شیطان

آيه «وَ كَذلِكَ جَعَلْنا لِكُلِّ نَبِىٍّ عَدُوًّا شَياطِينَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ يُوحِى بَعْضُهُمْ إِلى بَعْضٍ...»

على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام آن امامى است كه پیامبر صلی الله علیه و آله او را سبب امتحان امت قرار داد و فرمود:

لَوْ لا انْتَ يا عَلِىُّ لَمْ يُعْرَفِ الْمُؤْمِنُونَ بَعْدى: اى على، اگر تو نبودى مؤمنين بعد از من شناخته نمى‏ شدند.

پيامبر صلى الله عليه و آله فصلى از مراسم غدير و خطابه آن را به دشمنان ائمه‏ علیهم السلام اختصاص داده تا مردود شوندگان از امتحان علوى بدانند چه آينده ‏اى در انتظار آنان است.

اقتباس از چند آيه و تضمين آياتى ديگر براى اين منظور، روى هم ۱۵ آيه را عنوان اين بخش قرار داده است.

در اين آيات از يک سو اوصاف و رفتار اعداء اهل‏ بیت‏ علیهم السلام در دنيا مطرح شده، كه ثابت قدم نبودن آنان در ایمان و گفتگوهاى نارواى آنان و متكبر بودن آنان ذكر شده است.

از سوى ديگر جزاى اعتقاد و عملشان در دنيا و آخرت را بيان مى‏ كند كه سقوط ارزش اعمالشان، و استحقاق آتش ابدى بدون تخفيف و مهلت و بدون شفاعت، آن هم عذاب فوق ‏العاده ‏اى در پايين‏ ترين درجه جهنم با شنيدن صداى جوشش جهنم و ديدن شعله ‏هاى آتش نمونه‏ هاى آن است.

اين آيات تضمين شده در كلام پيامبر صلى الله عليه و آله ۱۵ آيه است، كه از جمله اين آيات آيه ۱۱۲ سوره انعام است:

«وَ كَذلِكَ جَعَلْنا لِكُلِّ نَبِىٍّ عَدُوّاً شَياطِينَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ يُوحِى بَعْضُهُمْ إِلى بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُوراً وَ لَوْ شاءَ رَبُّكَ ما فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَ ما يَفْتَرُونَ»:

«اين گونه است كه براى هر پيامبرى دشمنى از انس و جن قرار مى‏ دهيم كه به يكديگر سخنان زينت شده را از روى غرور الهام مى‏ كنند، و اگر پروردگار تو بخواهد نمى ‏توانند آن را انجام دهند، پس آنان را با افترائشان به حال خود واگذار».

اين آيه از چهار بُعد قابل بررسى است:

متن خطبه غدير

الا انَّ اعْدائَهُمْ هُمُ السُّفَهاءُ الْغاوُونَ اخْوانُ الشَّياطينَ، يُوحِى بَعْضُهُمْ إِلى بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُوراً:

بدانيد كه دشمنان ايشان سُفهاى گمراه و برادران شياطين‏ اند، كه سخنان باطل ظاهر فريب را از روى غرور به يكديگر مى‏ رسانند.

  موقعيت تاريخى

در اواسط خطابه غدير كه پيامبرصلى الله عليه وآله دوستان و دشمنان ائمه‏ عليهم السلام را با استناد به آيات قرآن معرفى مى‏ فرمايد، اولين موردى كه مى‏ خواهد دشمنان را معرفى كند اين فراز است كه با اقتباس بسيار پر معنايى از آيه سوره انعام شيطنت آنان را مطرح مى ‏كند.

عبارت «عدواً شياطين الجن و الانس» در آيه به صورت «اخْوانَ الشَّياطين» در كلام حضرت آمده كه با احاديثى كه مطرح خواهد شد لطافت خاص آن معلوم مى ‏شود. سپس جمله وسط آيه عيناً در كلام حضرت آمده است.

موقعيت قرآنى

موقعيت قرآنى اين آيه در ذيل آياتى مربوط به معاندينى است كه از دائره مؤمنين خارج شده ‏اند و از ايمان آوردنشان قطع اميد شده و مهر ابطال بر آنان خورده است، به گونه ‏اى كه خداوند در آيه ۱۰۹ مى ‏فرمايد: «قسم ياد مى‏ كنند كه اگر آيتى برايشان بيايد ايمان مى ‏آورند، ولى شما چگونه به سخن ايشان اعتماد مى‏ كنيد در حالى كه اگر آيات الهى هم بيايد ايمان نمى‏ آورند»!

آنگاه در آيه بعد مطلب را با قاطعيت بيشترى مى ‏فرمايد: «حتى اگر ملائكه را بر آنان نازل كنيم و مردگان با ايشان سخن بگويند و همه چيز را بر گواهى صدق آن برانگيزيم، باز هم ايمان نمى‏ آورند مگر آنكه خدا بخواهد» .

پس از معرفى اين عمق كفر و نفاقشان، نوبت به آيه مورد نظر مى‏ رسد كه مى ‏فرمايد: «اين چنين براى هر پيامبرى دشمنى از جن و انس قرار داديم كه اباطيل ظاهر فريب را به يكديگر منتقل مى‏ كنند» .

در آيه بعدى هدف را هم بيان مى ‏كند كه: «كسانى كه به آخرت ايمان ندارند به آن سخنان باطل به ظاهر آراسته دل بسپارند و بدان خشنود شوند و به همان راهى كه آنان رفته‏ اند بروند» .

تحليل اعتقادى

آنچه از تركيب بسيار لطيف اين كلام پيامبرصلى الله عليه وآله با مضمون آيه استفاده مى‏ شود سه نكته است:

الف. ياران سفيه و گمراه شيطان در اين امت

دشمنان اهل‏بيت ‏عليهم السلام سفيهان گمراه هستند كه برادران شياطين‏ اند. در قرآن خداوند به شيطان خطاب مى‏ كند: «إِنَّ عِبادِى لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ إِلا مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغاوِينَ» : «تو بر بندگان من سلطه ‏اى ندارى مگر كسانى از گمراهان كه از تو پيروى مى ‏كنند» . بنابراين كسانى كه خلافت اهل‏بيت‏ عليهم السلام را گرفتند، ياران شيطان و متصف به سفاهت و گمراهى ‏اند.

شايد نسبت سفاهت به كسانى كه با فكر خود توانسته ‏اند خلافت را به چنگ آورند بدون آنكه كمترين لياقتى درباره آن داشته باشند تعجب‏ آور باشد، ولى اگر معتقد باشيم انسان‏هايى كه اهداف شوم را برگزيده ‏اند بارزترين نشانه ‏هاى سفاهت و جهالت را با خود حمل مى‏ كنند و هر حركتى در راه آن انجام مى‏ دهند مظهر ديگرى از سفاهتشان است، آنگاه است كه بر هم زنندگان نظامِ سراسر مصلحتِ الهى را بى عقل‏ ترين و سفيه ‏ترين مردم خواهيم دانست.

در مقابل كسانى را كه اوامر پروردگارشان را بالاترين خير و مصلحت تلقى مى‏ كنند و اين نكته را از عمق جان درک مى‏ كنند و براى فرار از آن به هزار حيله متوسل نمى‏ شوند، عاقل‏ ترين مردم دنيا خواهيم شناخت.

اميرالمؤمنين‏ عليه السلام در اين باره مى‏ فرمايد: هَيْهاتَ! لَوْ لا التُّقى لَكُنْتُ ادْهَى الْعَرْبِ: اگر تقوى مانع نبود من زيرک ‏ترين عرب بودم. و اين كلام بدان معنى است كه مردان خدا مصلحت خود و ديگران را در سايه اوامر و نواهى خدا و زير مجموعه آن مى ‏دانند، و گرنه فكر بشر براى دست يافتن به آنچه بخواهد مى‏ تواند راه‏ هاى متعددى پيدا كند.

در حديث ديگرى معاويه را از زيركانى معرفى نمود كه با توسل به حيله و هتک ارزش‏ ها به اهداف خود مى‏ رسند. در اين باره فرمود: به خدا قسم معاويه باهوش ‏تر از من نيست، ولى او حيله مى ‏كند و هتاكى مى ‏نمايد، و اگر نبود كه از مكر و حيله اعراض دارم من از زيرك‏ترين مردم بودم.

ارتباط شيطان با اين گونه زيركى كه از راه مكر و حيله است و بايد به جاى عقل نام سفاهت بر آن گذاشت، در حديث امام صادق‏ عليه السلام به خوبى ترسيم شده است كه وقتى پرسيدند: عقل چيست؟ فرمود: آنچه خدا با آن پرستيده مى‏ شود و بهشت كسب مى‏ شود. پرسيدند: پس آنچه در معاويه بود؟! فرمود: تِلْكَ النَّكْراءُ وَ تِلْكَ الشَّيْطَنَةُ، وَ هِىَ شَبيهَةٌ بِالْعَقْلِ وَ لَيْسَتْ بِالْعَقْلِ: آنچه در معاويه بود زيركى و شيطنت بود كه شباهت به عقل دارد، ولى عقل نيست.

ب. دشمن شيطانى پيامبرصلى الله عليه وآله و امتش

پيامبرصلى الله عليه وآله در خطابه غدير دشمنان و امامانشان را «اخوان الشياطين» نام نهاده و با ملاحظه دنباله كلام (يُوحِى بَعْضُهُمْ ...) اقتباس آن از آيه روشن است، چرا كه در آيه عبارت چنين است: «وَ كَذلِكَ جَعَلْنا لِكُلِّ نَبِىٍّ عَدُوًّا شَياطِينَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ» : «و اين گونه ما قرار داديم براى هر پيامبرى دشمنى كه شياطين جن و انس هستند» . نتيجه اين اقتباس آن است كه دشمن پيامبرصلى الله عليه وآله از انسان‏ها همين دشمنان امامانند كه با آن شياطين برادر و متحدند.

حديثى از امام صادق‏ عليه السلام در اين باره پرده از همه ابهامات بر مى‏دارد و اين دشمنان پيامبرصلى الله عليه وآله را معرفى مى‏ كند، آنجا كه فرمود: ما بَعَثَ اللَّه رَسُولاً الاّ وَ فى وَقْتِهِ شَيْطانانِ يُؤْذِيانِهِ وَ يَفْتِنانِهِ وَ يُضِلانِ النّاسَ بَعْدَهُ ... . وَ امّا صاحِبا مُحَمَّدٍصلى الله عليه وآله فَحَبْتَرُ وَ زَريقُ: خداوند هيچ پيامبرى را مبعوث نفرموده مگر آنكه در زمان او دو شيطان بوده اند كه او را اذيت كرده ‏اند و براى او فتنه ايجاد كرده ‏اند و مردم را بعد از او گمراه كرده ‏اند ... . و دو شيطان زمان حضرت محمدصلى الله عليه وآله ابوبكر و عمر بودند.

جالب است كه بدانيم اولى صراحتاً بر فراز منبر گفت: انَّ لى شَيْطاناً يَعْتَرينى: من شيطانى دارم كه بر من عارض مى‏ شود. بنابراين تعجبى نخواهد داشت اگر بدانيم كه ابليس از روز غدير نگرانى‏ هاى خود را با وعده‏ هاى همين شياطين انسى اطراف پيامبرصلى الله عليه وآله رفع كرد، تا آنجا كه به شياطين زير دست خود گفت: نگران نباشيد كه اصحاب او به من وعده داده ‏اند كه به هيچ يک از گفته‏ هاى او اقرار نكنند، و آنان هرگز اين وعده خود را نمى‏ شكنند.

ج. سخنان فريبنده شياطين امت

برنامه شيطانى گمراه كنندگان امت، در عبارتى همه جانبه با دقت تمام به تصوير كشيده شده است: «يُوحِى بَعْضُهُمْ إِلى بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُوراً» . اين جمله سه نقطه مهم از روش‏ هاى مكر و حيله اهل سقيفه را خاطر نشان كرده است: با غرور و تكبر، سخنان فريبنده، به يكديگر خبر رساندن.

الف. غرور

از آنجا كه گمراه كنندگان به فتنه‏ گرى و زيركى خود از يک سو، و نجابت و تقواى مؤمنين از سوى ديگر اطمينان دارند، برنامه‏ هاى خود را با غرور كامل و سينه سپر كرده دنبال مى ‏كنند.

ب. سخنان فريبنده

ابزار كار اغوا كنندگان مردم، كلمات ظاهرفريب است كه با آن ساده ‏لوحان را گول مى‏ زنند و قلوب آنان را در چنگ خود مى‏ گيرند. در پى آن اهداف باطل خود را با سخنان حق به جانب و به ظاهر زيبا و فريبنده در فكر مردم اشراب مى‏ كنند و جاى مى ‏دهند.

در حيات پيامبرصلى الله عليه وآله معجزات آن حضرت را سحر تلقى كردند و اين فكر را تا بعد از رحلت حضرتش پى گرفتند، به طورى كه عمر بارها معجزات اميرالمؤمنين‏ عليه السلام را صراحتاً به عنوان «سحر بنى ‏هاشم» مطرح مى‏ كرد!

