سید بن طاووس
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | سید علی بن موسی بن جعفر بن طاووس |
| تولد | ۱۵ محرم ۵۸۹ق |
| وفات | ۵ ذی‌القعده ۶۶۴ق |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | ابن نما حلی • فخار بن معد موسوی |
| شاگردان | علامه حلی • حسن بن داوود حلی |
| تالیفات | اقبال الاعمال • مهج الدعوات • اللهوف |
«سید رضی‌الدین علی بن موسی بن طاووس» (۵۸۹–۶۶۴ ق)، فقیه، محدث و عارف شیعه، در سال ۵۸۹ هجری در حله به دنیا آمد. وی از نوادگان امام حسن و امام حسین بود و به همین دلیل به ذوالحسبین معروف شد. سید بن طاووس در علوم دینی و فقه تبحر داشت و آثار ارزشمندی در زمینه زیارات و ادعیه از خود به یادگار گذاشت. او در زمان حمله مغول به حله، با تدبیر خود از شهر دفاع کرد. کتاب «لهوف» که شرح مصائب اهل بیت است، از مشهورترین آثار اوست.
زندگی‌نامه
سید رضی‌الدین علی بن موسی بن طاووس (۵۸۹–۶۶۴ ق)، معروف به سید بن طاووس، یکی از عالمان بزرگ شیعه در قرن هفتم هجری است. او از نوادگان امام حسن مجتبی علیه السلام و امام حسین علیه السلام می‌باشد و به همین دلیل به «ذوالحسنین» نیز شناخته می‌شود.
سید بن طاووس دوران کودکی و نوجوانی خود را تحت نظر پدر و جدش گذراند و پس از آن برای ادامه تحصیلات به کاظمین و بغداد مهاجرت کرد. او با زهرا خاتون، دختر وزیر ناصر بن زیدی، ازدواج کرد و مدتی در بغداد ساکن شد. سید بن طاووس در این مدت به تدریس و تربیت شاگردان مشغول بود. در زمان حمله مغولان به بغداد، سید بن طاووس با امان‌نامه‌ای که از هلاکوخان دریافت کرده بود، حدود هزار نفر از مردم عراق را نجات داد. او پس از فتح بغداد، به عنوان نقیب شیعیان منصوب شد، هر چند این مقام را به اکراه پذیرفت. وی تأکید داشت که هدفش حفظ جان شیعیان در برابر خطرات ناشی از حملات مغولان بوده است. سید بن طاووس پس از مدتی اقامت در بغداد، به حله، نجف و کربلا هجرت کرد و در هر یک از این شهرها حدود سه سال زندگی کرد. او در این دوران علاوه بر تدریس، بر سیر و سلوک معنوی خود تمرکز داشت.
تألیفات
سید بن طاووس، حدود ۵۰ تألیف در زمینه‌های مختلف، به ویژه دعا و زیارت دارد. او کتابخانه‌ای غنی با حدود ۱۵۰۰ کتاب در اختیار داشته و در تألیف آثار خود از آن‌ها بهره‌برداری کرده است. متأسفانه بسیاری از این کتاب‌ها در طول زمان از بین رفته‌اند و تنها منبع اطلاعات ما درباره آن‌ها، نوشته‌های خود سید بن طاووس است.
- «الاقبال لصالح الاعمال»، تهران، ۱۳۱۲ق/۱۸۹۴م.
- «الأمان من أخطار الأسفار و الأزمان»، نجف، ۱۳۷۰ق/۱۹۵۰م.
- «التشریف بالمنن فی التعریف بالفتن»، نجف، ۱۳۶۸ق/۱۹۴۸م.
- «أجْوِبَةُ مسائل (أجوبة مسائل و رسائل فی مختلف فنون المعرفة)»،
- «الدروع الواقیه من الاخطار فیما یعمل کل شهر علی التکرار»، همراه ترجمه فارسی شیخ عباس قمی از جمال الاسبوع، تهران، ۱۳۳۰ق/۱۹۱۲م.
- الطرائف فی معرفة مذهب الطوائف، چاپ مکرر و ترجمه فارسی آن از ملا محمدصادق طبسی، تهران، ۱۳۰۱ق/۱۸۸۴م.
- اللهوف علی قتلی الطفوف، چاپ مکرر در ایران، لبنان و نجف.
- المجتنی فی الدعاء المجتبی، تهران، ۱۳۳ق/۱۹۱۵م؛
- الیقین باختصاص مولانا علی بامرة المؤمنین، نجف، ۱۳۶۹ق/۱۹۴۹م.
- جمال الاسبوع بکمال العمل المشروع، تهران، ۱۳۳۰ق/۱۹۱۲م.
- ربیع الشیعه، موجود در کتابخانه وزیری یزد.
- سعد السعود، نجف، ۱۳۶۹ق/۱۹۵۰م (گزارشی از کتب کتابخانه‌اش)
- طرف من الانباء و المناقب، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
- فتح الابواب بین ذوی الالباب و بین رب الارباب، بیروت، ۱۴۰۹ق
- فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم، نجف، ۱۳۶۸ش.
- فلاح السائل و نجاح المسائل، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
- کشف المحجة لثمرة المهجة. وصایا و موعظه‌های اخلاقی به زبان عربی، مکتب الاعلام الاسلامی ۱۴۱۲ق
- محاسبة النفس، تهران، ۱۳۱۸ق/۱۹۰۰م؛
- مصباح الزائر، کتابخانه آستان قدس
- مضمار السبق، تهران، ۱۳۱۴ق/۱۸۹۶م.
- مهج الدعوات و منهج العبادات، چاپ مکرر در تهران، تبریز و بمبئی.
- اجازه سیدبن طاووس، همراه جلد ۲۵ و ۲۶ بحارالانوار، تهران.
