آيات ۹۶ و ۹۷ مریم و غدیر
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | مریم |
| شماره آیه | ۹۶ و ۹۷ |
| جزء | ۱۶ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مکه |
آیاتی نازل‌شده در غدیر
آیات ۹۶ و ۹۷ سوره مریم از جمله آياتى دانسته شده كه در سفر حجةالوداع پيش از رسيدن به سرزمين غدير بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شد: 
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا ﴿۹۶﴾ فَإِنَّما يَسَّرْناهُ بِلِسانِكَ لِتُبَشِّرَ بِهِ الْمُتَّقِينَ وَ تُنْذِرَ بِهِ قَوْماً لُدًّا ﴿۹۷﴾؛ كسانى كه ايمان آورده عمل صالح انجام مى‌دهند به‌زودى خداوند براى آنان مودّت قرار مىدهد. ما آن را بر زبان تو آسان نموديم تا پرهیزگاران را بشارت دهى و قومى را كه در خصومت شديد هستند بترسانى 
.[۱]
موقعيت تاريخى نزول
موقعیت تاریخی نزول آیات ۹۶ و ۹۷ سوره مریم در رخداد غدیر چنین ترسیم شده است: روز هفدهم ذىالحجه و پس از اتمام اعمال حج در حجةالوداع، كاروان پيامبر صلى الله عليه و آله در راه بازگشت به‌سوى غدير به وادى «قُدَيد» رسيد كه تا غدير كمتر از يک روز ديگر فاصله داشت.[۲] آبادى «قديد» در آغاز وادى قرار داشت و «غدير خم» در انتهاى همين وادى بود. با ورود به آبادى كاروان توقف كرد و مردم براى استراحت از راهى كه شبانه طى شده بود پياده شدند. با نزول كاروان در قديد و فرا رسيدن هنگام نماز، صفها آماده شد. پيامبر بعد از نماز صداى خود را بلند كرد بهگونهاى كه همه بشنوند و مطلبی درباره محبت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود.[۳]
در دو روايت تصريح شده كه نزول امر ولايت در موسم حج بوده و پيامبر صلى الله عليه و آله شش روز بعد از آن صبر كرد كه آيه ۱۲ سوره هود نازل شد و بعد از آن حضرت تا غدير صبر كرد. از يک سو كارشكنى‌هاى منافقين فكر پيامبر صلى الله عليه و آله را به خود مشغول داشت؛ از سوى ديگر اجراى دقيق مهم‌ترين برنامه رسالت، ايجاد و حفظ شرايط لازم براى اجراى آن را مىطلبید. در قدید که آخرين منزل قبل از غدير بود ۱۴ آيه درباره غدير نازل شد كه از دو سوره قرآن است. نزول اين آيات در كنار دو برنامه دقيق براى آماده‌سازى فكرى مردم قبل از غدير بود كه عكس‌العمل‌هايى را نيز به همراه داشت. برخی محققان با مطالعۀ دقيق و جمع‌بندى كامل روايات، آنچه در اين مرحله از واقعۀ غدير در قُدَيد به وقوع پيوسته را چنین صورت‌بندی کرده‌اند:[۴]
دعا براى محبت اميرالمؤمنين عليه السلام در دل مردم
«اللّهُمَّ هَبْ لِعَلِىٍّ الْمَوَدَّةَ فِى صُدُورِ الْمُؤْمِنينَ وَ الْهَيْبَةَ وَ الْعَظَمَةَ فى صُدُورِ الْمُنافِقينَ؛ خدايا، به على محبت در سينه مؤمنان و هيبت و عظمت در سينه منافقان عنايت فرما».[۵] آنگاه براى زمينهسازى جدى براى غدير على عليه السلام را فرا خواند و در حضور مردم فرمود: «يا على، دستان خويش را به‌سوى آسمان بلند كن و دعا كن تا من آمين بگويم». يا على، بگو: «اللّهُمَّ اجْعَلْ لى عِنْدَكَ عَهْداً وَ اجْعَلْ لى عِنْدَكَ وُدّاً وَ اجْعَلْ لى فى قُلُوبِ الْمُؤْمِنينَ مَوَدَّةً؛ خدايا، براى من نزد خود عهد و پيمانى قرار ده و براى من در پيشگاه خود دوستى و مودت قرار ده، و براى من در قلب مؤمنان محبتى قرار ده».ا ميرالمؤمنين عليه السلام هم اين دعا را تكرار كرد و پيامبر صلى الله عليه و آله آمين گفت.[۶]