همچنين آن حضرت را به عنوان كسى كه در بين اهل‏ بيتش شخصيت بزرگى است و بقيه ارزشى ندارند مطرح كردند. عمر بن خطاب بود كه گفت: ما مَثَلُ مُحَمَّدٍ الاّ كَنَخْلَةٍ نَبَتَتْ فى كُناسَةٍ: مثل محمد نيست مگر مثل درخت خرمايى كه در زباله‏ دانى روييده باشد!!

در صلح حديبيه عمر با فرصت‏ طلبى كامل فرياد بر آورده بود: لا نُعْطِى الدَّنِيَّةَ فى دينِنا: در دينمان خوارى را نمى ‏پذيريم!! در حالى كه شخص پيامبرصلى الله عليه وآله فرمان اين صلح با مشركين را صادر فرموده بود.

آنان در غدير تمام توان خود را در سخن پردازىِ باطل به كار گرفتند و مى‏ خواستند با استفاده از مسائل تحريک كننده عواطف و تعصب‏ ها و با مسخره كردن حقايق، مردم را از دريافت عظمت آنچه در مراسم سه روزه وجود داشت غافل كنند و احساسات مردم را بر ضد آن تحريک كنند.

گاهى توجه او به فاميل را عَلَم مى‏ كردند و مى‏ گفتند: او به پسر عمويش مغرور شده است؛ و يا مى‏ گفتند: كار پسر عمويش را عجب محكم مى‏ كند؛ و يا مى‏ گفتند: اگر مى ‏توانست مثل كسرى و قيصر عمل مى‏ كرد.

گاهى با ترفند شيرين كارى، تعيين اميرالمؤمنين‏ عليه السلام را يک امر شخصى جلوه مى ‏دادند و در حضور حضرت مى ‏پرسيدند: آيا اين مسئله از طرف خداست يا از پيش خود مى گويى؟ و در مواردى در غياب حضرت مى‏ گفتند: اين هرگز امر خدا نيست و از پيش خود سخن مى‏ گويد!

گاهى با سخنان مزوِّرانه‏ اى كه شبيه مسخره بود، پيشنهاد شركت ديگران در خلافت را مى ‏دادند، و حتى درخواست مى‏ كردند كه همه قبايل به نوبت در آن شريک باشند، و اين گونه طمع مردم را تحريک مى‏ كردند.

اين روندِ به كارگيرىِ «زُخْرُفَ الْقَوْلِ» ادامه يافت تا پس از پيامبرصلى الله عليه وآله حساب‏ شده ‏ترين كلمات براى پايمال كردن حق اهل‏بيت‏ عليهم السلام به كار گرفته شد:

ابتدا مسئله «جمع نشدن نبوت و خلافت در اهل‏بيت واحد» را پرورش دادند.

سپس خون‏ هاى بدر و احُد و خيبر و غير آن را در گوش مردم خواندند.

بعد از آن جوان بودن على‏ عليه السلام را براى مردم جلوه دادند.

در مرحله بعد شركت همه در خلافت را به ميان آوردند.

آنگاه قبيله ‏گرايى و مسئله مهاجر و انصار را مطرح كردند و به رخ كشيدن سوابق را وسيله ‏اى براى نيل به اهدافشان قرار دادند.

آنگاه كه فدک را غصب كردند از يک سو دست به دامان «ارث نگذاشتن انبياء» شدند، و از سوى ديگر صرف درآمد فدک در راه رزمندگان را مطرح كردند. آنان غصب فدک را به گونه ‏اى جلوه دادند كه مردم غصب فدک را به حساب تقدس آنان و احياى حق از بين رفته مسلمانان بگذارند.

روندِ استفاده از سخنان ظاهرفريب در طول تاريخ از سوى دشمنان آل محمدعليهم السلام ادامه داشته و هميشه به عنوان ابزارى قوى در پايمال كردن حقوق ايشان به كار رفته است. هارون در برابر قبر پيامبرصلى الله عليه وآله در مدينه از آن حضرت عذرخواهى مى ‏كرد كه مجبور است حضرت موسى بن جعفرعليه السلام را به خاطر اختلاف انداختن بين مردم از مدينه بيرون برد و زندانى كند!؟

در چهره‏اى ديگر مأمون با عنوان وليعهدى امام رضاعليه السلام را به مرو دعوت كرد، تا هم نزد مردم خود را متمايل به اهل بيت‏ عليهم السلام نشان دهد و هم آن حضرت را در تبعيدى ناخواسته تحت نظر داشته باشد و هم مخفيانه دست به كار توطئه شهادت حضرت باشد. اينها همه سفيهان گمراه كننده ‏اى هستند كه با «زُخْرُفَ الْقَوْلِ» اهداف باطل را پيگيرى كرده‏ اند.

ج. يُوحِى بَعْضُهُمْ إِلى بَعْضٍ

براى آنكه هدف از دست نرود و اهل باطل تجمع و همبستگى را حفظ كنند، اين دشمنان ائمه ‏عليهم السلام كه با سخنان به ظاهر زيبا وارد معركه مى ‏شوند، سعى در ابلاغ آن به همه همدستان و طرفداران و هواداران خود در گستره مكان و زمان دارند.

در زمان خود افرادى را در هر زاويه از زواياى اجتماع مسلمين به كار مى‏ گيرند تا مغز مردم را به سوى هدف با سخنان فريبنده سوق دهند. براى آينده زمان هم عهدنامه ‏هايى به يادگار مى‏ گذارند و احاديث جعلى و تحريف شده ‏اى را در فرهنگ مردم جاى مى‏ دهند، كه پيروانشان خط شوم آنان را تشخيص دهند و رهگيرى نمايند و از خط باطل آنان منحرف نشوند.

آيه «وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ إِبْلِيسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ إِلاَّ فَرِيقاً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ»

از جمله آياتى كه در غدير و در مورد ابليس و دار و دسته ‏اش بر پيامبرصلى الله عليه وآله نازل شد اين آيات است:

«وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ إِبْلِيسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ إِلاَّ فَرِيقاً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ» :

«ابليس گمان خود را به باور آنان رسانيد و جز گروهى از مؤمنين پيرو او شدند» .

«إِنَّ عِبادِى لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ إِلاَّ مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغاوِينَ»:

«تو را بر بندگان واقعى من راهى نيست، مگر گروهى از گمراهان كه پيرو تو باشند» .

اين آيات از دو بُعد قابل بررسى است:

 موقعيت تاريخى

روز هيجدهم ذى‏الحجة اولين روز از مراسم غدير است. پيامبرصلى الله عليه وآله بر فراز منبر قرار گرفته تا مهم‏ترين پيام الهى را به بشريت ابلاغ فرمايد. ابليس كه دشمن ديرينه بشريت است از مراسم بى‏خبر نيست، بلكه پيش از همه در غدير حاضر شده تا ببيند كار به كجا مى‏انجامد، و براى بعد از آن چه انديشه‏اى كند.

او از يك طرف به سخنان پيامبرصلى الله عليه وآله دقيق شده و نتايج آن را ارزيابى مى كند، و از سوى ديگر گروه‏هاى مردم را زير نظر دارد و در حال بررسى عكس العمل‏هاى آنان است.

آرى، آينده‏اى بلند مدت در پيش است كه اگر همه از آن غافل باشند شيطان نمى‏تواند بى‏تفاوت باشد، چرا كه غدير براى زيباترين گونه هدايت انسان طرح‏ريزى شده، و شيطان هرگز چنين چيزى را بر نمى‏تابد.

در چنين گير و دارى بين ابليس و لشكريانش -  در پشت پرده غدير -  وقايعى به وقوع مى‏ پيوندد كه داستان بلند آن را با جمع ‏بندى چند روايت مى‏ خوانيم:

روز غدير، همين كه پيامبرصلى الله عليه وآله بر فراز منبر اميرالمؤمنين‏ عليه السلام را بر سر دست بلند كرد و فرمود: «مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَهذا عَلِىٌّ مَوْلاهُ...» ابليس -  كه در آنجا حاضر بود -  فريادى كشيد و همه لشكريانش را فرا خواند.

با اين فرياد، همه شياطين در هر جا كه بودند نزد او جمع شدند و گفتند: اى آقاى ما واى مولاى ما ! اين چه فريادى بود؟

مگر چه چيزى تو را به وحشت انداخته؟! ما تا كنون فريادى وحشتناك‏تر از اين از تو نشنيده بوديم.

ابليس گفت: اين پيامبر كارى كرد كه اگر به نتيجه برسد هرگز خدا معصيت نخواهد شد!

گفتند: اى آقاى ما، تو همان كسى هستى كه آدم را گمراه كردى! ولى گويا از اين پس اين امت يك امت رحمت شده محفوظ از گناه خواهند بود و ديگر تو و ما را بر اينان راهى نيست، چرا كه امام و پناه خود بعد از پيامبرشان به آنان شناسانده شد.

ابليس گفت: واى بر شما، امروزِ شما مثل روز عيسى است! به خدا قسم مردم را درباره على گمراه خواهم كرد!

آنگاه ابليس به صورت پيرمردى زيباروى نزد پيامبرصلى الله عليه وآله آمد و گفت: اى محمد، چقدر كم هستند آنان كه با تو بر سر آنچه درباره پسر عمويت گفتى بيعت مى ‏كنند.

از سوى ديگر شياطين با ديدن غدير و آن اتمام حجت عظيم خاك بر سر ريختند و به جزع و فزع افتادند. ابليس به آنان گفت: مگر شما را چه شده است؟

گفتند: اين چه اتفاقى بود كه رخ داد؟!

ما گمان مى‏كرديم وقتى محمد از دنيا برود اصحاب او متفرق مى‏شوند، ولى مى‏بينيم كه امر وصايت را براى شخصى بعد از خود قرار داد. به خدا قسم، تو به ما اين گونه نگفته بودى. تو خبر داده بودى كه وقتى اين پيامبر از دنيا برود اصحاب او متفرق مى‏شوند.

ولى اين برنامه يك مسئله مستحكم شد كه هر كدام از جانشينانش از دنيا برود ديگرى به جاى او قرار مى‏گيرد. امروز اين مرد پيمانى را بست كه هيچ انسانى تا روز قيامت نمى‏تواند آن را بشكند!

ابليس در پاسخ آنان گفت: هرگز چنين نيست! خيالتان راحت باشد! اصحاب او به آنچه از آنان پيمان گرفت وفا نمى‏كنند. آنان كه همراه او هستند در اين باره به من وعده‏هايى داده‏اند كه به چيزى از آنچه گفت اقرار نكنند، و مى‏دانم كه هرگز در وعده‏اى كه به من داده‏اند تخلّف نمى‏كنند.

با اعلام اين مطلب لشكر شيطان متفرق شدند.

اينجا بود كه آيه نازل شد: «وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ إِبْلِيسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ إِلاَّ فَرِيقاً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ» : «ابليس گمان خود را به باور آنان رسانيد و جز گروهى از مؤمنين پيرو او شدند» .

با نزول اين آيه بار ديگر ابليس فريادى زد، و آنان بازگشتند و گفتند: اى آقاى ما، اين فرياد دوم چه بود؟!

او گفت: واى بر شما، به خدا قسم، خداوند سخن مرا در آيه‏اى از قرآن نقل كرد و اين آيه را نازل كرد: »وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ إِبْلِيسُ ظَنَّهُ ...« . بعد از اين خبر باز هم شياطين متفرق شدند.

ابليس به دقت ناظر حركات منافقين بود. وقتى با منصوب شدن اميرالمومنين‏عليه السلام گروهى از آنان گفتند: از روى هواى نفس سخن مى‏گويد.

و نيز عمر به ابوبكر گفت: آيا چشمانش را نمى‏بينى كه در سرش مانند ديوانگان مى‏چرخد.

ابليس از خوشحالى فرياد ديگرى زد و باز هم يارانش را جمع كرد و به آنان گفت: مى‏دانيد كه من قبلاً گمراه كننده آدم بوده‏ام؟ گفتند: آرى. گفت: آدم پيمان را شكست ولى به خدا كافر نشد، اما اينان هم پيمان را شكستند و هم به پيامبر كافر شدند!

ابليس كه از نقل سخن خود در آيه‏اى از قرآن خرسند بود، با شنيدن «إِلاَّ فَرِيقاً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ»سخت برآشفت و سر به سوى آسمان بلند كرد و خطاب به خداوند گفت: قسم به عزت و جلالت، اين گروه مؤمن را هم به بقيه ملحق خواهم كرد!

در اينجا پيامبرصلى الله عليه وآله كه شاهد گفتگوى ابليس با لشكريانش بود، اين آيه را با اشاره به ابليس تلاوت فرمود: «إِنَّ عِبادِى لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ ...» : «تو را بر بندگان واقعى من راهى نيست...» .

پس از اين ماجراها دار و دسته ابليس متفرق شدند، اما او بار ديگر فريادى زد و آنان بازگشتند و گفتند: اى آقاى ما، اين فرياد سوم چه بود؟! او گفت: به خدا قسم، به خاطر اصحاب على! آنگاه ابليس در حضور شياطين خطاب به خداوند گفت: يا رب، قسم به عزت و جلالت، چنان معاصى و گناهان را براى آنان زيبا جلوه دهم كه مرتكب آن شوند، و اين گونه آنان را نزد تو مبغوض نمايم.

