سید بن طاووس
«سید رضیالدین علی بن موسی بن طاووس» (۵۸۹–۶۶۴ ق)، فقیه، محدث و عالم شیعه، در سال ۵۸۹ هجری در حله به دنیا آمد. وی از نوادگان امام حسن و امام حسین بود و به همین دلیل به ذوالحسبین معروف شد. سید بن طاووس در علوم دینی و فقه تبحر داشت و آثار ارزشمندی در زمینه زیارات و ادعیه از خود به یادگار گذاشت.
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | سید علی بن موسی بن جعفر بن طاووس |
| تولد | ۱۵ محرم ۵۸۹ق |
| وفات | ۵ ذیالقعده ۶۶۴ق |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | ابن نما حلی • فخار بن معد موسوی |
| شاگردان | علامه حلی • حسن بن داوود حلی |
| تالیفات | اقبال الاعمال • مهج الدعوات • اللهوف |
زندگینامه
سید رضیالدین علی بن موسی بن طاووس (۵۸۹–۶۶۴ ق)، معروف به سید بن طاووس، یکی از عالمان بزرگ شیعه در قرن هفتم هجری است. او از نوادگان امام حسن مجتبی علیه السلام و امام حسین علیه السلام میباشد و به همین دلیل به «ذوالحسنین» نیز شناخته میشود.
سید بن طاووس دوران کودکی و نوجوانی خود را تحت نظر پدر و جدش گذراند و پس از آن برای ادامه تحصیلات به کاظمین و بغداد مهاجرت کرد. او با زهرا خاتون، دختر وزیر ناصر بن زیدی، ازدواج کرد و مدتی در بغداد ساکن شد. سید بن طاووس در این مدت به تدریس و تربیت شاگردان مشغول بود. در زمان حمله مغولان به بغداد، سید بن طاووس با اماننامهای که از هلاکوخان دریافت کرده بود، حدود هزار نفر از مردم عراق را نجات داد. او پس از فتح بغداد، به عنوان نقیب شیعیان منصوب شد، هر چند این مقام را به اکراه پذیرفت. وی تأکید داشت که هدفش حفظ جان شیعیان در برابر خطرات ناشی از حملات مغولان بوده است. سید بن طاووس پس از مدتی اقامت در بغداد، به حله، نجف و کربلا هجرت کرد و در هر یک از این شهرها حدود سه سال زندگی کرد. او در این دوران علاوه بر تدریس، بر سیر و سلوک معنوی خود تمرکز داشت.
در گذشت
سید علی بن طاووس در سال ۶۶۴ هجری در سن ۷۵ سالگی و در شهر بغداد وفات نمود. بدن شریفش را به نجف اشرف منتقل نموده و در حرم امیرالمؤمنین علیهالسلام به خاک سپردند.
کتابخانه سید بن طاووس
سید بن طاووس کتابخانهای غنی در اختیار داشت که شمار کتابهای آن به حدود هزار و پانصد جلد میرسید.[۱] بهسبب نابودی بسیاری از آثار در جریان حملات مغول، سالمماندن این مجموعه از اهمیت ویژهای برخوردار است.[۲]
اتان کلبرگ (Etan Kohlberg) در پژوهشی با عنوان کتابخانهٔ ابن طاووس و احوال و آثار او کوشیده است با استفاده از نوشتههای موجود و منابع برجایمانده، سیمای کتابخانهٔ وی را بازسازی کند.[۳] کلبرگ در این اثر حدود ششصد و هفتاد عنوان از کتابهای موجود در آن کتابخانه را فهرست کرده است.[۴]
در سالهای اخیر، نسخهای از یکی از کتابهای موجود در کتابخانهٔ سید بن طاووس در ترکیه شناسایی شده است. در یکی از صفحات این نسخه دستخطی از خود سید دیده میشود که در آن، وقفبودن نسخه را تصریح کرده است.[۵]
تألیفات
سید بن طاووس، حدود ۵۰ تألیف در زمینههای مختلف، به ویژه دعا و زیارت دارد.
