه و پاسخ به شبهات اهل سنت نوشته شدهاند.[۲۴] روش او در استناد به منابع معتبر اهل سنت، این آثار را به منابعی ماندگار و تأثیرگذار تبدیل کرده است.[۲۵]
عبقات الانوارعبقات الأنوار فی امامة الائمة الاطهار علیهم السلام: مهمترین، مشهورترین و جامعترین اثر میر حامد حسین که در رد بخش امامت کتاب تحفه اثنی عشریه نگاشته شده است. این اثر به بررسی آیات و احادیث مرتبط با امامت پرداخته و یکی از برجستهترین آثار کلامی شیعه بهشمار میرود.
استقصاء الافحام: این کتاب، پاسخی به کتاب منتهی الکلام نوشته حیدرعلی فیضآبادی حنفی است که در ۱۰ مجلد تدوین شده است.
افحام أهل المین فی رد ازالة الغین: این کتاب پاسخی به کتاب ازالة الغین نوشته حیدرعلی فیضآبادی.
الشریعة الغرّاء: کتابی درباره فقه.
الطارف: مجموعهای از معماهای علمی و فکری.
صفحة الالماس فی حکم الارتماس: بررسی احکام مربوط به فرورفتن در آب و مسائل مرتبط با آن.
العشرة الکاملة: حل و پاسخ به ده مسئله دشوار و مشکل.
أسفار الأنوار عن حقایق أفضل الأسفار: شرح وقایع سفر میرحامدحسین به مکه و زیارت ائمه اطهار علیهم السلام در عتبات عالیات.
کشف المعضلات فی حل المشکلات: بررسی و پاسخ به پرسشها و مشکلات علمی.
النجم الثاقب فی مسألة الارث: تحلیل علمی و فقهی درباره مسائل ارث.
الدرر السنیة فی المکاتیب و المنشآت العربیة: مجموعهای از مکاتبات و نوشتههای عربی.
الذرایع فی شرح الشرایع: شرح کتاب شرایع الإسلام از محقق حلی در فقه.
شوارق النصوص: یکی دیگر از آثار کلامی در دفاع از تشیع.
زین المسائل الی تحقیق المسائل: بررسی و حل مسائل فقهی و گوناگون.
درة التحقیق: اثری علمی در موضوعات فقهی و اصولی.
الظل الممدود و الطلح المنضود: یک اثر تحقیقی و فقهی.
الغصب البتار فی مبحث آیة الغار: تحلیل و نقد کلامی در مورد واقعه غار و پاسخ به شبهات.[۲۶]
اعیان الشیعه؛ سید محسن امین، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
تکملة أمل الآمل؛ سید حسن صدر، تحقیق: عبدالکریم دباغ و عدنان دباغ، بیروت: دار المؤرخ العربی، ۱۴۲۹ق.
تکملة نجوم السماء؛ محمدمهدی لکهنوی کشمیری، تحقیق: سید شهاب الدین مرعشی نجفی، قم: مکتبة بصیرتی، بیتا.
طبقات أعلام الشیعة و هو نقباء البشر فی القرن الرابع عشر؛ محمدمحسن منزوی (آقابزرگ تهرانی)، تحقیق: سید عبدالعزیز طباطبایی، مشهد: دار المرتضی للنشر، ۱۴۰۴ق.
الفوائد الرضویة فی أحوال علماء المذهب الجعفریة: سرگذشت عالمان شیعه؛ عباس بن محمدرضا قمی، تحقیق: ناصر باقری بیدهندی، قم: بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش.
میرحامدحسین؛ محمدرضا حکیمی، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.
نجوم السماء فی تراجم العلماء (شرح حال علمای شیعه قرنهای یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری)، محمدعلی بن محمدصادق آزاد کشمیری، تحقیق: میر هاشم محدث، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی (شرکت چاپ و نشر بینالملل، ۱۳۸۷ش.
هندوستانی که من دیدم؛ سیدعلی میرشریفی، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
