آيه ۲۵ حج و غدیر
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | حج |
| شماره آیه | ۲۵ |
| جزء | ۱۷ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مدینه |
| ترتیل آیه | |
آیه ۲۵ سوره حج آیه‌ای در نکوهش اصحاب صحیفه ملعونه اول که متن صحیفه خود را در کعبه پنهان کردند.
آیه ۲۵ سوره حج در نکوهش دو فعالیت ضد غدیر در کعبه بود: یکی انتخاب كعبه از سوى اصحاب صحيفه براى اقدام علیه دین الهی و دیگری سپردن و پنهان‌كردن صحيفه در داخل كعبه.
برای این عمل اصحاب صحیفه در تاریخ اسلام نمونه‌ای وجود دارد: آنگاه كه قريش قبل از هجرت پيامبر صلى الله عليه و آله براى فشار به آن حضرت در دارالندوة پيمانى بستند كه آن حضرت و يارانش و بنىهاشم را در شِعب ابىطالب زندانى كنند و با آنان رفت‌وآمد و معامله نكنند و آن صحيفه را در كعبه آويزان كردند. پيامبر صلى الله عليه و آله نيز درباره صحيفه اهل سقيفه فرمود: در اين امت گروهى پيدا شدهاند كه در نوشتن صحيفه بر ضد ما شباهت به آنانى پيدا كردهاند كه در جاهليت بر ضد ما صحيفه نوشتند و آن را در كعبه آويختند.
آیه‌ای در نکوهش نگارش صحیفه
بستر نزول آیه ۲۵ سوره حج از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: يكى از اقدامات منافقين در سال آخر عمر پيامبر صلى الله عليه و آله ماجراى نگارش صحیفه ملعونه است. پس از حجةالوداع و پيش از غدير، ابوبکر، عمر، معاذ بن جبل، سالم مولی ابیحذیفه و ابوعبیده جراح صحيفهاى نوشتند كه نگذارند خلافت به اهل بیت علیهم السلام برسد. صحیفه‌ای که اقدامی علیه دین الهی و رستگاری بشر بود. خداوند با نزول ۹ آيه پى‌درپى جوانب مختلف اين توطئه را مورد نكوهش قرار داد و آن را در متن قرآن ثبت كرد.
چون اين صحيفه در كعبه امضا شد و كُفرى در خانه خدا بود، آيه ۲۵ سوره حج نازل شد و از اين بُعد آن را معرفى كرد: 
وَ مَنْ يُرِدْ فيهِ بِاِلْحادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذابٍ اَليمٍ؛ هر كس با الحاد و كفر وارد خانه خدا شود او را عذاب دردناكى مىچشانيم 
.[۱]
اقدامی شبیه اقدام مشرکان در جاهلیت
برخی محققان موقعیت تاریخی نزول آیه ۲۵ سوره حج را چنین ترسیم کرده‌اند: انتخاب کعبه از سوى اصحاب صحيفه براى اقدام علیه دین الهی امری قابل توجه است. قسم ياد كردن و هم قسم شدن در خانه پروردگار براى پايدارى در تخريب دين الهی بشر هم امری عجیب تلقی شده است؛ عجیب از این نظر که اين قسم به خدا بوده موضوعش بر ضد خدا بوده و اگر به بتها بوده چرا در خانه خدا بر بت قسم ياد كردهاند.
