احمد بن علی تمیمی (ابویعلی، موصلی)
ابویعلی موصلی، احمد بن علی بن مثنی بن یحیی بن عیسی بن هلال تمیمی موصلی[۱] (۲۱۰-۳۰۷ ق) از محدثان برجسته حنفی‌مذهب و صاحب مسند بود. او در موصل متولد شد، از محضر بزرگان حدیث بهره برد و با تألیف آثاری چون مسند (شامل ۷۵۵۵ حدیث) و المعجم، جایگاه والایی در میان محدثان اهل سنت یافت[۲].
زندگینامه
- از ۱۵ سالگی سفرهای علمی خود را برای جمع‌آوری حدیث آغاز کرد[۳].
- در بغداد فقه حنفی را فرا گرفت و از محدثان بزرگی چون محمد بن صباح دولابی و احمد ابن حاتم طویل بهره برد[۴].
- حافظ ابو عبدالرحمن نسائی، حافظ ابو زکریا یزید بن محمد ازدی، ابو حاتم حبان، و ابو الفتح ازدی نیز از او روایت کرده‌اند[۵].
- در شهرهای مختلف از جمله بصره، کوفه، واسط و عبادان (آبادان) از محدثان برجسته استماع حدیث کرد.
- ابویعلی در سال ۳۰۷ هجری قمری درگذشت و مردم موصل در تشییع جنازه او حضور گسترده‌ای داشتند[۶].
جایگاه علمی
ابویعلی به دلیل ویژگی‌های زیر به شهرت رسید:
او توانست جایگاه پدربزرگش را در موصل پر کند و طالبان حدیث را از نقاط مختلف جذب کند. بسیاری از محدثان مشهور مانند نسایی، ابن حبان و طبرانی از شاگردان او بودند[۱۱].
تألیفات
مهم‌ترین آثار ابویعلی عبارتند از:
- مسند: شامل ۷۵۵۵ حدیث که همواره در کنار کتب معتبر حدیثی مورد توجه بوده است[۱۲].
- المعجم: شامل نام ۲۸۵ تن از استادان او به همراه روایاتی از آنها.
- المفارید: مجموعه احادیث موضوعی در زمینه‌های زهد و عرفان.
روايت حديث غدير[۱۳]
يكى از علما و بزرگان اهل سنت كه حدیث غدیر را نقل كرده احمد بن على بن مثنّى بن يحيى تميمى، ابويَعلى موصلى (م ۳۰۷ ق) است. ابويعلى موصلى یکی از راویان حدیث غدیر است. همچنين متقی هندی حديث غدير را در ماجراى احتجاج امیرالمؤمنین علیه السلام در رحبه کوفه در «كنز العمال» و با حرف اختصارى «ع» از ابويعلى آورده است.
ذهبى[۱۴] او را توثيق و تمجيد كرده است. وى از على بن جعد و غسّان بن ربيع و بزرگان روایت كرده است.
پانویس
- ↑ أَحْمد بن عَليّ بن الْمثنى بن يحيى بن عِيسَى بن هِلَال التَّمِيمِي أَبُو يعلى من أهل الْموصل. الثقات، ابن حبان، جلد : 8 صفحه : 55
- ↑ الإِمَامُ، الحَافِظُ، شَيْخُ الإِسْلاَمِ، أَبُو يَعْلَى أَحْمَدُ بنُ عَلِيِّ بنِ المُثَنَّى بنِ يَحْيَى بنِ عِيْسَى بنِ هِلاَلٍ التَّمِيْمِيُّ، المَوْصِلِيُّ، مُحَدِّثُ المَوْصِلِ، وَصَاحِبُ (المُسْنَدِ) وَ (المُعْجَم) . سير اعلام النبلاء -الذهبي، شمس الدين، جلد : 14 صفحه : 174
- ↑ سير اعلام النبلاء -الذهبي، شمس الدين، جلد : 14 صفحه : 174
- ↑ تاريخ الاسلام - الذهبي، شمس الدين، جلد : 23 صفحه : 200