همچنين پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «يا على، هر دعايى براى خود دوست دارى بنما تا آمين بگويم». اميرالمؤمنین علیه السلام هم سه بار اين دعا را تكرار كرد: «اللّهُمَّ ثَبِّتْ مَوَدَّتى فى قُلُوبِ الْمُؤْمِنينَ وَ الْمُؤْمِناتِ اِلى يَوْمِ الْقِيامَةِ؛ خدايا، مودت و محبت مرا تا روز قيامت در قلوب مردان و زنان مؤمن ثابت و پايدار فرما» و پيامبر صلى الله عليه و آله آمين گفت.[۷]
استجابت دعا و نزول آیه
پس از دعاى اميرالمؤمنين عليه السلام و آمين پيامبر صلى الله عليه و آله در حضور مردم، آيات ۹۶ و ۹۷ سوره مريم در همين راستا نازل شد. نزول اين آيات به‌معناى استجابت دعاى پيامبر صلى الله عليه و آله و اميرالمؤمنين عليه السلام بود كه مردم از سرعت استجابت اين دعا تعجب كردند.[۸] پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «يا على، خداوند آيه‌اى از كتابش درباره تو نازل كرده و براى تو در قلب هر مؤمنى محبت قرار داده است».[۹] سپس فرمود: «شكر خدايى را كه قلوب مؤمنين را با محبت مشتاق تو قرار داد».[۱۰] آنگاه فرمود: «هيچ مؤمنى را نمىبينى مگر آنكه در قلب او محبت على عليه السلام است».[۱۱]
در همين موقعيت پيامبر صلى الله عليه و آله خبر از خواسته قلبى خود داد و به اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: «من از پروردگارم خواستم كه بين من و تو ولايت قرار دهد و خدا پذيرفت؛ و از او خواستم بين من و تو برادرى قرار دهد، او پذيرفت؛ و از او خواستم تو را جانشين من قرار دهد، و او پذيرفت».[۱۲]
مسخره‌کردن دعاى پيامبر صلى الله عليه و آله توسط ابوبكر و عمر
اين مراسم دعا و استجابت فورى الهى با نزول آيه ۹۶ و ۹۷ سوره مریم در حضور مردم مقطعی استثنايى در زندگانى پيامبر صلى الله عليه و آله به‌شمار مىآمد كه همه را مبهوت و متعجب كرد. همچنین، در آستانه غدير مقام عظيم على بن ابىطالب عليه السلام را در پيشگاه خداوند روشن ساخت.
براى شكستن اين عظمت، برخی منافقان از روی ذلت و حسادت شروع به فعالیت کردند: از ميان آن جمعيت ابوبكر و عمر به كنايه گفتند: به خدا قسم! يک پيمانه خرما در مشكى پوسيده نزد ما محبوبتر است از آنچه محمد از پروردگارش خواسته است. چه مىشد اگر از پروردگارش درخواست فرشته‌ای مىكرد كه او را در برابر دشمنانش كمک كنند، يا گنجى كه فقر او را جبران كند. به خدا قسم، على را به هر كارى دعوت مىكند او هم مىپذيرد.[۱۳]
عكس العمل وحى و نزول آياتی درباره گفته ابوبكر و عمر
اين حركت تخريب‌كننده كه با هدف كاستن از اهميت غدير و ولايت انجام شد بر قلب پيامبر صلى الله عليه و آله سنگينى كرد؛ پیامبر از كسانى كه به‌عنوان اصحابش گِرد او را گرفته بودند چنين انتظارى نداشت.[۱۴] در حضور مردمى كه تازه از جاهليت رها شده و هنوز تعصبات جاهلی در ذهن آنان وجود داشت، اين‌گونه سخن گفتن و رسول الهى را به مسخره گرفتن، سد راه غدیر و اعلام ولایت به‌نظر می‌رسید. به همین دلیل پيامبر صلى الله عليه و آله به جبرئيل فرمود: «خدايم مىداند كه من از قريش چه كشيدهام، آن هنگام كه نبوت مرا نپذيرفتند تا به من دستور جهاد با آنان را داد، و لشكريانى از آسمان به كمک من فرستاد كه مرا يارى كردند. پس چگونه بعد از من اقرار خواهند كرد».[۱۵] اينجا بود كه آيات ۱۲ تا ۲۴ از سوره هود نازل شد.