| اثر | محل نشر | تاریخ (قمری/میلادی) | توضیحات |
| الاقبال لصالح الاعمال | تهران | ۱۳۱۲ق / ۱۸۹۴م | تحقیق و ترجمه: جواد قیومی اصفهانی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم. |
| الأمان من أخطار الأسفار و الأزمان | نجف | ۱۳۷۰ق / ۱۹۵۰م | این کتاب به همت عبدالعلی محمدی شاهرودی با عنوان آداب سفر در فرهنگ نیایش به فارسی ترجمه شده است. |
| التشریف بالمنن فی التعریف بالفتن | نجف | ۱۳۶۸ق / ۱۹۴۸م | این کتاب با عنوان «الملاحم و الفتن، فی ظهور الغائب المنتظر عجلالله فرجه» در بیروت توسط «مؤسسة الاعلمی للمطبوعات»، در تاریخ ۱۳۹۸ق منتشر شده است. |
| أجوبة مسائل (أجوبة مسائل و رسائل فی مختلف فنون المعرفة) | — | — | — |
| الدروع الواقیه من الاخطار فیما یعمل کل شهر علی التکرار | تهران | ۱۳۳۰ق / ۱۹۱۲م | همراه ترجمه شیخ عباس قمی از جمال الاسبوع، مؤسسة آل البیت علیهمالسلام لإحیاء التراث ـ قم |
| الطرائف فی معرفة مذهب الطوائف | تهران | ۱۳۰۱ق / ۱۸۸۴م | دارای ترجمه فارسی از ملا محمدصادق طبسی |
| اللهوف علی قتلی الطفوف | ایران، لبنان، نجف | — | چاپهای مکرر، فهری زنجانی، احمد، فارسی | عربی نشر جهان، تهران |
| المجتنی فی الدعاء المجتبی | تهران | ۱۳۳ق / ۱۹۱۵م | بنیاد بینالمللی دعا، انتشارات دار الولاء - بیروت - لبنان |
| الیقین باختصاص مولانا علی بامرة المؤمنین | نجف | ۱۳۶۹ق / ۱۹۴۹م | انصاری، محمدباقر، انتشارات موسسة الثقلین لاحیاء التراث الاسلامی - بیروت - لبنان، ۱۴۱۰ هجری قمری |
| جمال الاسبوع بکمال العمل المشروع | تهران | ۱۳۳۰ق / ۱۹۱۲م | انتشارات مؤسسة الأعلمی للمطبوعات - بیروت - لبنان ۱۳۸۶ هجری شمسی |
| ربیع الشیعه | — | — | موجود در کتابخانه وزیری یزد |
| سعد السعود | نجف | ۱۳۶۹ق / ۱۹۵۰م | کتبی، محمدکاظم، انتشارات دار الذخائر - قم - ایران |
| طرف من الانباء و المناقب | — | — | موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، عطار قیس، مؤسسه پژوهش و مطالعات عاشورا. گروه معارف اسلامی، نشر تاسوعا - مشهد مقدس -۱۳۷۸ هجری شمسی |
| فتح الابواب بین ذوی الالباب و بین رب الارباب | بیروت | ۱۴۰۹ق | خفاف، حامد، نشر مؤسسة آل البیت (علیهمالسلام) لإحیاء التراث - قم - ۱۳۶۷ هجری شمسی |
| فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم | نجف | ۱۳۶۸ش | دار الذخائر - قم - ایران |
| فلاح السائل و نجاح المسائل | — | — | موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم. مرکز انتشارات - قم - ۱۳۶۵ هجری شمسی |
| کشف المحجة لثمرة المهجة | — | ۱۴۱۲ق | حسون، محمد، مؤسسه بوستان کتاب - قم - ۱۳۷۵ هجری شمسی |