- ↑ سير اعلام النبلاء -الذهبي، شمس الدين، جلد : 14 صفحه : 177
- ↑ غلقت أكثر الأسواق يوم موته، حضر جنازته من الخلق أمر عظيم. تذكره الحفاظ طبقات الحفاظ للذهبي ، جلد : 2 صفحه : 199
- ↑ من المتقنين فِي الرِّوَايَات والمواظبين على رِعَايَة الدَّين وَأَسْبَاب الطَّاعَات. الثقات، ابن حبان، جلد : 8 صفحه : 55
- ↑ لقِي الكِبَارَ، وَارْتَحَلَ فِي حَدَاثَتِهِ إِلَى الأَمصَارِ بِاعتنَاء أَبِيْهِ وَخَالِهِ مُحَمَّدِ بنِ أَحْمَدَ بنِ أَبِي المُثَنَّى، ثُمَّ بِهِمَّتِهِ العَالِيَةِ. سير اعلام النبلاء -الذهبي، شمس الدين، جلد : 14 صفحه : 174
- ↑ كان أبو يعلى من أهل الصدق والأمانة والدين والحلم تذكره الحفاظ طبقات الحفاظ للذهبي ، جلد : 2 صفحه : 199
- ↑ ووثقه ابن حبان وصفه بالإتقان والدين، ثم قال بينه وبين النبي صلى الله عليه وآله وسلم ثلاثة أنفس. وقال الحاكم: كنت أرى أبا علي الحافظ معجبا بأبي يعلى وإتقانه وحفظه لحديثه حتى كان لا يخفى عليه منه إلا اليسير؛ قال الحاكم: هو ثقة مأمون، قال أبو يعلى الحافظ: لو لم يشتغل أبو يعلى بكتب أبي يوسف على بشر بن الوليد لأدرك بالبصرة سليمان بن حرب وأبا الوليد الطيالسي. تذكره الحفاظ طبقات الحفاظ للذهبي، جلد : 2 صفحه : 200
- ↑ حَدَّثَ عَنْهُ: الحَافِظُ أَبُو عَبْد الرَّحْمَنِ النَّسَائِيُّ فِي (الكُنَى) ، فَقَالَ: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بنُ المُثَنَّى، نِسبَة إِلَى جَدِّه، وَالحَافِظُ أَبُو زَكَرِيَّا يَزِيْدُ بنُ مُحَمَّدٍ الأَزْدِيُّ، وَأَبُو حَاتِمٍ حِبَّانُ، وَأَبُو الفَتْحِ الأَزْدِيُّ، وَأَبُو عَلِيٍّ الحُسَيْنُ بنُ مُحَمَّدٍ النَّيْسَابُوْرِيُّ، وَحَمْزَةُ بنُ مُحَمَّدٍ الكِنَانِيُّ، وَالطَّبَرَانِيُّ، وَأَبُو بَكْرٍ أَحْمَدُ بنُ إِبْرَاهِيْمَ الإِسْمَاعِيْلِيُّ، وَأَبُو أَحْمَدَ عَبْدُ اللهِ بنُ عَدِيٍّ، وَابْنُ السُّنِّيِّ، وَأَبُو عَمْرٍو بنُ حَمْدَانَ الحِيْرِيُّ، وَأَبُوْهُ، وَأَبُو بَكْرٍ مُحَمَّدُ بنُ إِبْرَاهِيْمَ المُقْرِئُ، وَالقَاضِي يُوْسُفُ بنُ القَاسِمِ المَيَانَجِيُّ و... سير اعلام النبلاء -الذهبي، شمس الدين، جلد : 14 صفحه : 177
- ↑ له كتب منها (المعجم - خ) في الحديث، و (مسندان) كبير وصغير، أحدهما مخطوط في 1826 صفحة، أربع مجلدات، في الآصفية والسندية. الأعلام ، الزركلي، خير الدين، جلد : 1 صفحه : 171
- ↑ چكيده عبقات الانوار (حديث غدير): ص ۲۴۵.
- ↑ العِبَر فى خبر من غَبَر: حوادث ۳۰۷. همچنين ر.ک: تذكرة الحفّاظ: ج ۲ ص ۷۰۷. سيوطى نيز شرح حال وى را نوشته و او را حافظ ثقه و محدّث جزيره خوانده است: طبقات الحفّاظ: ص ۳۰۶.