آيه ۸۲ نساء و غدیر
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | نساء |
| شماره آیه | ۸۲ |
| جزء | ۵ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | تدبر در قرآن علت رجوع به منتخب غدیر |
| ترتیل آیه 0:15 ترجمه صوتی 0:11 | |
آیه ۸۲ سوره نساء آیه‌ای درباره تدبر در قرآن که در خطبه غدیر با اتکا به آن لزوم رجوع به امیرالمؤمنین علیه السلام حاصل تدبر در قرآن دانسته شده است.
در آیه ۸۲ سوره نساء به‌دنبال دستور تدبر در قرآن به مطابقت مطالب آن با يكديگر و عدم وجود تضاد و تناقض در آن اشاره شده است. درباره ارتباط این آیه با رخداد غدیر چنین گفته شده است: تدبر و تفكر در قرآن نقطه شروعى براى فهميدن آن است؛ البته درک كامل حقايق قرآن از عهده فكر انسان بيرون است و راه دست‌يافتن به آن را غدير به ما نشان داده است. با تدبر متوجه درياى عميق و گسترده قرآن مىشويم و در جست‌وجوى راههاى فهميدن آن تلاش می‌كنيم. تا كسى تدبر در قرآن نكرده هرگز به فكر جست‌وجوى حقایق ارزشمند آن نمىافتد. آنگاه كه تدبر و تفكر قواى جست‌وجوگر بشر را به حركت در آورد و احساس كرد با فكر خود نمىتواند به اعماق آن دست يابد، بىاختيار سراغ راه‌آشنايانى مىرود كه از همه جوانب قرآن آگاهى كامل دارند و مورد اعتماد هستند.
آیه‌ای مربوط به موضوعات غير ولايت
بستر استفاده از آیه ۸۲ سوره نساء چنین ترسیم شده است: در غدير، ارتباط اعتقاد و عمل چنين تبیین شد كه احكام الهى از ولایت اهل بیت علیهم السلام ناگسستنی است: اهل بیت تبیین‌کنندگان احکام هستند و عمل به احکام هم تسلیم در برابر فرمان‌های الهی است که با اطاعت از فرستادگان او کامل می‌شود. در اين راستا، در پایان خطبه غدير شاهد تأکیدهای پيامبر صلى الله عليه و آله بر اهمیت نماز، زكات، حج، امر به معروف و نهى از منكر و اجتناب از محرمات و عمل بر اساس تقواست. در پى آن، سخن از مرگ، معاد و ثواب و عقاب به‌ميان می‌آید.
اين موارد اگر چه ارتباط مستقيم با غدير ندارد و موارد آن نيز بسيار كم است، در حاشيه غدير يادآور ارتباطى است كه احکام الهی بايد با اهل بيت عليهم السلام داشته باشند. در بين اين تأكيدات، پيامبر صلى الله عليه و آله حلال و حرام را به طور كلى مطرح مى‌كند، و اينكه درباره جزئيات آنها بايد به امامان عليهم السلام مراجعه شود.[۱]
اين آيات تضمين‌شده در كلام پيامبر صلى الله عليه و آله ۷ آيه است، كه از جمله آنها آيه ۸۲ سوره نساء است: 
أَ فَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ كانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّه لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلافاً كَثِيراً؛ آيا قرآن را تدبر نمىكنند، و اگر از نزد غير خدا بود، در آن اختلاف بسيارى مىيافتند 
. در این آیه، به‌دنبال دستور تدبر در قرآن به مطابقت مطالب آن با يكديگر و عدم وجود تضاد و تناقض در آن اشاره شده است.[۲]
متن آیه در خطبه
متن آیه ۸۲ سوره نساء در خطبه غدیر چنین گزارش شده است: «مَعاشِرَ النّاسِ، تَدَبَّرُوا القُرْآنَ وَ افْهَمُوا آياتِهِ، وَ انْظُرُوا الى مُحْكَماتِهِ وَ لا تَتَّبِعُوا مُتَشابِهَهُ، فَوَاللَّه لَنْ يُبَيِّنَ لَكُمْ زَواجِرَهُ وَ لَنْ يُوضِحَ لَكُمْ تَفْسيرَهُ الا الَّذى انَا آخِذٌ بِيَدِهِ وَ مُصْعِدُهُ الَىَّ وَ شائِلٌ بِعَضُدِهِ وَ رافِعُهُ بِيَدَىَّ وَ مُعْلِمُكُمْ: انَّ مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَهذا عَلِىٌّ مَوْلاهُ، وَ هُوَ عَلِىُّ بْنُ اَبيطالِبٍ اَخى وَ وَصِيّى، وَ مُوالاتُهُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ اَنْزَلَها عَلَىَّ؛ اى مردم، قرآن را تدبر نماييد و آيات آن را بفهميد و در محكمات آن نظر كنيد و به دنبال متشابه آن نرويد. به خدا قسم، باطن آن را براى شما بيان نمى‌كند و تفسيرش را برايتان روشن نمى‌كند، مگر اين شخصى كه دست او را مى‌گيرم و او را به‌سوى خود بالا مىبرم و بازوى او را مى‌گيرم و با دستم او را بلند مىكنم و به شما مىفهمانم كه هر كس من صاحب اختيار اويم، اين على صاحب اختيار اوست، و او على بن ابى‌طالب برادر و جانشين من است، و ولايتِ او از جانب خداوندِ عزوجل است كه بر من نازل كرده است».[۳]
موقعيت تاريخى استفاده از آیه
برخی محققان موقعيت تاريخى استفاده از آیه ۸۲ سوره نساء را چنین ترسیم کرده اند: در اوائل خطبه غدير، قبل از معرفى اميرالمؤمنين عليه السلام، پيامبر صلى الله عليه و آله به‌عنوان مقدمه‌اى براى معرفى آن حضرت، موضوع اندیشیدن در قرآن و توجه به آیات محكم و متشابه آن را به‌ميان مىآورد. براى اين منظور با اقتباس از آيه ۸۲ سوره نساء آن را به‌صورت فعل امر می‌آورد: «تَدَبَّرُوا الْقُرْآنَ».[۴]
اين استشهاد به آیه ۸۲ سوره نساء در قسمتی از مرحله سوم از خطبه غدير و هنگامى كه خطبه به اوج خود نزديک مىشد انجام شده است. در آنجا هشداری لازم بود كه مخاطبان بدانند چرا على بن ابى‌طالب عليه السلام از آغاز سخنرانى بر فراز منبر در كنار پيامبر صلى الله عليه و آله ايستاده است. تا لحظاتی بعد امام بهگونهاى خاص و فراتر از آنچه در ذهن مردم بود معرفى می‌شد. براى اعلان اين مهم پيامبر صلى الله عليه و آله با اتکا به قرآن به معرفی امیرالمؤمنین پرداخت.