تحليل اعتقادى

با قاطعيت مى‏توان گفت: كشف جزئيات ارتباط غاصبين خلافت با شيطان، نقطه حساسى از عقايد اصلى ماست كه در ريشه‏يابى بسيارى از مسايل به ما كمك خواهد كرد.

اكنون با مرور بر ماجرايى كه از حضور ابليس در غدير ذكر شد به تبيين چهار نكته از آن مى ‏پردازيم:

نكته اول: وحشتناك‏ترين روز شيطان

در روايات متعددى وارد شده كه ابليس در طول عمر خود چند بار فرياد وحشتناكى كشيده است. با در نظر گرفتن اينكه يك بارِ آن در غدير بوده ين نكته بسيار جالب است كه وقتى در آن روز فرياد برآورد و لشكريانش جمع شدند، اولين سخنشان اين بود كه: ما سَمِعْنا لَكَ صَرْخَةً اوْحَشُ مِنْ صَرْخَتِكَ هذِهِ: ما تا كنون فريادى وحشتناك‏تر از اين از تو نشنيده بوديم.

اين حاكى از آن است كه روز غدير براى ابليس سخت‏ترين روز بوده و بزرگ‏ترين سد در برابر ضلالت خلق در آن روز ايجاد شده كه او را آن چنان ناراحت كرده است.

همان گونه كه بزرگ‏ترين چراغ هدايت در آن روز روشن شده كه اگر كسى كوردل نباشد و پرده‏هاى سياه سقيفه مانع او نشود، يافتن صراط مستقيم جستجو نمى‏خواهد و روشن خواهد بود.

اكنون با مرورى بر آنچه ابليس به شياطين دراين باره گفته و نيز آنچه آنان به او گفته‏اند مى‏توان به زوايايى از اين وحشت ابليس و عظمت روز غدير پى برد، آنجا كه گفتند:

فَعَلَ هذَا النَّبِىُّ فِعْلاً انْ تَمَّ لَمْ يَعْصِ اللَّه ابَداً: اين پيامبر كارى كرد كه اگر به نتيجه برسد خدا هرگز معصيت نمى‏شود.

قَدْ اعْلِمُوا مَفْزَعَهُمْ وَ امامَهُمْ بَعْدَ نَبِيِّهِمْ: اينان پناه و امام خود را بعد از پيامبرشان شناختند.

قَدْ عَقَدَ هذَا الرَّجُلُ عُقْدَةً لا يَحِلُّها انْسىٌّ الى يَوْمِ الْقِيامَةِ: اين مرد پيمانى بست كه هيچ انسانى تا روز قيامت نمى‏تواند آن را بشكند.

هذا امْرٌ مُسْتَقَرٌّ كُلَّما ارادَ انْ يَذْهَبَ واحِدٌ بَدَرَ آخَرٌ: اين يك كار محكمى شد كه هر كدام از دنيا برود ديگرى به جاى او ظاهر مى‏شود.

نكته دوم: روز آدم ‏عليه السلام، روز عيسى‏ عليه السلام

شيطان براى گمراهى انسان‏ها در جستجوى بهانه است، و از بيراهه‏هاى عجيبى خود را بر سر راه فرزند آدم مى‏رساند تا او را از راه مستقيم به سوى جهنم بكشاند. در گفتگويى كه روز غدير بين ابليس و شياطين ديگر رخ داده معلوم مى ‏شود سه مقطع بسيار مهم و استثنايى براى شيطان در ضلالت خلق وجود داشته است: يكى ماجراى حضرت آدم‏ عليه السلام در بهشت، و ديگرى بدون پدر به دنيا آمدن حضرت عيسى‏عليه السلام، و سومى سقيفه. در اين باره چند عبارت در داستان ابليس در غدير مى ‏بينيم:

شياطين به ابليس گفتند: يا سَيِّدَنا، انْتَ كُنْتَ لِآدَمَ: تو براى آدم بوده‏اى!

ابليس به شياطين گفت: اما عَلِمْتُمْ انّى كُنْتُ لِآدَمَ مِنْ قَبْلُ: مگر نمى‏دانيد كه من قبلاً براى آدم بوده‏ام.

و نيز گفت: وَيْلَكُمْ، يَوْمُكُمْ كَيَوْمِ عيسى، وَ اللَّه لاَضِلَّنَّ فيهِ الْخَلْقَ: واى بر شما، امروزتان مانند روز عيسى است. به خدا قسم مردم را درباره او گمراه خواهم كرد.

و در روز سقيفه كه شيطان به عنوان بيعت با ابوبكر دست داد، گفت: يَوْمٌ كَيَوْمِ آدَمَ: روزى است مانند روز آدم!

و همان روز شياطين به او گفتند: انْتَ الَّذى اخْرَجْتَ آدَمَ مِنَ الْجَنَّةِ: تو بودى كه آدم را از بهشت بيرون آوردى!

آن روز كه توانست حضرت آدم‏عليه السلام را از بهشت بيرون كند، در واقع نسل بشريت را از بهشت اخراج كرد، و آنان را اسير حيله‏هاى خود در دنيا نمود.

روزى كه ولادت حضرت عيسى‏ عليه السلام بدون همسرى براى مريم اتفاق افتاد، اين معجزه الهى را بهانه غلو قرار داد و آن حضرت را به عنوان الوهيت مطرح كرد و نسل‏هايى از بشر را با همين باور غلط مبتلا به شرك نمود و راهى جهنم كرد.

در روز غدير هم قسم ياد كرد كه در اين باره مردم را گمراه خواهم كرد، و سقيفه تحقق اين قسم ابليس بود كه تا آخر روزگار اكثريتى از انسان‏ها را با انكار ولايت على‏عليه السلام راهى جهنم كرد.

در واقع اين سه روز در تاريخِ اضلالِ ابليس، پيمودن راه هزار ساله در يك شب بود كه اين گونه در خاطره آنان ثبت شده و از آن ياد مى‏كنند.

به عبارت ديگر هزاران زحمت و تلاش شياطين در هزاران مكان و زمان و درباره هزاران انسان، با يك برنامه بنيادين و ريشه‏اى به انجام رسيد، و با »اسَّسَ اساسَ ذلِكَ« مرحله »بَنى عَلَيْهِ بُنْيانَهُ« به آسانى پيش رفت، و در طول تاريخ بدون زحمتِ شيطان »جَرى فى ظُلْمِهِ وَ جَوْرِهِ« اتفاق افتاد. يعنى ابتدا پايه ضلالت را گذاشت، و سپس بر روى آن بناى گمراهى را بالا برد، و سپس بدون نگرانى مسير ظلم و جور هموار شد.

جالب است كه خود شيطان، روز سقيفه را قابل مقايسه با روز آدم‏عليه السلام نمى‏داند و در اين باره مى‏گويد: آدَمُ نَقَضَ الْعَهْدَ وَ لَمْ يَكْفُرْ بِالرَّبِّ، وَ هؤُلاءِ نَقَضُوا الْعَهْدَ وَ كَفَرُوا بِالرَّسُولِ: آدم پيمان را شكست، اما به خداوند كافر نشد، ولى اينان هم پيمان را شكستند و هم به پيامبر كافر شدند!

او كه در صدد ضلالت خلق است و درجات گمراهى را خوب مى‏داند، پيمان شكنان سقيفه را كافر مى‏داند، و نقض ولايت اميرالمؤمنين‏عليه السلام را مساوى با مخالفت صريح با شخص پيامبرصلى الله عليه وآله و انكار نبوت آن حضرت مى‏داند.

نكته سوم: راهكارهاى شيطان در برابر غدير

دو آيه درباره حضور شيطان در غدير و تصميم‏هاى او مطرح شده كه با توجه به موقعيت نزول آن ضابطه‏هاى لازم را براى گريز از سقيفه و بقا بر عهد غدير به ما نشان مى‏دهد: يكى آيه »وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ إِبْلِيسُ ظَنَّهُ...« و ديگرى آيه »إِنَّ عِبادِى لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ...« .

آيه اول

آيه اول سه فراز دارد كه هر كدام بُعدى از مسئله را روشن مى‏كند:

فراز اول

»وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ إِبْلِيسُ ظَنَّهُ« : »ابليس گمان خود را بر آنان صادق نمود« .

اين جمله يك اصطلاح ادبى و كنايى است كه امام باقرعليه السلام در بيان آن فرموده است: تأويل اين آيه پس از رحلت پيامبرصلى الله عليه وآله اتفاق افتاد، به اين صورت كه وقتى منافقين در غدير گفتند: »پيامبر از هواى نفس سخن مى‏گويد« ، شيطان به آنان اميدوار شد و اطمينان پيدا كرد كه براى شكستن پيمان غدير منافقينى هستند كه پيگير اين اقدام ضد خدا و رسول باشند.

وقتى پيامبرصلى الله عليه وآله از دنيا رفت آنان گمان و اميد ابليس را به مرحله عمل رساندند و صدق گمان او را ثابت كردند )آنگاه كه سقيفه را بر پا كردند و صاحب غدير را از مقام خود كنار زدند( .××× 1 بحار الانوار: ج 28 ص 256 ح 40. تأويل الآيات: ج 2 ص 474. الكافى: ج 8 ص 345. ×××

فراز دوم

»فَاتَّبَعُوهُ« : »آنان پيرو شيطان شدند« .

اين يك تابلوى بلند بر پيشانى سقيفه است كه سقيفه مساوى است با پيروىِ شيطان« ، و طبق صريح اين آيه هيچ راه فرارى براى آنان از اين علامت منحوس نيست.

شيطان هم موجود سابقه‏دارى است كه نجاست او با آب درياهاى عالم پاك نمى‏شود. بايد هم چنين باشد چرا كه راه سقيفه بر ضد راه الهى غدير است، و طبعاً شيطان هميشه در برابر صراط مستقيم و راه خدا قرار دارد.

فراز سوم

»إِلاَّ فَرِيقاً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ« : »مگر گروهى از مؤمنان« .

از همان روز غدير خداوند به صراحت اعلام كرده مؤمنين در اقليت‏اند، و اكثريت مردم در راه ولايت و صاحب غدير نخواهند بود. حتى خود ابليس در روز غدير با مشاهده آن بيعت يكصد و بيست هزار نفرى، به پيامبرصلى الله عليه وآله گفت: »ما اقَلَّ مَنْ يُبايِعُكَ عَلى ما تَقُولُ فِى ابْنِ عَمِّكَ« : »چقدر كم هستند كسانى كه طبق گفته هايت درباره پسر عمويت با تو بيعت مى‏كنند« !

امام باقرعليه السلام در بيان »فَرِيقاً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ« در اين آيه مى‏فرمايد: »يَعْنى شيعَةُ اميرِالْمُؤْمِنينَ‏عليه السلام«××× 1 بحار الانوار: ج 60 ص 185 و ج 37 ص 168 ح 45. ×××: »منظور شيعيان اميرالمؤمنين‏عليه السلام هستند« كه پيرو شيطان نيستند و نگذاشتند گمان شيطان تحقق يابد و به مرحله عمل برسد.

آيه دوم

آيه دوم »إِنَّ عِبادِى  لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ« را پيامبرصلى الله عليه وآله هنگامى تلاوت فرمود كه شيطان با شنيدن »إِلاَّ فَرِيقاً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ« در آيه اول، به فكر بقيه افتاد. او با خود تصميم گرفت كه اگر چه اكثريت خلق با سقيفه به گمراهى كشيده مى‏شوند، ولى بايد به هر قيمتى شده اقليت مؤمن را هم به مخالفت خداوند وادار كرد.

اينجا بود كه به عزت و جلال خداوند قسم ياد كرد كه »لاَلْحِقَنَّ الْفَريقَ بِالْجَميعِ« : »اين گروه مؤمنين را هم به اكثريت ملحق مى‏كنم« .

در پاسخ پيامبرصلى الله عليه وآله اين آيه را تلاوت فرمود كه »تو را بر بندگان من راهى نيست مگر كسانى از گمراهان كه پيرو تو شوند« .

اين آيه دو فراز دارد كه هر كدام از آنها بُعدى از مسئله را روشن مى‏نمايد:

فراز اول

»إِنَّ عِبادِى لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ« : »تو را بر بندگان من راهى نيست« .

منظور آن است كه در مسئله ولايت، شيطان نمى‏تواند مؤمن را منحرف سازد. آنان محكم‏تر از آن هستند كه با حيله شيطان دست از ولايت اهل‏بيت‏عليهم السلام بردارند.