- اسرار الصلوة و انوار الدّعوات (نسخه خطی).
- الابانة فی معرفة أسماء کتب الخزانة (فهرست اسامی کتب).
- «التحصین» نشر اعتقاد ما، قم ۱۳۹۶
- الحجّه، آستان قدس.
- الزام النواصب بامامة علی بن ابی‌طالب(ع)، کتابخانه ملی.
- السعادات العبادات (مطالبی در باب تقیه آمده است).
- المزار، که در باب آداب سفر و زیارت نامه‌ها بر مزار امام حسین(ع) در کربلا است.
- المصرع الشین فی قتل الحسین (نسخه عربی چاپ عتبه حسینی علیه السلام و تحقیق و ترجمه محسن حنیفی انتشارات آرام دل).
- الملاحم و الفتن، (کتاب فروشی اسلامیه، تهران)
- شرح نهج البلاغة.
- غیاث سلطان الوری لِسُکّان الثری، همراه کتاب الفوائد المدنیة، تألیف محمد امین استرآبادی در ۱۳۲۱ق/۱۹۰۳م در ایران چاپ شده است.
- فرحة الناظر و بهجة الخواطر.
- مصباح الزائر و جناح المسافر (دعا و زیارت، مؤسسه آل البیت۱۳۷۵ش)
- مصباح الشریعه، تهران، ۱۳۷۹ق/۱۹۵۹م و چاپ مکرر.
- منتخبات اسرار الصّلوه، شورای ملی (سابق).
بررسی اسناد غدیر[۱]
علمای بزرگ شیعه کتب مفصلی در زمینه بحث‌های رجالی و تاریخیِ مربوط به سند حدیث غدیر تألیف شده نموده‌اند.
از جمله کسانی که اسناد غدیر را مورد بررسی قرار داده سید ابن طاووس در کتاب خود «الطرائف» است.[۲]
سند خطبه کامل غدیر[۳]
سه سند از اسناد خطبه غدیر به نقل سید ابن طاووس است:
روایت امام باقر علیه السلام
یک سند به امام باقر علیه السلام منتهی می‌شود و سید بن طاووس در کتابش «الیقین» خطبه را از کتاب احمد بن محمد طبری معروف به خلیلی با سند تا امام باقر علیه السلام چنین نقل کرده است:
قال السید ابن طاووس فی کتاب «الیقین»: قال أحمد بن محمد الطبری المعروف بالخلیلی فی کتابه: أخبرنی محمد بن أبی‌بکر بن عبدالرحمن، قال: حدثنی الحسن بن علی أبومحمد الدینوری، قال: حدثنا محمد بن موسی الهمدانی، قال: حدثنا محمد بن خالد الطیالسی، قال: حدثنا سیف بن عمیرة، عن عقبة، عن قیس بن سمعان، عن علقمة بن محمد الحضرمی، عن أبی‌جعفر محمد بن علی (الباقر) علیه السلام.
روایت حذیفة بن یمان
سند دیگر از اسناد خطبه غدیر به حذیفة بن یمان منتهی می‌شود که سید ابن طاووس در کتاب «الاقبال» به نقل از کتاب «النشر و الطیّ» آورده است. عین سند از این قرار است:
قال السید ابن طاووس فی کتاب «الإقبال»: قال مؤلف کتاب «النشر و الطیّ»: عن أحمد بن محمد بن علی المهلب: أخبرنا الشریف أبوالقاسم علی بن محمد بن علی بن القاسم الشعرانی، عن أبیه: حدثنا سلمة بن الفضل الأنصاری، عن أبی‌مریم، عن قیس بن حیّان (حنّان)، عن عطیة السعدی، عن حذیفة بن الیمان.
روایت زید بن ارقم
سند سوم از اسناد خطبه غدیر به زید بن ارقم منتهی می‌شود و سید ابن طاووس در کتاب «التحصین» به نقل از کتاب «نور الهدی و المنجی من الردی» تألیف حسن بن احمد جاوانی آورده است. عین سند از این قرار است:
قال السید ابن طاووس فی کتاب «التحصین»: قال الحسن بن أحمد الجاوانی فی کتابه «نور الهدی و المنجی من الردی»: عن أبی‌المفضل محمد بن عبدالله الشیبانی، قال: أخبرنا أبوجعفر محمد بن جریر الطبری و هارون بن عیسی بن سکین البلدی، قالا: حدثنا حمید بن الربیع الخزّاز، قال: حدثنا یزید بن هارون، قال: حدثنا نوح بن مبشَّر، قال: حدثنا الولید بن صالح، عن إبن إمرأة زید بن أرقم و عن زید بن أرقم.
برای توضیح بیشتر مراجعه شود به عنوان: سند خطبه غدیر.
نقل متن کامل خطبه غدیر[۴]
خوشبختانه متن مفصل و کامل خطبه غدیر در نُه کتاب از مدارک معتبر شیعه که هم‌اکنون در دست می‌باشد و به چاپ هم رسیده، با اسناد متصل نقل شده است.
روایاتِ این نُه کتاب به سه طریق منتهی می‌شود:
طریق اول به روایت امام باقر علیه السلام است که با اسناد معتبر در کتاب «الیقین» تألیف سید ابن طاووس[۵] نقل شده است.
طریق دوم به روایت زید بن ارقم است که با اسناد متصل در کتاب «التحصین» تألیف سید ابن طاووس[۶] روایت شده است.
طریق سوم به روایت حذیفة بن یمان است که با اسنادِ متصل در کتاب «الاقبال» تألیف سید ابن طاووس[۷] به نقل از کتاب «النشر و الطیّ» است.
برای توضیح بیشتر مراجعه شود به عنوان: خطبه غدیر، و عنوان: سند خطبه غدیر.