| محاسبة النفس | تهران | ۱۳۱۸ق / ۱۹۰۰م | مرتضوی - تهران - ایران |
| مصباح الزائر | — | — | موجود در کتابخانه آستان قدس، مؤسسة آل البیت (علیهمالسلام) لإحیاء التراث - قم - ۱۳۷۵ هجری شمسی |
| مضمار السبق | تهران | ۱۳۱۴ق / ۱۸۹۶م | سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر، ۱۳۷۳ هجری شمسی |
| مهج الدعوات و منهج العبادات | تهران، تبریز، بمبئی | — | ابوطالب کرمانی، محمدحسن، نشر محمدحسن الکرمانی - تهران - ۱۲۸۴ هجری شمسی |
| اجازه سید بن طاووس | تهران | — | همراه جلد ۲۵ و ۲۶ بحارالانوار |
| اسرار الصلوة و انوار الدّعوات | — | — | نسخه خطی |
| الابانة فی معرفة أسماء کتب الخزانة | — | — | فهرست اسامی کتب |
| التحصین | قم | ۱۳۹۶ | نشر اعتقاد ما |
| الحجّه | — | — | آستان قدس |
| الزام النواصب بامامة علی بن ابیطالب | — | — | موجود در کتابخانه ملی |
| السعادات العبادات | — | — | شامل مطالبی درباره تقیه |
| المزار | — | — | درباره آداب سفر و زیارت امام حسین علیهالسلام |
| المصرع الشین فی قتل الحسین | — | — | چاپ عتبه حسینی؛ ترجمه محسن حنیفی |
| الملاحم و الفتن | تهران | — | کتابفروشی اسلامیه |
| شرح نهج البلاغة | — | — | — |
| غیاث سلطان الوری لِسُکّان الثری | ایران | ۱۳۲۱ق / ۱۹۰۳م | همراه با کتاب الفوائد المدنیة، موحد ابطحی اصفهانی، محمدباقر، نشر مدرسه الامام المهدی علیهالسلام - قم - ۱۳۶۷ هجری شمسی |
| فرحة الناظر و بهجة الخواطر | — | — | — |
| مصباح الزائر و جناح المسافر | — | ۱۳۷۵ش | مؤسسه آلالبیت |
| مصباح الشریعه | تهران | ۱۳۷۹ق / ۱۹۵۹م | چاپ مکرر |
| منتخبات اسرار الصلوة | — | — | شورای ملی (سابق) |
بررسی اسناد غدیر[۶]
علمای بزرگ شیعه کتب مفصلی در زمینه بحثهای رجالی و تاریخیِ مربوط به سند حدیث غدیر تألیف شده نمودهاند.
از جمله کسانی که اسناد غدیر را مورد بررسی قرار داده سید ابن طاووس در کتاب خود «الطرائف» است.[۷]
سند خطبه کامل غدیر[۸]
سه سند از اسناد خطبه غدیر به نقل سید ابن طاووس است:
روایت امام باقر علیه السلام
یک سند به امام باقر علیه السلام منتهی میشود و سید بن طاووس در کتابش «الیقین» خطبه را از کتاب احمد بن محمد طبری معروف به خلیلی با سند تا امام باقر علیه السلام چنین نقل کرده است:
قال السید ابن طاووس فی کتاب «الیقین»: قال أحمد بن محمد الطبری المعروف بالخلیلی فی کتابه: أخبرنی محمد بن أبیبکر بن عبدالرحمن، قال: حدثنی الحسن بن علی أبومحمد الدینوری، قال: حدثنا محمد بن موسی الهمدانی، قال: حدثنا محمد بن خالد الطیالسی، قال: حدثنا سیف بن عمیرة، عن عقبة، عن قیس بن سمعان، عن علقمة بن محمد الحضرمی، عن أبیجعفر محمد بن علی (الباقر) علیه السلام.
