سعید بن ناصر سجستانی

تأليف كتاب در غدير

كتب مفصلى در زمينه بحث ‏هاى رجالى و تاريخىِ مربوط به سند حدیث غدیر تألیف شده است. از جمله كتابى مستقل تأليف يكى از بزرگان عامه است و در مورد حدیث غدیر است.

سید بن طاووس مى‏ گويد كه سِجِستانى كتاب جداگانه ‏اى در هفده جزء درباره طرق حديث غدير؛ شامل صد و ده تن از صحابه -  كه شش تن از آنان بانوان هستند -  به نام «الدراية فى حديث الولاية» نوشته است. کتابشناسی اين كتاب چنين است:

الدراية فى حديث الولاية، ۱۷ جزء، مسعود بن ناصر سجستانى (ابوسعيد، ركّاب، م ۴۷۷ ق). عربی، خطى. اين كتاب جمع ‏آورى سندهاى مؤلف در حدیث غدیر تا صد و بيست نفر از صحابه است.

چنانچه سيد بن طاووس تصريح نموده اين كتاب جمع ‏آورى احاديث پيامبر صلى الله عليه و آله در غدير و ديگر فضائل اميرالمؤمنين‏ عليه السلام در هفده جزء است، كه در آن اسناد مؤلف تا صد و بيست نفر از صحابه را بيان نموده است. ولى خود سيد در صفحه ۴۵۷ «الاقبال» گفته كه اين كتاب در يک مجلد و بيست كرّاسه (جزوه) است!؟

در «الغدير فى التراث الاسلامى» از «معجم الشيوخ» سمعانى، در حالات حسن بن يعقوب نيشابورى (ابوبكر) بيان نموده كه اين كتاب در جمع طرق حديث «من كنت مولاه فعلى مولاه» است، و نسخه ‏اى از آن را به خط زيباى نامبرده (ابوبكر نيشابورى) ديده است.

چند نكته در مورد اين كتاب:

۱. نام‏ هاى مختلفى براى اين كتاب آمده است. سيد بن طاووس در «الاقبال» كلمه كتاب را به ابتداى اين نام اضافه نموده و شيخ حر عاملى از اين كتاب با نام «كتاب الشجرى فى نص الغدير» ياد نموده است.

اين كتاب در «معجم الشيوخ» سمعانى و موردى از «الغدير» و موردى از «بحار الانوار» به نام «كتاب الولاية» آمده و در «نهج الايمان» (ابن ‏جبیر) -  كه نسخه ‏اى خطى است -  نام «اسماء رواة خبر غدير خم» و بالاخره در «الذريعة» با نام «الدراية لحديث الولاية» آمده است.

نام انتخاب شده (الدراية فى حديث الولاية) - كه در كتاب «الغدير فى التراث الاسلامى» نيز همين آمده است - نامى است كه سید بن طاووس در «الاقبال» گفته و تصريح به نامگذارى مؤلف كتابش را به اين نام نموده است.

در باقى موارد چنين تصريحى نيست، و يا اگر باشد كلام سيد در اين نوع موارد -  به علت دقت بيش از حد او -  بر ديگران مقدم است، و كلمه كتاب را كه سيد در ابتداى اين نام آورده ظاهراً به عنوان جزو آن منظور نكرده است.

۲. مؤلف كتاب در اكثر موارد با شهرت سجستانى و گاهى سجزّى و در بعضى شجرى و در يک مورد سجرى آمده، و نيز كنيه او در اكثر موارد ابوسعيد و در «الاقبال» ابوسعد است. لازم به تذكر است كه در «مناقب آل ‏ابى ‏طالب» و «بحار الانوار» و «اثبات الهداة» و «نهج الايمان» لقب شجرى آمده است، و در «الغدير» و نيز «الغدير فى التراث الاسلامى» با اينكه نام سجستانى و سجزّى بيان شده، ارجاع به «مناقب آل ‏ابى‏ طالب» داده ‏اند. اين بيانگر آن است كه اين دو محقق نام شجرى را تصحيف يا اشتباه مؤلف و يا ناسخ از كلمه سجزّى پنداشته ‏اند!؟ همچنين در بعضى موارد نام مؤلف سعيد بن ناصر سجستانى آمده است.

نتيجه اينكه اين دو نام ظاهراً از آنِ يک مؤلف هستند و كتاب نيز يك كتاب بيشتر نيست، و نام سجستانى كه در اكثر كتب سجزّى گفته شده براى مؤلف صحيح‏ تر به نظر مى‏ رسد. در اينجا چند مورد را بيان مى‏ نمائيم: «لسان الميزان»، «سير اعلام النبلاء»، «البداية و النهاية»، «طبقات الحفاظ»، «مرآة الجنان»، «شذرات الذهب».

۳. مؤلف كتاب در اكثر موارد و تقريباً تمام كتب رجالى عامه به مذهب قدريّه نسبت داده شده، و در «الاقبال» و «اثبات الهداة» او را از عامه و در «الذريعة» او را از شيعيانى كه از باب تقيه خود را معتزلى مى ‏نموده‏ اند دانسته است. از جمله اين موارد «بحار الانوار» است.

۴. در اكثر بلكه تمام موارد شهادت به وثاقت مؤلف و دقت او در ضبط و نقل احاديث داده ‏اند.

۵. در «لسان الميزان» از قول زاهر شحّامى نقل نموده كه مؤلف كتاب ‏هايش را وقف نموده، و به احتمال زياد اين كتاب نيز جزو آنها بوده است.

۶. اين كتاب از مصادر عامى كتاب «اثبات الهداة» است كه شيخ حر عاملى با واسطه از آن كتاب ‏ها نقل نموده است.

۷. كتابى به نام «كتاب فى طرق من كنت مولاه» از معاويه سجزّى نيز آمده است.

نقل نزول آيه تبليغ در غدير

یكى از وجوه دلالت حدیث غدیر بر امامت اميرالمؤمنين ‏عليه السلام نزول آيه تبليغ (يا ايها الرسول بلّغ...) در غدير است، كه از جمله مشهورترين آيات غدير مى ‏باشد. اختصاص آن به غدير هم نزد شيعه و غير شيعه از مسلمات است، و بين مفسرين و محدثين اهل‏ سنت مشهور است، اگر چه بعضى از آنان در صدد انحراف شأن نزول آيه بوده ‏اند. در كنار شيعه، عده‏اى از بزرگان اهل‏ سنت نيز نزول اين آيه در غدير را نقل كرده ‏اند. از جمله مسعود بن ناصر سِجِستانى، ابوسعيد (م ۴۷۷ ق) است:

سجستانى خبر نزول آيه تبليغ در روز غدير را همراه با حديث غدير در كتابش در موضوع حديث ولايت به اِسنادش از ابن‏ عباس نقل كرده است. ابوسعيد سجستانى از حافظان ثقه و نامدار اهل ‏سنت است.

براى توضيح بيشتر مراجعه شود به عنوان: اهل‏ سنت /  نقل آيه تبليغ براى غدير.