ابتدا به تدبر در قرآن امر کرد و به‌دنبال آن از پیروی از متشابهات آن نهی کرد. برای این کار آيه ۸۲ سوره نساء و آيه ۷ سوره آل عمران را با كلام خود آميختند و مردم را آماده معرفى «راسخان در علم» نمودند. سپس قسم ياد كردند كه باطن و تفسير قرآن را بيان نمى‌كند مگر اين كسى كه مىخواهم دست او را بگيرم و او را بالا ببرم و بازوى او را بگيرم و با دستانم او را بلند كنم و به شما بفهمانم كه هر كس من صاحب اختيار او بودهام اين على صاحب اختيار اوست و ولايت او از طرف خدا نازل شده است.[۵]
تحليل اعتقادى آیه: تدبر در قرآن
وجود آیه ۸۲ نساء در خطبه غدیر از سوی برخی محققان چنین تحلیل اعتقادی شده است: مسير سخن پيامبر صلى الله عليه و آله در اين قسمت از خطبه تفسيری بر آيه ۸۲ سوره نساء است. حضرت بر اساس این آیه دستور به تدبر و فهم قرآن مىدهد. تدبّر به‌معناى دقت در معناى قرآن و سعى در درک همه‌جانبه آيات آن است كه در خطبه غدير با عطف يک جمله توضيحى «تَدَبَّرُوا الْقُرْآنَ وَ افْهَمُوا آياتِه؛ قرآن را تدبر نماييد و آيات آن را بفهميد» نكاتی از آن استفاده شده است:
نكته اول: تدبر كليد استفاده از قرآن
تدبر آغازى براى استفاده از مواد خام در آيات قرآنى است؛ يعنى تا در قرآن تدبر نشود اطلاعی از وجود مطالب ارزنده‌ای در آن به‌دست نمی‌آید و مانند ظرف در بسته‌اى است كه كمتر توجه به عمق آن می‌شود. ولى هر چه بيشتر در قرآن تدبر شود سؤالات مختلفى از زواياى متعدد آن به‌ميان مىآيد و نياز به پاسخ به آنها احساس مى‌شود.[۶]
نكته دوم: تدبر كليد فهم قرآن
تدبر و تفكر در قرآن نقطه شروعى براى فهميدن آن است؛ البته درک كامل حقايق قرآن از عهده فكر انسان بيرون است و راه دست‌يافتن به آن را غدير به ما نشان داده است. با تدبر متوجه درياى عميق و گسترده قرآن مىشويم و در جست‌وجوى راههاى فهميدن آن تلاش می‌كنيم. تا كسى تدبر در قرآن نكرده هرگز به فكر جست‌وجوى حقایق ارزشمند آن نمىافتد. آنگاه كه تدبر و تفكر قواى جست‌وجوگر بشر را به حركت در آورد و احساس كرد با فكر خود نمىتواند به اعماق آن دست يابد، بىاختيار سراغ راه‌آشنايانى مىرود كه از همه جوانب قرآن آگاهى كامل دارند و مورد اعتماد هستند.[۷]
نكته سوم: تدبر كليد حركت عقل و دل
از همين ديدگاه، تأكيد خاص خداوند در قرآن و نيز تأکید پيامبر صلى الله عليه و آله و امامان عليهم السلام به مردم برای تدبر در قرآن فهمیده می‌شود: اینکه حركتى براى عقلهاى مردم باشد و به‌سوى حيات حركت كنند. در اين زمينه، به جز آيات قرآنى و كلام پيامبر صلى الله عليه و آله در غدير روایات دیگری هم آمده است:
- پيامبر صلى الله عليه و آله آمده: قرآن با عظمت را مورد تفكر قرار دهيد كه شما را به آنچه هدايت در آن است راهنمايى كرده است.[۸]
- امام صادق علیه السلام ريشه تدبر در قرآن را صدور آن از جانب نور مطلق بيان مى‌كند و مىفرمايد: خداوند در كلام خود بر خلقش تجلى فرموده، ولى او را نمىبينند.[۹] يعنى بايد در جست‌وجوى اين تجليات باشند تا با چشم دل آن را ببينند و اين همان چيزى است كه با تدبر آغاز مى‌شود.[۱۰]
پانویس
منابع
- اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، تهران: نشر تک، ۱۳۸۴ش.
- إرشاد القلوب المنجی من عمل به من أليم العقاب؛ حسن بن ابی‌الحسن محمد الديلمی، تحقیق: سید هاشم میلانی، تهران: انتشارات اسوه، ۱۳۸۲ش.
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.