روایت حذیفة بن یمان
سند دیگر از اسناد خطبه غدیر به حذیفة بن یمان منتهی میشود که سید ابن طاووس در کتاب «الاقبال» به نقل از کتاب «النشر و الطیّ» آورده است. عین سند از این قرار است:
قال السید ابن طاووس فی کتاب «الإقبال»: قال مؤلف کتاب «النشر و الطیّ»: عن أحمد بن محمد بن علی المهلب: أخبرنا الشریف أبوالقاسم علی بن محمد بن علی بن القاسم الشعرانی، عن أبیه: حدثنا سلمة بن الفضل الأنصاری، عن أبیمریم، عن قیس بن حیّان (حنّان)، عن عطیة السعدی، عن حذیفة بن الیمان.
روایت زید بن ارقم
سند سوم از اسناد خطبه غدیر به زید بن ارقم منتهی میشود و سید ابن طاووس در کتاب «التحصین» به نقل از کتاب «نور الهدی و المنجی من الردی» تألیف حسن بن احمد جاوانی آورده است. عین سند از این قرار است:
قال السید ابن طاووس فی کتاب «التحصین»: قال الحسن بن أحمد الجاوانی فی کتابه «نور الهدی و المنجی من الردی»: عن أبیالمفضل محمد بن عبدالله الشیبانی، قال: أخبرنا أبوجعفر محمد بن جریر الطبری و هارون بن عیسی بن سکین البلدی، قالا: حدثنا حمید بن الربیع الخزّاز، قال: حدثنا یزید بن هارون، قال: حدثنا نوح بن مبشَّر، قال: حدثنا الولید بن صالح، عن إبن إمرأة زید بن أرقم و عن زید بن أرقم.
نقل متن کامل خطبه غدیر[۹]
خوشبختانه متن مفصل و کامل خطبه غدیر در نُه کتاب از مدارک معتبر شیعه که هماکنون در دست میباشد و به چاپ هم رسیده، با اسناد متصل نقل شده است.
روایاتِ این نُه کتاب به سه طریق منتهی میشود:
طریق اول به روایت امام باقر علیه السلام است که با اسناد معتبر در کتاب «الیقین» تألیف سید ابن طاووس[۱۰] نقل شده است.
طریق دوم به روایت زید بن ارقم است که با اسناد متصل در کتاب «التحصین» تألیف سید ابن طاووس[۱۱] روایت شده است.
طریق سوم به روایت حذیفة بن یمان است که با اسنادِ متصل در کتاب «الاقبال» تألیف سید ابن طاووس[۱۲] به نقل از کتاب «النشر و الطیّ» است.
پانویس
- ↑ رجوع کنید به: افندی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج ۵، ص ۱۶۲.
- ↑ شبّر، الحقائق فی أحوال العلماء و الصلحاء، ص ۲۴۵.
- ↑ اتان کلبرگ، The Library of Ibn Ṭāwūs: a bibliographical study, Jerusalem: Magnes Press, 1975.
- ↑ همان، ص ۲۲–۵۵.
- ↑ گزارش کشف نسخه در: مرکز تحقیقات تاریخ و تمدن اسلامی استانبول (İSAM)، بخش نسخهشناسی شیعی، گزارش ۲۰۱۹.
- ↑ اسرار غدیر: ص ۱۰۷. چهارده قرن با غدیر: ص ۱۲۱.
- ↑ الطرائف: ص ۳۳.
- ↑ اسرار غدیر: ص ۱۰۹.
- ↑ اسرار غدیر: ص ۱۰۸.
- ↑ الیقین: ص ۳۴۳ باب ۱۲۷. بحار الانوار:ج ۳۷ ص ۲۱۸.
- ↑ التحصین: ص ۵۷۸ ب ۲۹ از قسم دوم.
- ↑ الإقبال: ص ۴۵۴، ۴۵۶. بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۱۲۷، ۱۳۱.