احمد بن علی تمیمی (ابویعلی، موصلی)
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | احمد بن علی بن مثنی بن یحیی بن عیسی بن هلال تمیمی موصلی |
| تولد | ۲۱۰قمری |
| وفات | ۳۰۷قمری |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | محمد بن صباح دولابی و احمد ابن حاتم طویل |
| شاگردان | نسایی، ابن حبان و طبرانی |
| تالیفات | مسند، المعجم |
| مذهب | حنفی، اهل سنت |
| اطلاعات فرهنگی | |
| علت شهرت | حافظ حدیث |
ابویعلی موصلی، احمد بن علی بن مثنی بن یحیی بن عیسی بن هلال تمیمی موصلی[۱] (۲۱۰–۳۰۷ ق) از محدثان برجسته حنفی‌مذهب و صاحب مسند بود. او در موصل متولد شد، از محضر بزرگان حدیث بهره برد و با تألیف آثاری چون مسند (شامل ۷۵۵۵ حدیث) و المعجم، جایگاه والایی در میان محدثان اهل سنت یافت[۲].
زندگی‌نامه
- از ۱۵ سالگی سفرهای علمی خود را برای جمع‌آوری حدیث آغاز کرد.[۳]
- در بغداد فقه حنفی را فرا گرفت و از محدثان بزرگی چون محمد بن صباح دولابی و احمد ابن حاتم طویل بهره برد.[۴]
- حافظ ابو عبدالرحمن نسائی، حافظ ابو زکریا یزید بن محمد ازدی، ابو حاتم حبان، و ابو الفتح ازدی نیز از او روایت کرده‌اند.[۵]
- در شهرهای مختلف از جمله بصره، کوفه، واسط و عبادان (آبادان) از محدثان برجسته استماع حدیث کرد.
- ابویعلی در سال ۳۰۷ هجری قمری درگذشت و مردم موصل در تشییع جنازه او حضور گسترده‌ای داشتند[۶].
جایگاه علمی
ابویعلی به دلیل ویژگی‌های زیر به شهرت رسید:
او توانست جایگاه پدربزرگش را در موصل پر کند و طالبان حدیث را از نقاط مختلف جذب کند. بسیاری از محدثان مشهور مانند نسایی، ابن حبان و طبرانی از شاگردان او بودند[۱۱].
تألیفات
مهم‌ترین آثار ابویعلی عبارتند از:
- مسند: شامل ۷۵۵۵ حدیث که همواره در کنار کتب معتبر حدیثی مورد توجه بوده است[۱۲].
- المعجم: شامل نام ۲۸۵ تن از استادان او به همراه روایاتی از آنها.
- المفارید: مجموعه احادیث موضوعی در زمینه‌های زهد و عرفان.
روایت حدیث غدیر[۱۳]
یکی از علما و بزرگان اهل سنت که حدیث غدیر را نقل کرده احمد بن علی بن مثنّی بن یحیی تمیمی، ابویَعلی موصلی (م ۳۰۷ ق) است. ابویعلی موصلی یکی از راویان حدیث غدیر است. همچنین متقی هندی حدیث غدیر را در ماجرای احتجاج امیرالمؤمنین علیه السلام در رحبه کوفه در «کنز العمال» و با حرف اختصاری «ع» از ابویعلی آورده است.
ذهبی[۱۴] او را توثیق و تمجید کرده است. وی از علی بن جعد و غسّان بن ربیع و بزرگان روایت کرده است.