اين‌گونه بود كه يک در منزل قبل از غدير، نزول آيات الهى موجب بيداری مردم شد، تا فرداى آن روز با چشم و گوش باز به استقبال غدير بروند؛ همان‌گونه كه تسلاى قلب پيامبر صلى الله عليه و آله در برابر اعمال منافقين بود، كه عزم راسخ آن حضرت را براى اعلان ولايت در آيندهاى به فاصله كمتر از ۲۴ ساعت به همه نشان مىداد.[۱۶]
تحليل اعتقادى
با در نظر گرفتن شأن نزول اين آيات و روشن شدن مرجع ضميرها از فرمايش امام صادق عليه السلام، تفسير گونه اى بر چهره اين آيات مى توان نوشت كه عمق آنها را روشن مى سازد.
ناگفته پيداست كه جهت گيرى اين آيات به سوى مخالفين غدير و ولايت و خلافتِ بلافصل و تمام عيار اميرالمؤمنين عليه السلام بعد از پيامبر صلى الله عليه و آله است، و با تفاصيلى كه در اين فرازهاى قرآنى آمده منافقين ضربه هاى كوبنده اى از طرف خداوند دريافت كرده اند، و براى طالبين حقيقت همه چيز روشن شده است.
همه اين مطالب را در يک قدمى غدير از لسان خداوند شنيدن ارزشى چند برابر بدان مى دهد كه به عنوان يک سند تاريخى و آينه اى براى سنجش آينده هاى نزديک پس از غدير كارآيى دارد.
در اينجا يک بار ديگر ترجمه آيات مزبور به صورت تفسير شده - با توجه به كلام امام صادق عليه السلام كه در بالا ذكر شد - تقديم مى شود:
شايد تو بخواهى اعلام ولايت را ترک كنى و سينه ات از سخن ابوبكر و عمر به تنگ آيد كه گفتند:
«كاش به جاى ولايت گنجى بر او نازل مى شد يا ملائكه اى با او همراه مى گشت».
ولى از اين برخوردها نگران مباش چرا كه وظيفه تو انذار و ترساندن مردم از جهنم با ابلاغ پيام الهى است و بقيه امور به خداوند مربوط مى شود.
و يا اينكه به تو مى گويند:«ولايت را از پيش خود درآورده اى و به خدا نسبت دروغ مى دهى! بگو اگر اين مسئله ولايت افتراء است، پس شما هم ده سوره بياوريد و از هركس مى خواهيد كمک بگيريد!
اگر نتوانستيد معلوم مى شود همان گونه كه ساير فرازهاى قرآن از جانب خداست مسئله ولايت هم از خدا سرچشمه گرفته است.
آنان هرگز با چنين پيشنهادى موافقت نمى كنند و اين دليل است كه ولايت با علم الهى نازل شده، و مشكل در اين است كه آيا شما سر تسليم فرود مى آوريد يا نه؟!
ابوبكر و عمر و هوادارانشان در پىِ زندگى دنيا و زينت آن بوده اند و بنا نيست خدا مانع كسى از رسيدن به منافع دنيوى شود، و مسلماً چنين كسانى از نظر دنيا ضرر نمى كنند، ولى در آخرت جز آتش در انتظارشان نيست و آنچه به نام اسلام انجام داده اند پوچ و باطل خواهد بود.
پيامبر صلى الله عليه و آله با برهان و دليلى از سوى پروردگارش ولايت را آورد و در پى او على بن ابى طالب عليه السلام شاهد او بود.
قبل از او هم كتاب موسى (تورات) شاهد بر ولايت بود، و اهل تورات به ولايت على عليه السلام ايمان داشتند، اما اهل سقيفه و پيروانشان كه از احزاب اند و به ولايت على عليه السلام كافرند، وعده گاه شان آتش جهنم است.
بنابراين درباره ولايت نيازى به بحث و جدال نيست، چرا كه حقى از سوى پروردگار است و اين براى همه روشن است ولى اكثر مردم نمى خواهند آن را بپذيرند.
هيچ كس ظالم تر از ابوبكر و عمر و سردمداران سقيفه نيست كه دروغ هايى را به خدا افترا مى بندند، چنانكه با تكذيب آنچه درباره ولايت على عليه السلام نازل شده دستورات الهى را نفى مى كنند و مطالب جعلى به لسان پيامبر صلى الله عليه و آله نسبت مى دهند كه «نبوت و خلافت در يک خاندان جمع نمى شود».
اينان گمان نكنند پرونده اى با خدا ندارند، بلكه روزى با ادعاهايشان نزد خدا آورده مى شوند و امامان كه شاهدان خدا بر مردم هستند كذب و افتراى آنان را در پيشگاه الهى ثابت خواهند كرد.
خدا سقیفه و پيروانش را - كه ظالمين حق آل محمد عليهم السلام هستند - لعنت كند.