موضوع عجیب دیگر سپردن و پنهان‌كردن صحیفه در داخل كعبه است كه پيمان‌نامه ضد خدا را نزد خدا به امانت سپردند. اين‌گونه اقدام ضد خدا در خانه خدا يک بار ديگر سابقه داشته، آنگاه كه قريش قبل از هجرت پيامبر صلى الله عليه و آله براى فشار به آن حضرت در دارالندوة پيمانى بستند كه آن حضرت و يارانش و بنىهاشم را در شِعب ابىطالب زندانى كنند و با آنان رفت‌وآمد و معامله نكنند و آن صحيفه را در كعبه آويزان كردند.[۲] پيامبر صلى الله عليه و آله نيز درباره صحيفه اهل سقيفه فرمود: در اين امت گروهى پيدا شدهاند كه در نوشتن صحيفه بر ضد ما شباهت به آنانى پيدا كردهاند كه در جاهليت بر ضد ما صحيفه نوشتند و آن را در كعبه آويختند.[۳]
تحليل اعتقادى نزول آیه
در تحلیل اعتقادی نزول آیه ۲۵ حج چنین گفته شده است: خداوند در قرآن اين اقدام الحادى بر ضد ولايت اهل بيت عليهم السلام را ثبت کرده است. امام صادق علیه السلام هم در بيان آن مىفرمايد: آيه وَ مَنْ يُرِدْ فِيهِ بِإِلْحادٍ بِظُلْمٍ... درباره اصحاب صحيفه نازل شده؛ آنگاه كه داخل کعبه بر كفر خود و انكار آنچه خدا از ولايت اميرالمؤمنين عليه السلام نازل كرده هم‌پيمان شدند و قرار بستند، و به اين صورت در خانه خدا الحاد نمودند با ظلم به پيامبر صلى الله عليه و آله و ولىّ او.[۴]
از امام باقر علیه السلام درباره آيه وَ مَنْ يُرِدْ فِيهِ بِإِلْحادٍ بِظُلْمٍ ... سؤال شد، حضرت فرمود: آنان بر ضد آل محمد عليهم السلام هم‌قسم شدند كه اگر پيامبر صلى الله عليه و آله از دنيا رفت خلافت را از آل محمد عليهم السلام مانع شوند و چيزى از خمس به آنان ندهند.[۵] در حديث ديگرى در شأن نزول همين آيه آمده است: «نَزَلَتْ فى مَنْ يَلْحَدُ بِأَميرِالْمُؤْمِنينَ عليه السلام وَ يَظْلِمُهُ؛ اين آيه درباره كسانى كه درباره اميرالمؤمنين عليه السلام الحاد مىورزند و به آن حضرت ظلم مىكنند، نازل شده است».[۶] «الحاد» به‌معناى اعراض و انحراف از حق است، كه درباره ولايت اميرالمؤمنين عليه السلام به‌معناى انحراف از راه خدايى ولايت و كشيده‌شدن به‌سوى راه ضد خدا يعنى سقیفه است.[۷]
پانویس
- ↑ بحارالانوار، ج۳۶، ص۱۶۸.
- ↑ بحارالانوار، ج۱۸، ص۱۲۰.
- ↑ بحارالانوار، ج۲۸، ص۱۰۶.
- ↑ الكافى، ج۱، ص۴۲۱، ح۴۴؛ الصراط المستقيم، ج۱، ص۲۹۰؛ تأويل الآيات الظاهره، ج۱، ص۳۳۵، ح۶؛بحارالانوار، ج۲۳، ص۳۷۶، ح ۵۹؛ بحارالانوار، ج۳۰، ص۲۶۵.
- ↑ غدير در قرآن، ج۱، ص۲۸۸.
- ↑ تفسير القمى، ج۲، ص۸۳؛ بحارالانوار، ج۳۶، ص۱۶۸، ح۱۵۳.
- ↑ غدير در قرآن، ج۱، ص۲۸۷-۲۸۸؛ واقعه قرآنى غدير، ص۵۲.
منابع
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة؛ شرف‌الدین علی حسینی استرآبادی، تحقیق: حسین استادولی، قم:مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۹ق.
- تفسير القمی؛ على بن ابراهيم قمى، تحقیق: طيّب موسوى جزائرى، قم: دار الكتاب، ۱۴۰۴ق.
- الصراط المستقيم إلی مستحقی التقديم؛ علی بن محمد نباطی عاملی، تحقیق: محمدباقر بهبودی، تهران: مکتبة المرتضوية، ۱۳۸۴ق.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- الكافی؛ محمد بن يعقوب بن اسحاق كلينى، تحقیق: على‌اكبر غفارى و محمد آخوندى، تهران: دار الكتب الإسلامية، ۱۴۰۷ق.
- واقعه قرآنی غدیر: گزارش سفر یک‌ماهه پیامبر برای اعلان ولایت در سایه آیات قرآنی؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.