پانویس
- ↑ أَحْمد بن عَلیّ بن الْمثنی بن یحیی بن عِیسَی بن هِلَال التَّمِیمِی أَبُو یعلی من أهل الْموصل. الثقات، ابن حبان، جلد: 8 صفحه: 55
- ↑ الإِمَامُ، الحَافِظُ، شَیْخُ الإِسْلاَمِ، أَبُو یَعْلَی أَحْمَدُ بنُ عَلِیِّ بنِ المُثَنَّی بنِ یَحْیَی بنِ عِیْسَی بنِ هِلاَلٍ التَّمِیْمِیُّ، المَوْصِلِیُّ، مُحَدِّثُ المَوْصِلِ، وَصَاحِبُ (المُسْنَدِ) وَ (المُعْجَم). سیر اعلام النبلاء -الذهبی، شمس الدین، جلد: 14 صفحه: 174
- ↑ سیر اعلام النبلاء -الذهبی، شمس الدین، جلد: 14 صفحه: 174
- ↑ تاریخ الاسلام - الذهبی، شمس الدین، جلد: 23 صفحه: 200
- ↑ سیر اعلام النبلاء -الذهبی، شمس الدین، جلد: 14 صفحه: 177
- ↑ غلقت أکثر الأسواق یوم موته، حضر جنازته من الخلق أمر عظیم. تذکره الحفاظ طبقات الحفاظ للذهبی، جلد: 2 صفحه: 199
- ↑ من المتقنین فِی الرِّوَایَات والمواظبین علی رِعَایَة الدَّین وَأَسْبَاب الطَّاعَات. الثقات، ابن حبان، جلد: 8 صفحه: 55
- ↑ لقِی الکِبَارَ، وَارْتَحَلَ فِی حَدَاثَتِهِ إِلَی الأَمصَارِ بِاعتنَاء أَبِیْهِ وَخَالِهِ مُحَمَّدِ بنِ أَحْمَدَ بنِ أَبِی المُثَنَّی، ثُمَّ بِهِمَّتِهِ العَالِیَةِ. سیر اعلام النبلاء -الذهبی، شمس الدین، جلد: 14 صفحه: 174
- ↑ کان أبو یعلی من أهل الصدق والأمانة والدین والحلم تذکره الحفاظ طبقات الحفاظ للذهبی، جلد: 2 صفحه: 199
- ↑ ووثقه ابن حبان وصفه بالإتقان والدین، ثم قال بینه وبین النبی صلی الله علیه وآله وسلم ثلاثة أنفس. وقال الحاکم: کنت أری أبا علی الحافظ معجبا بأبی یعلی وإتقانه وحفظه لحدیثه حتی کان لا یخفی علیه منه إلا الیسیر؛ قال الحاکم: هو ثقة مأمون، قال أبو یعلی الحافظ: لو لم یشتغل أبو یعلی بکتب أبی یوسف علی بشر بن الولید لأدرک بالبصرة سلیمان بن حرب وأبا الولید الطیالسی. تذکره الحفاظ طبقات الحفاظ للذهبی، جلد: 2 صفحه: 200
- ↑ حَدَّثَ عَنْهُ: الحَافِظُ أَبُو عَبْد الرَّحْمَنِ النَّسَائِیُّ فِی (الکُنَی)، فَقَالَ: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بنُ المُثَنَّی، نِسبَة إِلَی جَدِّه، وَالحَافِظُ أَبُو زَکَرِیَّا یَزِیْدُ بنُ مُحَمَّدٍ الأَزْدِیُّ، وَأَبُو حَاتِمٍ حِبَّانُ، وَأَبُو الفَتْحِ الأَزْدِیُّ، وَأَبُو عَلِیٍّ الحُسَیْنُ بنُ مُحَمَّدٍ النَّیْسَابُوْرِیُّ، وَحَمْزَةُ بنُ مُحَمَّدٍ الکِنَانِیُّ، وَالطَّبَرَانِیُّ، وَأَبُو بَکْرٍ أَحْمَدُ بنُ إِبْرَاهِیْمَ الإِسْمَاعِیْلِیُّ، وَأَبُو أَحْمَدَ عَبْدُ اللهِ بنُ عَدِیٍّ، وَابْنُ السُّنِّیِّ، وَأَبُو عَمْرٍو بنُ حَمْدَانَ الحِیْرِیُّ، وَأَبُوْهُ، وَأَبُو بَکْرٍ مُحَمَّدُ بنُ إِبْرَاهِیْمَ المُقْرِئُ، وَالقَاضِی یُوْسُفُ بنُ القَاسِمِ المَیَانَجِیُّ و… سیر اعلام النبلاء -الذهبی، شمس الدین، جلد: 14 صفحه: 177
- ↑ له کتب منها (المعجم - خ) فی الحدیث، و (مسندان) کبیر وصغیر، أحدهما مخطوط فی 1826 صفحة، أربع مجلدات، فی الآصفیة والسندیة. الأعلام، الزرکلی، خیر الدین، جلد: 1 صفحه: 171
- ↑ چکیده عبقات الانوار (حدیث غدیر): ص ۲۴۵.
- ↑ العِبَر فی خبر من غَبَر: حوادث ۳۰۷. همچنین ر.ک. تذکرة الحفّاظ: ج ۲ ص ۷۰۷. سیوطی نیز شرح حال وی را نوشته و او را حافظ ثقه و محدّث جزیره خوانده است: طبقات الحفّاظ: ص ۳۰۶.