امام صادق‏عليه السلام در بيان اين مطلب مى‏فرمايد: قسم به خدايى كه محمدصلى الله عليه وآله را به حق مبعوث كرد، شياطين بزرگ و كوچك بر سر مؤمنين بيش از زنبوران بر گوشت هستند. از سوى ديگر مؤمن محكم‏تر از كوه است چرا كه از كوه با تبر مى‏توان قطعه‏اى جدا كرد، ولى از دين مؤمن چيزى نمى‏توان جدا كرد.××× 1 بحار الانوار: ج 37 ص 164 ح 41 و ج 63 ص 256 ح 125. ×××

فراز دوم

»إِلاَّ مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغاوِينَ« : »مگر كسانى از گمراهان كه پيرو تو شوند« .

اين قسمت آيه دقيقاً مربوط به شيعيان اهل‏بيت‏عليهم السلام است كه با پذيرفتن ولايت فرياد شيطان را بلند كرده‏اند. وقتى شياطين از ابليس مى‏پرسند: چرا چنين فرياد مى‏زنى؟ در پاسخ مى‏گويد: وَ اللَّه مِنْ اصْحابِ عَلِىٍّ! سپس آنچه باعث پيروى از شيطان در شيعيان مى‏شود توسط خود ابليس بيان شده كه گناهان را در چشم آنان زيبا جلوه مى‏دهد تا با ارتكاب آن نزد خداوند مورد غضب قرار گيرند، آنجا كه مى‏گويد: لاَزَّيِنَنَّ لَهُمُ الْمَعاصِىَ حَتّى ابَغِّضَهُمْ الَيْكَ.

نكته چهارم: ياران شيطان در غدير

شيطان در برابر غدير با تمام توان و قدرت ايستاد چرا كه آن برنامه را خنثى كننده تلاش‏هاى خود براى گمراهى مردم مى‏دانست. اما بدون شك فريادهايى كه در آن روز مى‏كشيد به خاطر احساس عجزى بود كه در برابر غدير داشت.

اينجاست كه بايد بدانيم آنان كه از غدير سقيفه را پى‏ريزى كردند نه تنها ياران راهگشاى ابليس بودند، بلكه شيطان به آنان آفرين گفت كه راهى را كه از آن عاجز بود توسط آنان گشوده شد و توانست دريچه اميدى به روى شيطان باز كند.

در اين باره سه جمله از ابليس نقل شده كه در غدير به شياطين گفت:

انَّ اصْحابَهُ لا يَفُونَ بِما عَقَدَ عَلَيْهِمْ: اصحاب او به آنچه بر آنان پيمان بسته وفا نمى‏كنند.

انَّ اصْحابَهُ قَدْ وَعَدُونى انْ لا يَقِرُّوا لَهُ بِشَىْ‏ءٍ مِمّا قالَ: اصحاب او به من وعده داده‏اند كه به چيزى از آنچه گفت اقرار نكنند.

انَّ الَّذينَ حَوْلَهُ قَدْ وَعَدُونى فيهِ عِدَةً وَ لَنْ يَخْلُفُونى فيها: آنان كه اطراف او هستند به من درباره او وعده‏اى داده‏اند كه هرگز در آن برخلاف وعده عمل نمى‏كنند.

اينجاست كه وقتى اميرالمؤمنين‏عليه السلام را براى بيعت اجبارى بردند، سلمان خطاب به عمر گفت: شهادت مى‏دهم كه از پيامبرصلى الله عليه وآله درباره اين آيه پرسيدم: »فَيَوْمَئِذٍ لا يُعَذِّبُ عَذابَهُ أَحَدٌ، وَ لا يُوثِقُ وَثاقَهُ أَحَدٌ«××× 1 فجر /  26 25. ×××: »در آن روز هيچكس مانند او عذاب نمى‏شود و هيچكس مانند او به بند كشيده نمى‏شود« ؛ پيامبرصلى الله عليه وآله به من خبر داد كه منظور از اين آيه تو هستى.××× 2 بحار الانوار: ج 28 ص 278 و ج 31 ص 171 ح 25. ×××

و نيز امام باقرعليه السلام در بيان اين آيه فرمود: ذاكَ الثّانى، لا يُعَذِّبُ اللَّه يَوْمَ الْقِيامَةِ عَذابَهُ احَداً: منظور از اين كسى كه عذابش از همه بالاتر است عمر است، كه خداوند در روز قيامت احدى را مانند او عذاب نمى‏كند.××× 3 بحار الانوار: ج 30 ص 332 331. ×××

بلكه به صريح روايات عذاب او از عذاب ابليس هم بالاتر است، چنانكه امام صادق‏عليه السلام در اين باره مى‏فرمايد: روز قيامت ابليس را در هفتاد غُل و زنجير و دومى را در صد و بيست غل و زنجير مى‏آورند. ابليس نگاهى به او مى‏كند و مى‏گويد: اين كيست كه خداوند عذاب او را بيش از من قرار داده در حالى كه من تمام مردم را گمراه كرده‏ام؟! به او گفته مى‏شود: اين دومى است. ابليس مى‏پرسد: براى چه مستحق چنين عذابى شده است؟ به او گفته مى‏شود: به خاطر ظلم او به على.

او به دومى مى‏گويد: واى بر تو! آيا خبر نداشتى كه خداوند به من دستور سجده بر آدم داد ولى من سرپيچى كردم. آنگاه از او خواستم براى من سلطه بر محمد و اهل‏بيت او و شيعيانش قرار دهد، ولى خداوند اجازه نداد و گفت: »إِنَّ عِبادِى لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ إِلاَّ مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغاوِينَ« . با اين همه خواسته نفس خود را عملى كردى و اكنون در پيشگاه خلايق از تو پرسيده مى‏شود: اين چه برنامه‏اى بود كه از تو و پيروانت در مخالفت على‏عليه السلام صورت گرفت؟

دومى در پاسخ ابليس مى‏گويد: تو به من چنين دستورى دادى. ابليس مى‏گويد: چرا از پروردگارت سرپيچى كردى و از من اطاعت نمودى؟ عمر در پاسخ آيه قرآن را به ياد مى‏آورد كه خداوند از قول ابليس آورده: »إِنَّ اللَّه وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَ وَعَدْتُكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ وَ ما كانَ لِى عَلَيْكُمْ مِنْ سُلْطانٍ« : »خدا به شما وعده حق داد، ولى من به شما وعده دادم و خلاف وعده نمودم، و مرا بر شما قدرتى نيست« !

نكته پنجم: شيطان از سقيفه تا عاشورا

اكنون جا دارد سراغى از ابليس و شياطين بگيريم كه با آن همه وحشت و ناراحتى در غدير، با ديدن سقيفه چه حالى پيدا كردند؛ تا راه طى شده غدير را با راه طى شده سقيفه از ذره‏بين اعتقاد مورد بازبينى قرار داده باشيم. در اين باره سه جلوه از پشت پرده عالَم توسط معصومين‏عليهم السلام براى ما بيان شده است:

جلوه اول

امام باقرعليه السلام اولين مرحله را به محض قرار دادن غير اميرالمؤمنين‏عليه السلام در جاى آن حضرت چنين بيان مى‏فرمايد: هنگامى كه پيامبرصلى الله عليه وآله از دنيا رفت و مردم غير على‏عليه السلام را به عنوان خليفه قرار دادند، ابليس تاج پادشاهى بر سر گذاشت و با زينت تمام بر فراز منبرى نشست. آنگاه همه لشكريانش را جمع كرد و به آنان گفت: شادى كنيد، چرا كه ديگر خدا اطاعت نخواهد شد تا امام بر حقى امور را در دست گيرد.××× 1 بحار الانوار: ج 28 ص 257. الكافى: ج 8 ص 345. تأويل الآيات: ج 2 ص 474. ×××

جلوه دوم

سلمان دومين مرحله را بعد از بيعت مردم با ابوبكر چنين نقل مى‏كند: آنگاه كه على‏عليه السلام پيامبرصلى الله عليه وآله را غسل مى‏داد من از مسجد آمدم و خبرها را به او دادم كه مردم دو دستى با ابوبكر بيعت مى‏كنند!

حضرت پرسيد: آيا فهميدى اولين كسى كه با ابوبكر بر فراز منبر بيعت كرد چه كسى بود؟

عرض كردم: پيرمرد سالخورده‏اى را ديدم كه بر عصايش تكيه داده و بر پيشانى او آثار سجده بود. او قبل از همه از منبر بالا رفت و گريه كنان در برابر ابوبكر تعظيمى كرد و گفت: خدا را شكر كه مرا نميراند تا تو را در اين مكان ديدم! دستت را باز كن تا بيعت كنم.

ابوبكر هم دستش را باز كرد و آن پيرمرد با او بيعت كرد و گفت: روزى است مانند روز آدم! سپس از منبر پايين آمد و از مسجد بيرون رفت.

سلمان مى‏گويد: على‏عليه السلام از من پرسيد: آيا فهميدى او كه بود؟ عرض كردم: نه! ولى گفتار او مرا خوش نيامد چرا كه گويى رحلت پيامبرصلى الله عليه وآله را به مسخره گرفته بود!

حضرت فرمود: او ابليس بود، خدا او را لعنت كند. پيامبرصلى الله عليه وآله به من خبر داد كه ابليس و بزرگان اصحابش حاضر بودند آنگاه كه پيامبرصلى الله عليه وآله مرا در غدير خم به دستور خدا منصوب كرد، تا آنجا كه خبر داد بعد از آن حضرت ابليس دوباره حاضر مى‏شود و به عنوان اولين نفر با ابوبكر بيعت مى‏كند.

آنگاه پيامبرصلى الله عليه وآله در دنباله خبرش فرمود: ابليس پس از بيعت ابوبكر از مسجد خارج مى‏شود و شياطين را جمع مى‏كند. آنان در برابر او به سجده مى‏افتند و مى‏گويند: اى آقاى ما واى بزرگ ما ! تو بودى كه آدم را از بهشت بيرون كردى! او هم مى‏گويد: كدام امت بعد از پيامبرشان گمراه نشدند؟ هرگز! شما گمان كرديد كه مرا بر اينان راهى نيست؟ چگونه ديديد مرا هنگامى كه با آنان كارى كردم كه اطاعت على را كه خدا و رسول به آنان امر كرده بود رها كردند؟!××× 1 بحار الانوار: ج 28 ص 263. كتاب سليم: ص 145. مدينة المعاجز: ج 2 ص 243. ×××

جلوه سوم

سومين مرحله را حضرت زينب‏عليها السلام از اميرالمؤمنين‏عليه السلام در آخرين لحظات عُمر شنيده كه آن واقعه كربلاست. اميرالمؤمنين‏عليه السلام از قول پيامبرصلى الله عليه وآله ماجراهاى سقيفه و بعد از آن تا ماجراى عاشورا را براى دخترش نقل كرد. تا آنجا كه فرمود: دخترم تو و دختران خاندانت با خوارى به حالت اسيرى در اين شهر كوفه خواهيد بود.

آنگاه از قول پيامبرصلى الله عليه وآله چنين نقل فرمود: ابليس در آن روز )روز عاشورا( از خوشحالى به پرواز در مى‏آيد، و همراه همه شياطين تمام زمين را سير مى‏كند و در آن حال مى‏گويد:

اى گروه شياطين، به آنچه از فرزندان آدم مى‏خواستيم رسيديم و در هلاك كردن آنان به نهايت درجه دست يافتيم و بدنامى را براى آنان به يادگار گذاشتيم، مگر آنان كه به اين گروه )يعنى اهل‏بيت‏عليهم السلام( متمسك شوند.

از اين پس كار خود را به شك انداختن مردم درباره آنان و وادار كردنشان بر دشمنى آنان و عمل بر ضد آنان و دوستانشان قرار دهيد، تا گمراهى و كفر مردم مستحكم و پا برجا شود، تا آنجا كه هيچكس از آنان نجات پيدا نكند.××× 1 بحار الانوار: ج 28 ص 61  60 . كامل الزيارات: ص 266  - 259. ×××

اِخوان الشياطين

××× 2 اسرار غدير: ص 216. ×××

  يكى از مطالبى كه در خطبه غدير به آن اشاره شده اينكه دشمنان اهل‏بيت‏عليهم السلام سفهاء و گمراهان و برادران شياطين و تكذيب كنندگان‏اند.

اندوه شيطان در غدير

××× 1 اسرار غدير: ص 72. ×××

  اميرالمؤمنين‏عليه السلام فرمود: پيامبرصلى الله عليه وآله به من خبر داد كه: ابليس و رؤساى اصحاب او هنگام منصوب شدن من در روز غدير حاضر بودند. در آن روز، اصحاب ابليس رو به او كردند و گفتند: اين امت مورد رحمت قرار گرفتند و از گمراهى محفوظ شدند، و ديگر نه ما را و نه تو را بر آنان راهى نيست، چرا كه امام و پناه خود بعد از پيامبرشان را شناختند. ابليس با ناراحتى و اندوه از آنان جدا شد.

اميرالمؤمنين‏عليه السلام در ادامه كلامش فرمود: پيامبرصلى الله عليه وآله به من خبر داد: آن هنگام كه مردم بعد از وفات من بيعت تو را بشكنند، ابليس اصحابش را جمع مى‏كند و آنان در مقابل او به سجده در مى‏آيند و مى‏گويند:اى‏آقاى ما، اى بزرگِ ما، تو بودى كه آدم را از بهشت بيرون كردى!

