آيه ۱۰۲ آل عمران و غدیر
آیه«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّه حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ»[۱]
در غدير، ارتباط اعتقاد و عمل چنين به ما تفهيم شده كه احكام الهى در كنار ولایت اهل بیت علیهم السلام نه تنها مورد تأكيد است، كه تا ابد دو حلقه ناگسستنى خواهند بود.
اين اهل بيت عليهم السلام هستند كه جزئيات احكام الهى را براى مردم بيان خواهند كرد، و اين احكام الهى اند كه با عمل بدانها تسليم در برابر فرامين خدا را تجربه خواهيم كرد، و اين تسليم با اطاعت از فرستادگان پروردگار جلوه گر مى شود.
در اين راستا، اواخر خطبه غدير شاهد تأكيدات پيامبر صلى الله عليه و آله بر نماز و زكات و حج و امر به معروف و نهى از منكر و اجتناب از محرمات و تقوى است، و در پى آن سخن از مرگ و معاد و حساب روز قیامت و ثواب و عقاب به ميان آمده است، كما اينكه در اوائل خطبه امر به تدبر در قرآن به چشم مى خورد.
اين موارد اگر چه ارتباط مستقيم با غدير ندارد و موارد آن نيز بسيار كم است، ولى در حاشيه غدير يادآور ارتباطى است كه احکام الهی بايد با اهل بيت عليهم السلام داشته باشند.
در بين اين تأكيدات، پيامبر صلى الله عليه و آله حلال و حرام را به طور كلى مطرح مى كند، و اينكه درباره جزئيات آنها بايد به امامان عليهم السلام مراجعه شود.
اين آيات تضمين شده در كلام پيامبر صلى الله عليه و آله ۷ آيه است، كه از جمله اين آيات آيه ۱۰۲ سوره آل عمران است:
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّه حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ 
: «اى كسانى كه ايمان آورديد حق تقوى را پيشه كنيد و نميريد مگر آنكه مسلمان باشيد».
اين آيه از چهار بُعد قابل بررسى است:
متن خطبه غدير
«مَعاشِرَ النّاسِ، اتَّقُوا اللَّه حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ»:
اى مردم، از خدا بترسيد آن گونه كه حق تقوى است، و از دنيا نرويد مگر آنكه مسلمان باشيد.[۲]
موقعيت تاريخى
در اواسط خطبه و پس از معرفى اميرالمؤمنين عليه السلام و اتمام حجت هاى لازم در جهات نفى و اثبات موضوع ولايت، به عنوان آخرين سخن دو مطلب به ميان آمده است:
اول اينكه پيامبر صلى الله عليه و آله مى فرمايد:
من خدا را شاهد گرفتم و رسالت خويش را ابلاغ نمودم و تا آنجا كه به من مربوط مى شد كار خود را به انجام رساندم.
دوم اينكه با كاشته شدن نهال اسلام در دل ها، اينک نوبت مردم است كه با در نظر گرفتن خدا و ترس از عقوبت او اسلام خود را حفظ كنند.
مطلب دوم با تضمين آيه قرآن در كلام پيامبر صلى الله عليه و آله و فقط تغيير عبارت «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا»» به«مَعاشِرَ النّاسِ»صورت گرفته و بقيه آيه عيناً در كلام حضرت آمده است.
موقعيت قرآنى
اين آيه در قرآن به دنبال آياتى درباره حفظ ايمان و مخدوش نكردن آن قرار گرفته است.
در آيه قبل پيروى مسلمانان از اهل كتاب را باعث بازگشت به كفر بعد از ايمان مى داند و سپس با تعجب مطرح مى كند كه چگونه با حضور پيامبر صلى الله عليه و آله و تلاوت آيات خدا مسلمانى تمايل به كفر پيدا مى كند.
اينجاست كه راه حل اين مشكل را تقواى واقعى ذكر مى كند و اينكه ترس حقيقى از خدا مسلمان را بر اعتقادش ثابت قدم مى دارد؛
لذا در آيات بعدى نيز تمسک به حبل الهى را ضامن بقاى مسلمانى مى داند.
تحليل اعتقادى
آنچه به عنوان تفسيرى بنيادين بر اين آيه در اين فراز غدير است، ارتباط ولايت اهل بيت عليهم السلام با تقواى واقعى و ترس از خداوند است.
يادآورى اين نكته ضرورى به نظر مى رسد كه تقوى به معناى ترس از خداوند در اينجا مطرح است، و لذا نبايد به معناى پرهيز از گناه كه نتيجه تقوى است در نظر گرفته شود.
قرينه روشن آن دنباله آيه است كه نتيجه اين تقوى را حفظ اعتقاد ذكر مى كند، و از اين جهت ارتباط آن با ولايت اهل بيت عليهم السلام روشن مى شود.
آنان كه اهل بيت عليهم السلام را رها كردند، در واقع با آن همه اتمام حجت هاى الهى - از غدير گرفته تا قبل و بعد از آن - باز هم از خدا نترسيدند.
يعنى آنان كه با دشمنان و مخالفين ائمه عليهم السلام هم صدا شدند در مقابل انذارها و هشدارهاى خداوند هيچ پروايى نداشتند و از جهنم نمى ترسيدند.
يعنى آنان كه ولایت على عليه السلام را نپذيرفتند تقواى واقعى نداشتند اگر چه تظاهر به آن مى كردند.
يعنى آنان كه غدير را كأن لم يكن تلقى كردند و پيرو سقيفه شدند با نترسيدن از خدا ديگر لا تَمُوتُنَّ إِلا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ نيستند، بلكه ماتُوا وَ هُمْ غَيْرَ مُسْلِمينَ بوده و از اسلام خارج شده وارد كفر گرديده اند.
اين مقتضاى استناد به اين آيه و تضمين آن در اين موقعيت از خطابه بلند غدير است.
اميرالمؤمنين عليه السلام در خطابه اى كه پس از جنگ جمل ايراد كرد ارتباط مستقيم بى تقوايى را با دشمنىِ ولايت چنين بيان فرمود:
«فَاتَّقُوا اللَّه - ايُّهَا النّاسُ - حَقَّ تُقاتِهِ وَ اسْتَشْعِرُوا خَوْفَ اللَّه عَزَّ ذِكْرُهُ وَ اخْلِصُوا النَّفْسَ وَ تُوبُوا الَيْهِ مِنْ قَبيحِ مَا اسْتَنْفَرَكُمُ الشَّيْطانُ مِنْ قِتالِ وَلِىِّ الامْرِ وَ اهْلِ الْعِلْمِ بَعْدَ رَسُولِ اللَّه صلى الله عليه و آله»:
اى مردم، از خدا بترسيد آن گونه كه حق تقوى است، و ترس از خداوند عزَّ ذكره را درک كنيد و نفس خود را خالص كنيد، و از كار قبيحى كه شيطان شما را به آن تشويق كرد كه به جنگ ولى امر و اهل علم بعد از پيامبر صلى الله عليه و آله برويد، توبه نماييد.[۳]