ابوبكر و عمر و همدستانشان كسانى بودند كه جلوى راه خدا -كه ولايت دوازده امام عليهم السلام تا آخرين روز دنياست - مانع ايجاد كردند، و با خلافت غاصبانه خود امت اسلام را به كجروى و انحراف كشاندند، و ريشه همه اين ها بى اعتقادى به آخرت بود.
با همه آنچه ابوبكر و عمر و ساير دشمنان ولايت قدرتمندانه بر ضد ولايت انجام دادند، ولى چنين نيست كه بتوانند همه را در برابر اقدامات خود عاجز كنند، چرا كه هر چه باشد تحت ولايت الهى و قدرت او هستند، و خدا عذاب آنان را چندين برابر خواهد نمود. اينان طاقت شنيدن حق و ديدن حقايق ولايت را نداشتند، و اين حسادت و كفر كارشان را بدينجا كشانيد.
آنان كه در مقابل ولايت على عليه السلام قد عَلَم كردند سرمايه وجود خود را از دست دادند و درباره آن ضرر كردند، و در عاقبت كار كه از اين جهان رفتند تمام دروغ ها و افتراهايى كه نسبت مى دادند از آنان جدا شد و ديگر منفعتى برايشان نداشت، بلكه با مرگشان و آغاز زندگى آخرت از همه زيان کارتر بودند.
شيعيان و پذيرندگان ولايت على عليه السلام كه به ولايت ايمان آورده و عمل صالح انجام مى دهند و در برابر پروردگارشان خاضعانه سر تسليم فرود مى آوردند، اينان اهل بهشتند و در آن دائمى خواهند بود.
با در نظر گرفتن دو گروه دشمنان و پذيرندگان ولايت على عليه السلام، نسبت و مقايسه اين دو دسته به يكديگر همانند كور در برابر بينا و كر در برابر شنواست.
آيا اين دو گروه مساوى هستند؟ با اين فاصله اى كه بين دو گروه ذكر شد آيا هنوز بيدار نمى شويد؟!
با آنچه خوانديم جا دارد بگوييم:
اى غدير عزيز، چه طاق نصرتى كه خداوند براى تو بر پا كرده است! اين طاق بلند را با آيات زيبا و تابلوهاى بلند قرآنش تزيين كرده، و يد قدرت خويش را براى حفاظت از آن فراز آورده، و جمعيت صد و بيست هزار نفرى حجاج را دعوت نامه رسمى داده، و اين گونه ما را براى حضور در اين دعوت جهانى آماده كرده است.[۱۷]
پانویس
- ↑ غدیر در قرآن، ج۱، ص۷۱.
- ↑ عوالم العلوم؛ ج۲/۱۵، ص۳۹؛ عوالم العلوم؛ ج۲/۱۵، ص۵۱.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۱، ص۷۴.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۱، ص۷۴.
- ↑ تفسير العياشى، ج۲، ص۱۴۲؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۵۳، ح۲.
- ↑ تفسير فرات الكوفی، ص۲۴۸-۲۴۹؛ شواهد التنزيل، ج۱، ص۴۷۴؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۵۴، ح۴؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۵۵-۳۵۶.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۵۸.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۵۳، ح۲؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۵۶.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۹، ص۲۹۰، ح۹۰.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۵۵.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۹، ص۲۸۹، ح۸۸ .
- ↑ تفسير العياشى، ج۲، ص۱۴۱؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۵۴؛ بحارالانوار، ج۳۶، ص۱۰۰، ح۴۳.
- ↑ تفسير العياشى، ج۲، ص۱۴۱-۱۴۲؛ بحارالانوار، ج۳۶، ص۱۴۷، ح۱۱۹.
- ↑ تفسير فرات الکوفی، ص۱۸۶-۱۸۷، ح۲۳۶؛ شواهدالتنزيل، ج۱، ص۳۵۸.
- ↑ تفسير العياشى، ج۲، ص۹۷، ح۸۹؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۵۱، ح۳۷؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۵۱.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۱، ص۸۱.
- ↑ غدير در قرآن، ج۱، ص۸۱-۷۲؛ واقعه قرآنى غدير، ص۶۳-۶۱.
منابع
- تفسير العياشى؛ محمد بن مسعود عیاشی، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: مکتبة العلمية الاسلامیة، ۱۳۸۰ق.
- تفسير فرات الکوفی؛ فرات بن ابراهیم کوفی، تحقیق: محمد الکاظم، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی (مؤسسة الطبع و النشر)، ۱۴۱۰ق.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال؛ عبدالله بن نورالله بحرانى اصفهانى، تحقیق: محمدباقر موحد ابطحى اصفهانى، قم: مؤسسة الإمام المهدى علیه السلام، ۱۳۸۲ش.