ابليس مى‏گويد: كدام امت بعد از پيامبرشان گمراه نشدند؟! هرگز! شما گمان مى‏كنيد من بر اينان سلطه و راهى ندارم؟! چگونه ديديد مرا هنگامى كه كارى كردم تا امر خدا و پيامبر را درباره اطاعتِ على بن ابى‏طالب كنار گذاردند؟××× 2 كتاب سليم: ح 579 . روضه كافى: ص 343 ح 541 . ×××

بيعت شيطانى سقيفه

××× 3 غدير در قرآن: ج 2 ص 220  - 217 212 - 210. ×××

  غدير همان اندازه كه يك اعتقاد بود يك دستور نيز بود. دستورى به گستردگى جوانب مختلف آن، كه مجموعه‏اى از ايمان و اطاعت و پيمان در يك سو و حمد و سپاس و تشكر از اين نعمت در سوى ديگرِ آن به چشم مى‏خورد. اين فرامين خاص كه در غدير به مردم داده شد وظايف آنان را در آن مقطع خاص به عنوان مقدمه‏اى براى آينده‏ها تعيين كرد.

بسيار جالب است كه آيات قرآن پشتيبانِ اين اوامر غديرى است كه مستقيماً در كلام پيامبرصلى الله عليه وآله بدانها استشهاد شده است. آياتى كه به اين عنوان در غدير به صورت تركيب و تضمين در كلام حضرت ديده مى‏شود 10 آيه است، كه يكى از آنها آيه 10 سوره فتح است:

»إِنَّ الَّذِينَ يُبايِعُونَكَ إِنَّما يُبايِعُونَ اللَّه، يَدُ اللَّه فَوْقَ أَيْدِيهِمْ. فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّما يَنْكُثُ عَلى نَفْسِهِ، وَ مَنْ أَوْفى بِما عاهَدَ عَلَيْهُ اللَّه فَسَيُؤْتِيهِ أَجْراً عَظِيماً«××× 1 فتح /  10. ×××: »كسانى كه با تو بيعت مى‏كنند در واقع با خدا بيعت مى‏كنند. دست خداوند بر روى دست آنان است. پس هر كس بيعت را بشكند اين شكستن بر ضرر خود اوست، و هر كس به آنچه با خدا عهد بسته وفادار باشد خداوند به او اجر عظيمى عنايت خواهد كرد« .

متن خطبه غدير در اين باره چنين است:

پيامبرصلى الله عليه وآله در خطبه غدير فرمود: الا وَ انّى عِنْدَ انْقِضاءِ خُطْبَتى ادْعُوكُمْ الى مُصافَقَتى عَلى بَيْعَتِهِ وَ اْلاِقْرارِ بِهِ، ثُمَّ مُصافَقَتِهِ بَعْدى. الا وَ انّى قَدْ بايَعْتُ اللَّه وَ عَلِىٌّ قَدْ بايَعَنى، وَ انَا آخِذُكُمْ بِالْبَيْعَةِ لَهُ عَنِ اللَّه عَزَّ وَجَلَّ: »إِنَّ الَّذِينَ يُبايِعُونَكَ إِنَّما يُبايِعُونَ اللَّه، يَدُ اللَّه فَوْقَ أَيْدِيهِمْ. فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّما يَنْكُثُ عَلى نَفْسِهِ، وَ مَنْ أَوْفى بِما عاهَدَ عَلَيْهُ اللَّه فَسَيُؤْتِيهِ أَجْراً عَظِيماً« :

بدانيد كه من پس از پايان خطابه‏ام شما را به دست دادن با من به عنوان بيعت با او و اقرار به او، و بعد از من به دست دادن با خود او فرا مى‏خوانم. بدانيد كه من با خدا بيعت كرده‏ام و على با من بيعت كرده است، و من از جانب خداوند براى او از شما بيعت مى‏گيرم. )خداوند مى‏فرمايد:(××× 2 داخل پرانتز به خاطر برگشت كلام از مخاطب به غايب، و تغيير مخاطب از مردم به پيامبرصلى الله عليه وآله اضافه شده است. ××× »كسانى كه با تو بيعت مى‏كنند در واقع با خدا بيعت مى‏كنند. دست خداوند بر روى دست آنان است. پس هر كس بيعت را بشكند اين شكستن بر ضرر خود اوست، و هر كس به آنچه با خدا عهد بسته وفادار باشد خداوند به او اجر عظيمى عنايت خواهد كرد« .××× 1 اسرار غدير: ص 154 بخش 9. ×××

... مَعاشِرَ النّاسِ، ما تَقُولُونَ؟ فَإِنَّ اللَّه يَعْلَمُ كُلَّ صَوْتٍ وَ خافِيَةَ كُلِّ نَفْسٍ ... ، وَ مَنْ بايَعَ فَإِنَّما يُبايِعُ اللَّه، »يَدُ اللَّه فَوْقَ أَيْدِيهِمْ« .

مَعاشِرَ النّاسِ، فَبايِعُوا اللَّه وَ بايِعُونى وَ بايِعُوا عَلِيّاً اميرَالْمُؤْمِنينَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ وَ الائِمَّةَ مِنْهُمْ فِى الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ كَلِمَةً باقِيَةً؛ يُهْلِكُ اللَّه مَنْ غَدَرَ وَ يَرْحَمُ مَنْ وَفى »فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّما يَنْكُثُ عَلى نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفى بِما عاهَدَ عَلَيْهُ اللَّه فَسَيُؤْتِيهِ أَجْراً عَظِيماً« :

اى مردم چه مى‏گوييد؟ خداوند هر صدايى و پنهانى‏هاى هر كسى را مى‏داند ... ، و هر كس بيعت كند در حقيقت با خدا بيعت مى‏نمايد، در اين بيعت دست خدا بالاى دست بيعت كنندگان است.

اى مردم، با خدا بيعت كنيد و با من بيعت نماييد و با على اميرالمؤمنين و حسن و حسين و امامان از نسل آنان در دنيا و آخرت به عنوان امامتى كه در نسل ايشان باقى است بيعت كنيد. خداوند بيعت شكنان را هلاك مى‏نمايد و وفاداران را مورد رحمت قرار مى‏دهد.

هر كس بيعت را بشكند به ضرر خويش شكسته است و هر كس وفا كند به آنچه با خدا عهد بسته خداوند به او اجر عظيمى عنايت مى‏فرمايد.××× 2 اسرار غدير: ص 159 بخش 11. ×××

در اينجا سه نكته قابل ذكر است:

1-  بيعت الهىِ غدير و بيعت شيطانىِ سقيفه

جا دارد با سابقه‏اى كه از مفهوم و كيفيت بيعت در اسلام در ذهن داريم، مقايسه‏اى بين بيعت الهىِ غدير و بيعت سقيفه را نشان دهيم تا معلوم شود مسير اسلام از كدام شفافيت به كدام تاريكى فرو رفت.

دو بيعت در تاريخ اسلام در برابر يكديگر قرار گرفت كه هر يك مسيرى بر ضدّ ديگرى داشت: بيعت غدير و بيعت سقيفه، و همان مردمى كه در غدير بيعت كرده بودند تن به بيعت سقيفه دادند. اين جرم نابخشودنى بود كه امتى را گمراه كرد و ادامه آن تا امروز و فرداهاى اسلام آثار سوء خود را بر جاى گذاشته و مى‏گذارد.

اين جرم از آن جهت نابخشودنى است كه بيعت با خدا در غدير را با بيعت سقيفه شكستند، و اين در حالى بود كه نه تنها فضاى شيطانى بر سقيفه حاكم بود بلكه ابليس شخصاً در آنجا حضور يافت و بيعت بر ضد على بن ابى‏طالب‏عليه السلام را افتتاح كرد!!

2-  سند شيطانى بودن سقيفه

سلمان فارسى درگير و دار غصب خلافت سرى به سقيفه و مسجد پيامبرصلى الله عليه وآله زد و ابوبكر را ديد كه بر فراز منبر پيامبرصلى الله عليه وآله نشسته و مردم با او به عنوان خليفه بيعت مى‏كنند. فوراً نزد اميرالمؤمنين‏عليه السلام بازگشت در حالى كه آن حضرت مشغول غسل بدن مبارك پيامبرصلى الله عليه وآله بود و عرضه داشت: ابوبكر هم اكنون بر فراز منبر است و مردم به اين اكتفا نمى‏كنند كه با يك دست او بيعت كنند بلكه با هر دو دست راست و چپ او بيعت مى‏كنند!!

در آن حال اميرالمؤمنين‏عليه السلام فرمود: اى سلمان، فهميدى اولين كسى كه بر فراز منبر با او بيعت كرد چه كسى بود؟ عرض كرد: در سقيفه بنى‏ساعده ديدم اول كسى كه با او بيعت كرد مغيرة بن شعبه بود و سپس بشير بن سعيد و ابوعبيده جراح و عمر بن خطاب و سالم مولى ابى‏حذيفه و معاذ بن جبل به ترتيب با او بيعت كردند.

اميرالمؤمنين‏عليه السلام فرمود: درباره اينان از تو سؤال نكردم. اولين كسى كه بر فراز منبر پيامبرصلى الله عليه وآله با او بيعت كرد كه بود؟

عرض كرد: پيرمرد سالخورده‏اى را ديدم كه بر عصايش تكيه داده بود و بر پيشانيش جاى سجده بود و پيش از همه پا بر پله منبر گذاشت در حالى كه گريه مى‏كرد و مى‏گفت: شكر خداى را كه مرا نميراند تا تو را در اين مكان ديدم! دستت را براى بيعت جلو بيار! ابوبكر دست خود پيش آورد و آن پيرمرد با او بيعت كرد و سپس گفت: امروز روزى است مثل روز آدم! آنگاه از منبر پايين آمد و از مسجد خارج شد.

اميرالمؤمنين‏عليه السلام فرمود: اى سلمان، او را شناختى؟ سلمان عرض كرد: نه، ولى طرز صحبت او مرا ناراحت كرد؛ گويى رحلت پيامبرصلى الله عليه وآله را به مسخره ياد مى‏كرد.

اميرالمؤمنين‏عليه السلام فرمود: او ابليس لعنه اللَّه است. پيامبرصلى الله عليه وآله به من خبر داده كه ابليس و بزرگان اصحابش هنگام منصوب كردن آن حضرت مرا به امر خداوند حاضر بودند كه به مردم اعلام كرد من نسبت به آنان از خودشان صاحب اختيارترم و به آنان دستور داد كه حاضران به غايبان خبر دهند.

در آنجا شياطين و مريدان ابليس رو به او كردند و گفتند: اين امت مورد رحمت قرار گرفته و از انحرافات مصون شدند، و ديگر نه تو و نه ما به آنان راهى نداريم چرا كه پناه و امام خود بعد از پيامبرشان را شناختند. ابليس محزون و افسرده از آنان جدا شد.

اميرالمؤمنين‏عليه السلام سپس فرمود: پيامبرصلى الله عليه وآله بعداً به من فرمود: مردم در سقيفه بنى‏ساعده با ابوبكر بيعت مى‏كنند بعد از آنكه با حق ما و دليل ما انصار را مغلوب مى‏نمايند. سپس به مسجد مى‏آيند و اول كسى كه بر فراز منبر من با او بيعت مى‏كند ابليس به صورت پيرمرد سالخورده‏اى است كه جاى سجده بر پيشانى اوست و همين سخنان را خواهد گفت.

سپس از مسجد بيرون مى‏رود و ياران و شياطين و بزرگان آنان را جمع مى‏كند. آنان در برابر او به سجده در مى‏آيند و مى‏گويند: اى آقاى ما واى بزرگ ما، تو بودى كه آدم را از بهشت بيرون كردى!! ابليس مى‏گويد: كدام امت بعد از پيامبر خود گمراه نشدند؟! هرگز! شما گمان كرديد كه من بر اينان قدرت و راهى ندارم؟! چگونه ديديد كارى را كه با آنان به انجام رساندم و ترك كردند آنچه خدا و رسول به آنان دستور داده بودند كه اطاعت على را نمايند!××× 1 بحار الانوار: ج 28 ص 263 262. كتاب سليم: ص 145 144. در حديث ديگرى نيز اين مطلب ذكر شده است. به بحار الانوار: ج 30 ص 155 ح 13 مراجعه شود. ×××

3-  اكنون با غدير در برابر سقيفه

اينك مناسب است يك بار ديگر الهى بودن بيعت غدير را در ذهن مرور كنيم:

پيامبرصلى الله عليه وآله فرمود: انَا آخِذُكُمْ بِالْبَيْعَةِ لَهُ عَنِ اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ« .

و فرمود: من مأمور شده‏ام از شما بيعت بگيرم و با شما دست بدهم براى پذيرش آنچه از سوى خدا آورده‏ام.

و نيز فرمود: خداوند عز و جل به من دستور داده كه از زبان شما اقرار بگيرم.

و بعد فرمود: وَ مَنْ بايَعَ فَانَّما يُبايِعُ اللَّه.

و در نهايت دستور داد و فرمود: فَبايِعُوا اللَّه.

با اين مقايسه، خدايا تو را سپاسگزاريم كه ما را از دينى كه به دست شيطان پايه‏گذارى شد رهانيدى و بر بيعت با خود پايدار فرمودى. چگونه از تو تشكر كنيم كه از ميان ظلمات هزار و چهارصد ساله سقيفه، چشمان دل ما را بر انوار مبارك غدير منور ساختى و دستان ناقابل ما را به بيعت با مقام ذوالجلالت و چهارده جانشينت در زمين مشرّف فرمودى؟! هدايتى به خير بزرگ در برابر شر عظيم، كه هرگز از آن باز نخواهيم گشت و به هدايت خود تا ابد افتخار خواهيم كرد.

تلاش شيطان براى اغواى شيعيان

××× 2 اسرار غدير: ص 71. ×××

  امام صادق‏عليه السلام فرمود: هنگامى كه پيامبرصلى الله عليه وآله سخنانش را در غدير فرمود و اميرالمؤمنين‏عليه السلام را براى مردم نصب كرد، ابليس فريادى كشيد كه بزرگانِ گروهش نزد او جمع شدند و گفتند: اى بزرگِ ما، اين چه فريادى بود؟! ابليس گفت: واى بر شما ! امروز مانند روز عيسى است! بخدا قسم، مردم را در اين باره گمراه خواهم كرد... .

بار ديگر ابليس فريادى كشيد و بزرگان گروهش نزد او جمع شدند و گفتند: اى بزرگِ ما، اين فريادِ دوم چه بود؟! ابليس گفت: خداوند درباره  گفته من آيه‏اى نازل كرد: »وَلَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ اِبْليسُ ظَنَّهُ« : »ابليس گمان خود را بر آنان به صدق رسانيد« .

سپس ابليس به سوى آسمان متوجه شد وگفت:خداوندا، به عزّت و جلالت قسم، گروههاى هدايت يافته را هم به بقيه ملحق خواهم كرد!

در اينجا پيامبرصلى الله عليه وآله -  كه متوجه رفتار ابليس بود -  اين آيه را از جانب خداوند تلاوت فرمود: »اِنَّ عِبادى لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ« : »تو را بر بندگانِ واقعيِ من تسلط و راهي نيست« .

بار ديگر ابليس فريادى كشيد و بزرگان گروهش بسوى او باز گشتند و پرسيدند: اين فرياد سوم چه بود؟ ابليس گفت: بخدا قسم، از اصحاب على )كه نمى‏توانم بر آنهاتسلط داشته باشم( ! ولى خداوندا، قسم به عزت و جلالت، گناهان را براى آنان )يعنى شيعيان على( زيبا جلوه خواهم داد تا با ارتكاب آن ايشان را به درگاه تو مبغوض نمايم.××× 1 بحار الانوار: ج 37 ص 165 164. ×××

حديث غدير در كلام ابليس

××× 2 اسرار غدير: ص 298. چهارده قرن با غدير: ص 112. ×××

  سلمان كه چشم بصيرتش در پرتو نور ولايت اميرالمؤمنين‏عليه السلام فراتر از ظاهر را مى‏ديد نقل مى‏كند: روزى ابليس )به صورت آدمى( عبورش به عده‏اى افتاد كه به اميرالمؤمنين‏عليه السلام ناسزا مى‏گفتند. ابليس به آنان گفت: بدا به حال شما كه به مولاى خود على بن ابى‏طالب ناسزا مى‏گوييد! گفتند: تو از كجا مى‏دانى كه او مولاى ماست؟ ابليس گفت: از گفته پيامبرتان كه گفت: »مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِىٌّ مَوْلاهُ...« .××× 1 بحار الانوار: ج 39 ص 162 ح 1. ×××

حضور و ظهور ابليس در غدير

××× 2 واقعه قرآنى غدير: ص 31. ×××

  صبح روز دوازدهم ذى‏الحجة در سفر حجةالوداع، با طلوع فجر نماز صبح خوانده شد. پس از آن مردم همچنان منتظر بودند تا نزديكى ظهر شد و پيامبررمى جمرات سه گانه را آغاز كرد و به ترتيب با همراهى مردم سه جمره را رمى كردند.

زمينه‏سازى براى غدير چنان حساب شده و منظم پيش مى‏رفت كه ابعاد گسترده آن هر لحظه جهت گيرى تازه‏اى را نشان مى‏داد. اكنون نوبت آن بود كه با جلوه‏اى بى‏سابقه مردم منظره‏اى را كه احتمال نمى‏دادند به چشم خود ببينند.

آن روز مردم در مِنا كنار پيامبرصلى الله عليه وآله بودند كه چشمشان به مردى افتاد كه به ركوع و سجود مى‏رفت و تضرع مى‏نمود. كسانى كه حاضر بودند گفتند: يا رسول اللَّه! چه نماز زيبايى مى‏خواند! فرمود: »اين همان شيطان است كه پدر شما را از بهشت بيرون كرد« .

در اينجا على‏عليه السلام با بى‏اعتنايى به سوى او رفت و او را محكم تكان داد به گونه‏اى كه استخوان‏هايش در هم فرو رفت. سپس فرمود: »انشاء اللَّه تو را خواهم كشت« .

شيطان پاسخ داد: تا هنگام وقت معلوم از طرف پروردگار بر قتل من قادر نخواهى بود. چرا قصد قتل مرا كرده‏اى؟ به خدا قسم احدى تو را مبغوض نمى‏دارد مگر آنكه نطفه من قبل از نطفه پدرش در رحم مادر او قرار مى‏گيرد. من در اموال و اولاد دشمنان تو شريك هستم. آنگاه با اشاره به آيه 64 سوره اسراء گفت: اين همان كلام خداوند عز و جل در كتاب محكمش است كه مى‏فرمايد: »وَ شارِكْهُمْ فِى الاَمْوالِ وَ الاَوْلادِ« : »در اموال و اولاد آنان شريك باش« . پيامبرصلى الله عليه وآله در حالى كه مردم مى‏شنيدندفرمود:

»يا على، راست مى‏گويد. كسى از قريش تو را مبغوض نمى‏دارد مگر زنا زاده، و كسى از انصار تو را مبغوض نمى‏دارد مگر يهودى، و كسى از عرب تو را مبغوض نمى‏دارد مگر زنا زاده، و كسى از بقيه مردم تو را مبغوض نمى‏دارد مگر اهل شقاوت« .

سپس لحظاتى سر مبارك را پايين انداخت، و بعد سر خود را بلند كرده فرمود: »اى انصار، فرزندان خود را بر محبت على عرضه كنيد. اگر پاسخ مثبت دادند فرزند شما هستند، و اگر نپذيرفتند فرزند شما نيستند« .××× 1 علل الشرائع: ص 142. بحار الانوار: ج 18 ص 88 و ج 27 ص 151 و ج 39 ص 174 و ج 60 ص 236. مستدرك الوسائل: ج 2 ص 39. ×××

  همچنين مراجعه شود به عنوان: شيطان /  آيه »وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ إِبْلِيسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ إِلاَّ فَرِيقاً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ« .

   دشمنى شيطان با غدير

××× 2 سخنرانى استثنائى غدير: ص 245. ×××

  با برنامه‏ريزى جامع براى سخنرانى استثنائى غدير و گام‏هاى سخن در اين خطابه جهانى، اين پيش‏بينى‏ها و آن تداركات با كيفيت و محتوايى كه خطابه غدير داشت و برنامه‏هايى كه پس از سخنرانى انجام شد، در بهترين فرض ممكن به ثمر رسيد؛ به گونه‏اى كه نتايج آن براى قرن‏ها باقى ماند و نسل‏هاى آينده بشريت آن را به همان عظمت تلقى كردند و نتيجه گرفتند.

جا دارد اين ثمره بزرگ غدير را از دشمن درجه يك آن بشنويم. شياطين و در رأس آنان ابليس، در ايام غدير خوب مى‏فهميدند كه در آن موقعيت عظيم چه راه هدايت و نجاتى براى بنى‏آدم تا آخرين روز دنيا پيش‏بينى شده است.

همين كه پيامبرصلى الله عليه وآله بر فراز منبر فرمود: »مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَهذا عَلِىٌّ مَوْلاهُ« ، ابليس فريادى كشيد و همه لشكريانش را فراخواند و به آنان گفت: »اين پيامبر كارى كرد كه اگر به نتيجه برسد هرگز خدا معصيت نخواهد شد« !

شياطين هم گفتند: امر وصايت را براى افراد معينى بعد از خود قرار داد. اين برنامه يك مسئله مستحكم شد كه هر كدام از جانشينانش از دنيا برود ديگرى به جاى او قرار مى‏گيرد. در واقع امروز اين مرد پيمانى بست كه هيچ كس تا روز قيامت نمى‏تواند آن را بشكند!××× 1 عوالم العلوم: ج 3  / 15 ص 303 141 125. بحار الانوار: ج 28 ص 256 ح 40 و ج 31 ص 637 ح 147 و ج 37 ص 168 164 135 119 و ج 63 ص 256. ×××

شادى شيطان از ارتداد مسلمين

2 روضه كافى: ص 344 ح 542 . ×××

  امام باقرعليه السلام فرمود: هنگامى كه پيامبرصلى الله عليه وآله در روز غدير دست اميرالمؤمنين‏عليه السلام را گرفت، ابليس در بين گروهش فريادى كشيد و همه شياطينى كه در خشكى و دريا بودند نزد او گرد آمدند و گفتند: اى آقاى ما، و اى مولاى ما، چه نگرانى برايت پيش آمده است؟ ما فريادى وحشتناكتر از اين از تو نشنيده بوديم!

ابليس گفت: اين پيامبر كارى كرد كه اگر به نتيجه برسد هرگز معصيت خداوند انجام نخواهد گرفت.

شياطين گفتند: اى آقاى ما، و اى مولاى ما، تو بودى گمراه كننده آدم!!

هنگامى كه منافقين در بين خود گفتند: »پيامبر از روى هواى نفس سخن‏مى‏گويد« و يكى از آن دو نفر )ابوبكر و عمر( به ديگرى گفت: »نمى‏بينى چگونه چشمانش در سرش مانند مجانين مى‏گردد« ، هنگامى كه اين سخنان را گفتند ابليس از خوشحالى فريادى كشيد و دوستانش را جمع كرد و گفت: »شما مى‏دانيد كه من قبلاً گمراه كننده آدم بوده‏ام«!؟ گفتند: آرى. ابليس گفت: »آدم عهد و پيمان را شكست ولى به خداوند كافر نشد؛ اينان عهد و پيمان را شكستند و به پيامبر كافر شدند« !!

هنگامى كه پيامبرصلى الله عليه وآله از دنيا رفت و مردم غير على‏عليه السلام را براى خلافت به پا داشتند، ابليس تاج پادشاهى بر سر گذاشت و منبرى نصب كرد و بر روى آن نشست و شياطينش را جمع كرد و به آنان گفت: شادى كنيد، چرا كه تا امام قيام نكند خداوند اطاعت نمى‏شود××× 1 جمله آخر اين حديث در متن عربى چنين است: »لايُطاعُ اللَّهُ حَتّى يَقُومَ الإمامُ« . اين جمله احتمال دو معنى دارد: الف. تا امام بر حقى امور را به دست نگيرد خدا اطاعت نمى‏شود. ب. تا امام‏زمان عجل اللَّه فرجه قيام نكند خدا بطور كامل اطاعت نمى‏شود. ××× .   ××× 2 اسرار غدير: ص 70. روضه كافى: ص 344 ح 542 . ×××

شركت شيطان در عدم قبول ولايت

××× 3 غدير در قرآن: ج 2 ص 250 249 237 236. ×××

  يكى از آياتى كه در خطبه غدير به صورت ضمنى آمده و در مورد امتحان همه جانبه خداست، آيه 179 سوره آل عمران است:

»ما كانَ اللَّه لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلى ما أَنْتُمْ عَلَيْهِ حَتَّى يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَ ما كانَ اللَّه لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَ لكِنَّ اللَّه يَجْتَبِى مِنْ رُسُلِهِ مَنْ يَشاءُ، فَآمِنُوا بِاللَّه وَ رُسُلِهِ وَ إِنْ تُؤْمِنُوا وَ تَتَّقُوا فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ« :

»خداوند مؤمنين را به حال خود رها نخواهد كرد تا آنكه خبيث را از پاكيزه جدا كند، و خداوند شما را بر غيب مطلع نمى‏كند، ولى خدا از پيامبرانش هر كس را بخواهد انتخاب مى‏كند. پس به خدا و پيامبرانش ايمان آوريد، و اگر ايمان آوريد و تقوى پيشه كنيد براى شما اجر عظيمى خواهد بود« .

پيامبرصلى الله عليه وآله هم در خطبه غدير مى‏فرمايد: مَعاشِرَ النّاسِ، انَّ اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ يَكُنْ لِيَذَرَكُمْ عَلى ما أَنْتُمْ عَلَيْهِ حَتَّى يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ، وَ ما كانَ اللَّه لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ:

اى مردم، خداوند عز و جل شما را به حال خود رها نخواهد كرد تا آنكه خبيث را از پاكيزه جدا كند، و خداوند شما را بر غيب مطلع نمى‏كند.××× 1 اسرار غدير: ص 150 بخش 6 . ×××

آنچه در اينجا و در حاشيه مسئله طيب و خبيث و طهارت مولد و خبث ولادت لازم به ذكر است شركت شيطان در مسئله نطفه است. شركت شيطان در عمل انسان كه به شريك بودن او در آن عمل باز مى‏گردد از عوامل قطعى در خباثت است و در عدم پذيرش ولايت اهل‏بيت‏عليهم السلام اثر يقينى دارد.

خداوند در قرآن به صراحت مى‏فرمايد: »وَ شارِكْهُمْ فِى الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ«××× 2 اسراء /  64 . ×××، و بايد ديد آثار اين شرك شيطان در كجا ظاهر مى‏شود.

براى حذر از شركت شيطان از لسان خود او شنيدن بياد ماندنى‏تر است، چرا كه او خوب از كار خود و تأثير آن آگاه است و سماجتى عجيب بر آن دارد. روزى ابليس در برابر اميرالمؤمنين‏عليه السلام ظاهر شد و گفت: من با دشمنان تو در اموال و اولاد شركت كرده‏ام!××× 1 بحار الانوار: ج 27 ص 251. ××× و در مقابل گفت: به خدا قسم با احدى از محبينت در مادرشان شريك نشده‏ام!××× 2 بحار الانوار: ج 18 ص 88 . ×××

و روزى ديگر به آن حضرت گفت: اى پسر ابى‏طالب، كسى نيست كه تو را مبغوض بدارد مگر اينكه با پدرش در رحم مادرش و در فرزند و مالش شريك بوده‏ام.

كتاب خدا را خوانده‏اى كه مى‏فرمايد: »وَ شارِكْهُمْ فِى الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ ...« .××× 3 بحار الانوار: ج 39 ص 178 ح 21. ×××

از مسايل پيچيده خلقت كيفيت شركت شيطان در انعقاد نطفه است كه نتيجه‏اش خبث ولادت مى‏شود. در اين باره دو حديث در دو جهت مى‏آوريم:

امام باقرعليه السلام درباره زنا مى‏فرمايد: وقتى مردى زنا مى‏كند شيطان هم شركت مى‏كند و هر دو با هم عمل را انجام مى‏دهند در حالى كه يك نطفه است و فرزند از آن به وجود مى‏آيد و شركت شيطان مى‏شود.××× 4 وسائل الشيعة: ج 20 ص 312. ×××

امام صادق‏عليه السلام درباره موارد غير زنا نيز از حضور شيطان بر حذر مى‏دارد و مى‏فرمايد: هر گاه مردى به همسرش نزديك شود و براى عمل زناشويى كنار او قرار گيرد شيطان در آنجا حاضر مى‏شود. اگر نام خدا را بر زبان آورد شيطان از او دور مى‏شود، ولى اگر بدون ذكر نام خدا كار را انجام دهد شيطان شركت مى‏كند، و عمل زناشويى از هر دو با هم واقع مى‏شود در حالى كه نطفه يكى است.

از امام صادق‏عليه السلام پرسيدند: اين از كجا معلوم مى‏شود؟ فرمود: از حب و بغض ما.××× 5 وسائل الشيعة: ج 20 ص 113. ×××

نمونه ديگرى كه شركت شيطان در اموال و اولاد را با هم ترسيم مى‏كند و ثمره شوم آن را گوشزد مى‏نمايد، كلام اميرالمؤمنين‏عليه السلام است كه مى‏فرمايد: ابوبكر و عمر حق ما را غصب كردند و با آن كنيزانى خريدند و زن‏ها را به ازدواج در آوردند. بدانيد كه ما شيعيانمان را از جهت حقوقمان حلال قرار داديم تا ولادتشان طيب باشد. يعنى اموال اهل‏بيت‏عليهم السلام كه غصب شده و قيمت كنيزان و مهريه زنان قرار داده شده اين ازدواج را مشوّه ساخته و ولادت آنان را از اين جهت هم ناپاك ساخته است.××× 1 بحار الانوار: ج 27 ص 147 ح 7. ×××

شيطان در خطبه غدير

××× 2 غدير در قرآن: ج 2 ص 135 35. واقعه قرآنى غدير: ص 92. ×××

  پيامبرصلى الله عليه وآله در چند فراز از خطبه غدير نام شيطان را بردند:

1-  در فرازى از بخش اول خطبه غدير نام شياطين را برده و خداوند را هلاك كننده آنان معرفى فرمود:

قاصِمُ كُلِّ جَبّارٍ عَنيدٍ، وَ مُهْلِكُ كُلِّ شَيْطانٍ مَريدٍ.

در هم شكننده هر زورگوى با عناد، و هلاك كننده هر شيطان سر پيچ و متمرّد.

2-  در فرازى از بخش چهارم خطبه غدير، با يادى از حضرت آدم‏عليه السلام و ماجراى او با شيطان، مردم را متوجه دو نكته بزرگ نمود. از يك سو حسد شيطان را يادآور شد و هشدار داد كه مبادا درباره على‏عليه السلام حسد ورزيد كه اعمالتان نابود شود. از سوى ديگر لغزش حضرت آدم‏عليه السلام را با اين عنوان مطرح كرد كه او با يك خطا از بهشت رانده شد در حالى كه صفوة اللَّه بود، و متذكر شد كه شما هر لحظه در معرض لغزش و خطا قرار داريد در حالى كه مقام شما از حضرت آدم‏عليه السلام بسيار پايين‏تر است و در ميان شما دشمنان خدا وجود دارند.

مَعاشِرَ النّاسِ، اِنَّ اِبْليسَ اَخْرَجَ آدَمَ مِنَ الْجَنَّةِ بِالْحَسَدِ، فَلا تَحْسُدُوهُ فَتَحْبِطَ اَعْمالُكُمْ وَ تَزِلَّ اَقْدامُكُمْ، فَإِنَّ آدَمَ اُهْبِطَ إلَى الاَرْضِ بِخَطيئَةٍ واحِدَةٍ، وَ هُوَ صَفْوَةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، وَ كَيْفَ بِكُمْ وَ اَنْتُمْ اَنْتُمْ وَ مِنْكُمْ اَعْداءُ اللَّهِ:

اى مردم، شيطان آدم را با حسد از بهشت بيرون كرد. مبادا به على حسد كنيد كه اعمالتان نابود شود و قدم‏هايتان بلغزد. آدم به خاطر يك خطا به زمين فرستاده شد در حالى كه انتخاب شده خداوند عز و جل بود، پس شما چگونه خواهيد بود در حالى كه شماييد و در بين شما دشمنان خدا هستند.

3-  پيامبرصلى الله عليه وآله در دنباله سخن خود در بخش پنجم خطبه غدير با يادى از حضرت آدم‏عليه السلام و ماجراى او با شيطان، مردم را متوجه دو نكته بزرگ نمود. از يك سو حسد شيطان را يادآور شد و هشدار داد كه مبادا درباره على‏عليه السلام حسد ورزيد كه اعمالتان سقوط كند.

از سوى ديگر لغزش حضرت آدم‏عليه السلام را با اين عنوان مطرح كرد كه او با يك خطا از بهشت رانده شد در حالى كه صفوة اللَّه بود، و متذكر شد كه شما هر لحظه در معرض لغزش و خطا قرار داريد در حالى كه مقام شما از حضرت آدم‏عليه السلام بسيار پايين‏تر است و در ميان شما دشمنان خدا وجود دارند.

به عنوان تكميل در مورد عذاب ابليس در قيامت و البته مقايسه عذاب او با عذاب عمر بن خطاب در حديث چنين آمده است:

روز قيامت ابليس را مى‏آورند در حالى كه با يك افسار آتشين بر او لجام زده‏اند، ولى دومى را مى‏آورند در حالى كه با دو افسار آتشين بر او لجام زده‏اند. ابليس نزد او مى‏رود و فرياد مى‏زند و مى‏گويد: مادر به عزايت بنشيند، تو كيستى؟ من كسى هستم كه اولين و آخرين را گول زدم ولى با يك افسار بسته شده‏ام در حالى كه تو با دو افسار بسته شده‏اى؟!

دومى مى‏گويد: من كسى هستم كه هر دستورى دادم اطاعت شدم در حالى كه خداوند دستور مى‏داد و مورد عصيان و سرپيچى قرار مى‏گرفت.××× 1 كتاب سليم: ص 165 164. ×××

غدير روز شناخت شياطينِ انس و ياوران ابليس

××× 2 غدير در قرآن: ج 3 ص 311 309. ×××

  دشمنان غدير به طور جدى در آيات قرآن مطرح شده‏اند، و پيامبرصلى الله عليه وآله به صراحت آياتى از قرآن را به آنان تفسير كرده است. در اين باره مى‏توان 21 عنوان از آيات غدير استخراج نمود، كه از جمله آنها »روز شناخت شياطينِ انس« و »روز شناخت ياوران ابليس« است:

غدير آن روزى است كه شياطين در پوست انسان خود را نشان دادند، در حالى كه سعى در مخفى كارى حال خود داشتند و خود را به پيامبرصلى الله عليه وآله بسيار نزديك نشان مى‏دادند.

آن روز با نزول آيه »وَ كَذلِكَ جَعَلْنا لِكُلِّ نَبِىٍّ عَدُوًّا شَياطِينَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ يُوحِى بَعْضُهُمْ إِلى بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُوراً«××× 3 انعام /  112. ××× بر همه معلوم شد كه چه آتشى زير خاكستر براى اسلام تدارك فتنه مى‏بيند.

همچنين غدير روز شناسايى كسانى بود كه ابليس چشم اميد بدانان داشت و در آرزوى يارى آنان لحظه‏شمارى مى‏كرد، تا آنجا كه گمان خود را بر آنان عملى كرد و مصداق »وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ إِبْلِيسُ ظَنَّهُ«××× 1 سبأ /  20. ××× شدند، در حالى كه گروه »إِنَّ عِبادِى لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ«××× 2 حجر /  42. ××× همچنان ستبر و استوار راه خود را ادامه دادند.

فرياد شيطان در غدير

××× 3 اسرار غدير: ص 69 . ×××

  امام باقرعليه السلام فرمود: ابليس چهار مرتبه فرياد بلند كشيده است: روزى كه مورد لعن خداوند قرار گرفت، روزى كه از آسمان‏ها به زمين فرستاده شد، روزى كه پيامبرصلى الله عليه وآله مبعوث شد، روز غدير خم )كه اميرالمؤمنين‏عليه السلام منصوب شد( .××× 4 بحار الانوار: ج 37 ص 121. ×××

  فريب ابليس در خطبه غدير

××× 5 اسرار غدير: ص 216. ×××

  پيامبرصلى الله عليه وآله در خطبه غدير و در حاشيه شناخت ائمه ضلال به عموم مردم متذكر شدند كه از خود مطمئن نباشيد و از هواى نفس و فريب شيطان در حذر باشيد، و بدانيد كه اگر من از دنيا رفتم يا كشته شدم اين احتمال وجود دارد كه نه تنها گمراه شويد بلكه عقبگرد كنيد و به جاهليت برگرديد.

نااميدى ابليس و شياطين در غدير

××× 6 غدير در قرآن: ج 1 ص 347. ×××

  از جمله آياتى كه در غدير بر پيامبرصلى الله عليه وآله نازل شده اين آيه است:

»الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً«××× 7 مائده /  3. ×××:

»امروز كسانى كه كافر شدند از تخريب دين شما نااميد شدند، پس از آنان نترسيد و از خدا بترسيد. امروز دين شما را كامل كردم و نعمتم را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان دين شما راضى شدم« .

آنچه در اينجا قابل ذكر است اينكه يأس و نااميدى دشمنان اسلام كه در آيه آمده تا آنجا پيش رفت كه ابليس و شياطين -  كه پايه گذاران كفرو نفاق در جهانند -  اهميت و ارزش اعلان چنين ولايتى در غدير را دريافتند، و در بين خود از اين شكست فرياد بر آوردند.

اصحاب ابليس به او گفتند: اين امت مورد رحمت قرار گرفتند و از گمراهى محفوظ شدند و ديگر نه ما را و نه تو را بر آنان راهى نيست، چرا كه امام و پناه خود بعد از پيامبرشان را شناختند.××× 1 كتاب سليم: ص 579 . الكافى )روضه( : ج 8 ص 343 ح 541 . ×××

ابليس هم به آنان گفت: اين پيامبر كارى كرد كه اگر به نتيجه برسد هرگز معصيت خداوند انجام نخواهد گرفت.××× 2 الكافى )روضه( : ج 8 ص 344 ح 542 . ××× اين گونه كه او سخن گفت برنامه مستحكمى را پيش‏بينى كرد كه هر كدام از جانشينانش از دنيا برود ديگرى جاى او را خواهد گرفت.××× 3 بحار الانوار: ج 37 ص 168 120. عوالم العلوم: ج 3  / 15 ص 135 125. ×××

مى‏بينيم كه ابليس و شياطين كه انواع راه‏هاى گمراهى مردم را تجربه كرده‏اند، چگونه از اهميت برنامه پيامبرصلى الله عليه وآله آگاهند و در صورت اجراى آن خود را شكست خورده مى‏يابند.

و لذا ابليس به يارانش گفت: اصحاب پيامبر به من وعده داده‏اند كه به هيچ يك از گفته‏هاى او اقرار نكنند و آنان هرگز اين پيمان خود را نمى‏شكنند.××× 4 بحار الانوار: ج 37 ص 168 120. عوالم العلوم: ج 3  / 15 ص 135 125. ×××

در نگاهى ديگر آن قدر مردم را وسوسه مى‏كند و به سوى ضلالت سوق مى‏دهد كه بعد از غصب خلافت توسط سقيفه به يارانش مى‏گويد: چگونه ديديد مرا هنگامى كه كارى كردم تا امر خدا و پيامبر را درباره اطاعت على بن ابى‏طالب كنار گذاردند!××× 1 الكافى )روضه( : ج 8 ص 343 ح 541 . كتاب سليم: ص 579 . ×××

اين گفته‏هاى شيطان و اقدامات او حاكى از آن است كه شأنيت و اقتضاى آن برنامه الهى يأس همه دشمنان اسلام بوده است، ولى اگر مانعى بر سر راه آن ايجاد شود طبيعى است كه آن يأس‏هاى دشمنان به اميد تبديل خواهد شد.

وحشت شياطين در غدير

××× 2 اسرار غدير: ص 68 . واقعه قرآنى غدير: ص 131. اسرار غدير: ص 70. ×××

  ابليس و دار و دسته‏اش -  اين دشمنان سخت‏كوش انسان -  »غدير« را هولناك‏ترين مقطع براى خود به حساب آوردند. آنان واهمه داشتند كه پس از غدير، راه گمراهىِ انسان‏ها بسته شود. به همين جهت در آن روز، بسيار محزون بودند و فريادشان بلند بود.

ولى شياطين انسى به فرياد ابليس و گروهش رسيدند و در همان غدير وعده‏هايى به او دادند و نقشه‏هايى كشيدند و توطئه‏هايى نمودند كه آن حزن و اندوه و فريادهاى شيطان يكباره تبديل به خوشحالى و سرور گرديد.

هنگامى كه پس از رحلت پيامبرصلى الله عليه وآله اجراى دقيق آن نقشه‏ها را در سقيفه ديدند سر از پا نمى‏شناختند، و ابليس )بزرگِ شياطين( در آن روز تاجگذارى كرد و دستور شادى و سرور رسمى به گروهش داد.

از سوى ديگر افشاى عكس‏العمل‏ها و اقدامات شياطين ابليسى و شياطين انسى، از مهم‏ترين بخش‏هاى موضوع غدير به شمار مى‏آيد، زيرا در سايه آن به آسانى مى‏توان دريافت كه آنچه پس از رحلت پيامبرصلى الله عليه وآله به وقوع پيوست و آن طور كه مردم زحماتِ يك عمر آن حضرت و آن خطابه عظيم در غدير را ناديده گرفته و به فراموشى سپردند، هرگز بدون پايه‏ريزى و برنامه‏هاى قبلى انجام نگرفته بود و شياطين و منافقين آخرين تلاش‏هاى خود را در اين زمينه انجام داده بودند.

در غدير، هم ابليس و گروهش عزا گرفته بودند، و هم منافقين در هاله‏اى از يأس و نااميدى به سر مى‏بردند، و توطئه‏هاى خود را نقش بر آب مى‏ديدند.

هم شيطان و شياطينش در فكر راهى تازه براى گمراهى امت و به جهنم كشاندن مسلمين بودند، و هم كافرانِ به ظاهر مسلمان چاره‏اى براى بازگشت و عقب گرد به دوران جاهليت واحياى دوباره كفر و شرك و الحاد جستجو مى‏كردند.

آنچه در اين قسمت از تاريخ تكان دهنده است اينكه در غدير، شياطين دل به منافقين بسته بودند و چشم به دست آنان و نقشه‏هايشان داشتند و خود را از هر جهت مستأصل مى‏ديدند.

اين منافقانِ مشرك و كافر بودند كه روى شيطان و شيطانيان را سفيد كردند، و به فرزندان خَلَف خود كه دستِ كمى از آنها نداشتند درسِ مقابله با وحى و نبوت و دستگاه الهى را دادند، و چنان نقشه‏اى پياده كردند كه نه فقط خود به مقاصد شومشان رسيدند، بلكه تا آخر روزگار اكثريتى از مسلمين را از راه و صراط مستقيم دوازده جانشين بر حقِّ پيامبرشان منحرف كردند و چهره خلافت اسلامى  را هم نزد جهانيان مشوَّه ساختند.

پس از اتمام خطبه غدير و بيعت همگانى با اميرالمؤمنين‏عليه السلام و با شكست چندين توطئه منافقين، اكنون جا دارد سرى به پشت پرده غدير بزنيم و نيم نگاهى داشته باشيم به آنجا كه جز پيامبر و على‏عليهما السلام نديدند. شياطين و در رأس آنان ابليس ايام غدير را در غوغايى به سر مى‏بردند و خوب مى‏فهميدند كه در آن موقعيت عظيم چه راه هدايت و نجاتى براى بنى‏آدم تا آخرين روز دنيا پيش بينى شده است.

آنان پيش از همه در غدير حاضر شده بودند و نتايج اين مراسم عظيم را بررسى مى‏كردند، و از سوى ديگر عكس‏العمل گروه‏هاى مردم را زير نظر داشتند؛ در واقع آينده بلند مدتى را مى‏ديدند كه در آن زيباترين گونه هدايت انسان پيش‏بينى شده بود.

اين بود كه آن روز را هولناك‏ترين مقطع براى خود به حساب آوردند كه اگر فرامين آن روز به مرحله عمل مى‏رسيد همه راه‏هاى انحراف تا ابد بر انسان‏ها بسته مى‏شد. اين را بزرگ شياطين يعنى ابليس -  كه از روز اول كمر به گمراهى مردم بسته بود -  بهتر از اصحابش مى‏فهميد.

همين كه پيامبرصلى الله عليه وآله بر فراز منبر اميرالمؤمنين‏عليه السلام را بر سر دست بلند كرد و فرمود: »مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَهذا عَلِىٌّ مَولاهُ ...« ابليس فريادى كشيد و همه لشكريانش را فراخواند. با اين فرياد، همه شياطين در هر جا كه بودند نزد او جمع شدند و گفتند: اى آقاى ما و اى مولاى ما ! اين چه فريادى بود؟! چه چيزى تو را اين گونه به وحشت انداخته است؟! ما تاكنون فريادى وحشتناك‏تر از اين از تو نشنيده بوديم.

ابليس گفت: »اين پيامبر كارى كرد كه اگر به نتيجه برسد هرگز خدا معصيت نخواهد شد«! شياطين كه سابقه ماجراى حضرت آدم‏عليه السلام را به خاطر داشتند گفتند: اى آقاى ما، تو همان كسى هستى كه آدم را گمراه كردى! ولى گويا از اين پس اين امت رحمت شده محفوظ از گناه خواهند بود، و ديگر تو و ما را بر اينان راهى نيست؛ چرا كه امام و پناه خود بعد از پيامبرشان به آنان شناسانده شد.

ابليس گفت: »واى بر شما، امروز شما مانند روز عيسى است! به خدا قسم مردم را درباره على گمراه خواهم كرد«!

با اينكه ابليس پاسخ اصحابش را داد ولى آنان خاك بر سر ريختند و به جزع و فزع افتادند. ابليس به آنان گفت: شما را چه شده است؟ آنان گفتند: اين چه اتفاقى بود كه رخ داد؟! ما گمان مى‏كرديم وقتى محمد از دنيا برود اصحاب او متفرق مى‏شوند، ولى مى‏بينيم كه امر وصايت را براى افراد معينى بعد از خود قرار داد. به خدا قسم، تو به ما اين گونه نگفته بودى. تو خبر داده بودى كه وقتى اين پيامبر از دنيا برود اصحاب او متفرق مى‏شوند؛ ولى اين برنامه يك مسئله مستحكم شد كه هر كدام از جانشينانش از دنيا برود ديگرى به جاى او قرار مى‏گيرد. امروز اين مرد پيمانى را بست كه هيچ انسانى تا روز قيامت نمى‏تواند آن را بشكند!

ابليس در پاسخ آنان گفت: »هرگز چنين نيست! خيالتان راحت باشد! اصحاب او به پيمانى كه از آنان گرفت وفا نمى‏كنند. آنان كه همراه او هستند در اين باره به من وعده‏هايى داده‏اند كه به چيزى از آنچه گفت اقرار نكنند، و مى‏دانم كه هرگز در وعده‏اى كه به من داده‏اند تخلف نمى‏كنند« . با اعلام اين مطلب لشكر شيطان متفرق شدند.

اينجا بود كه آيه 20 سوره سبأ نازل شد: »وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ اِبْليسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ اِلاّ فَريقاً مِنَ الْمُؤْمِنينَ« : »ابليس گمان خود را به باور آنان رسانيد، و جز گروهى از مؤمنين پيرو او شدند« .

با نزول اين آيه بار ديگر ابليس فريادى زد، و آنان بازگشتند و گفتند: اى آقاى ما، اين فرياد دوم چه بود؟! او گفت: واى بر شما، به خدا قسم خداوند سخن مرا در آيه‏اى از قرآن نقل كرد و اين آيه را نازل كرد: »وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ اِبْليسُ ظَنَّهُ ...« . بعد از اين خبر باز هم شياطين متفرق شدند.

ابليس به دقت ناظر حركات منافقين بود. وقتى با منصوب شدن اميرالمؤمنين‏عليه السلام گروهى از آنان گفتند: »از روى هواى نفس سخن مى‏گويد« ، و نيز عمر به ابوبكر گفت: »آيا چشمانش را نمى‏بينى كه در سرش مانند ديوانگان مى‏چرخد« ، ابليس از خوشحالى فرياد ديگرى زد و بار ديگر دار و دسته‏اش را جمع كرد و به آنان گفت: »مى‏دانيد كه من قبلاً گمراه كننده آدم بوده‏ام«؟ گفتند: آرى. گفت: »آدم پيمان را شكست ولى به خدا كافر نشد، اما اينان هم پيمان را شكستند و هم به پيامبر كافر شدند« !

ابليس كه از نقل سخن خود در آيه‏اى از قرآن كريم خرسند بود، با شنيدن »اِلاّ فَريقاً مِنَ الْمُؤْمِنينَ« سخت برآشفت. پس سرش را به سوى آسمان بلند كرد و خطاب به خداوند گفت: »قسم به عزت و جلالت، اين گروه مؤمن را هم به بقيه ملحق خواهم كرد« !

در اينجا آيه 42 سوره حجر نازل شد و پيامبرصلى الله عليه وآله كه شاهد گفتگوى ابليس با لشكريانش بود، اين آيه را خطاب به ابليس تلاوت فرمود: »اِنَّ عِبادى لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ ...« : »تو را بر بندگان واقعى من راهى نيست« .

پس از اين ماجراها دار و دسته ابليس متفرق شدند، اما او بار ديگر فريادى زد و آنان بازگشتند و گفتند: اى آقاى ما، اين فرياد سوم چه بود؟! او گفت: »به خدا قسم، به خاطر اصحاب على!« آنگاه ابليس در حضور شياطين خطاب به خداوند گفت: »يا رب، قسم به عزت و جلالت، چنان معاصى و گناهان را براى آنان زيبا جلوه دهم كه مرتكب آن شوند، و اين گونه آنان را نزد تو مبغوض نمايم« .

ابليس كه همچنان در منظر پيامبرصلى الله عليه وآله قرار داشت، و رفتار او زير نگاه‏هاى پيامبرصلى الله عليه وآله بود، براى آنكه مردم او را ديده و سخن او را شنيده باشند به صورت پيرمردى نزد پيامبرصلى الله عليه وآله آمد و به طعنه گفت: »اى محمد، چقدر كم هستند آنان كه با تو بر سر آنچه درباره پسر عمويت گفتى بيعت مى‏كنند«! و اين اشاره‏اى بود به آنچه بسيارى از آن جمعيت در دل داشتند و از اظهار آن خوددارى مى‏كردند.××× 1 كتاب سليم: ص 145. الكافى: ج 8 ص 345. تفسير القمى: ج 2 ص 201. تأويل الآيات: ج 2 ص 474 473 ح 6  5 . تفسير العياشى: ج 2 ص 301 ح 111. الاقبال: ج 2 ص 249. شرح الاخبار: ج 2 ص 236. مدينة المعاجز: ج 2 ص 243. بحار الانوار: ج 28 ص 256 ح 40 و ج 31 ص 637 ح 147 و ج 37 ص 168 164 135 119 و ج 63 ص 256. عوالم العلوم: ج 3  / 15 ص 303 141 135 125. ×××