آیات ولایت در سراسر قرآن
آیات ولایت در سراسر قرآن اشاره به وجود آیاتی که در موضوع امامت و ولايت نازل يا تفسير شده است.
پيامبر صلى الله عليه و آله در اين باره مىفرمايد: «خداوند در كتابش شما را به نماز امر فرموده كه آن را برايتان بيان داشتم، و به زكات و روزه و حج دستور داده كه براى شما تبيين كرده و تفسير نمودم، و به ولايت امر كرده، و من شما را شاهد مىگيرم كه ولايت مخصوص اين شخص است؛ و حضرت در اين حال دست مبارک را بر على بن ابىطالب عليه السلام گذاشت. سپس به دو پسرش بعد از او اختصاص دارد، و بعد از آن دو مخصوص جانشينان از فرزندان آنان است. آنان از قرآن جدا نمى شوند و قرآن هم از آنان جدا نمى شود تا بر سر حوضم نزد من آيند.
تحلیل اعتقادی این کلام از سوی رسول خدا صلی الله علیه و آله چنین ارائه شده است: محور مراسم غدير همين مسئله ولايت است كه در اين عبارات به جامع‌ترين شكل بيان شده و اتمام حجتى کامل صورت گرفته است: همه دستوراتى كه در قرآن به هر عبارتى و هر جهتگيرى باشد تفسير شده است؛ از كلمه «اختصاص» استفاده شده و انحصار آن در معصومان عليهم السلام بيان گرديده است؛ به معرفى شخص اول ولايت يعنى اميرالمؤمنين عليه السلام اكتفا نگرديده، بلكه با تعيين كامل جانشينان تا آخرين فرد آن بيان شده است.
جایگاه
درباره جایگاه وجود آیات ولایت در قرآن از سوی برخی محققان چنین گفته شده است: از افتخارات مكتب اهل بیت علیهم السلام اين است كه بسيارى از آيات قرآن در مورد آنان و موضوع امامت و ولايت نازل يا تفسير شده است.
پيامبر صلى الله عليه و آله در اين باره مىفرمايد: «خداوند در كتابش شما را به نماز امر فرموده كه آن را برايتان بيان داشتم، و به زكات و روزه و حج دستور داده كه براى شما تبيين كرده و تفسير نمودم، و به ولايت امر كرده، و من شما را شاهد مىگيرم كه ولايت مخصوص اين شخص است؛ و حضرت در اين حال دست مبارک را بر على بن ابىطالب عليه السلام گذاشت. سپس به دو پسرش بعد از او اختصاص دارد، و بعد از آن دو مخصوص جانشينان از فرزندان آنان است. آنان از قرآن جدا نمى شوند و قرآن هم از آنان جدا نمى شود تا بر سر حوضم نزد من آيند.[۱]
اين كلام رسول اللَّه صلى الله عليه و آله از دو بُعد تاریخی و اعتقادی مورد بررسی قرار گرفته است.
موقعيت تاريخى
موقعیت تاریخی بیان این کلام از سوی رسول خدا صلی الله علیه و آله چنین تبیین شده است: بيان انگيزه مراسم غدير بايد از فراز منبر غدير بيان مىشد تا ابهامى نماند. اين بيان در عبارات فوق به تصوير كشيده شد كه در واقع تفسير همه موارد «ولايت» در قرآن است، مانند آيه ۵۹ سوره نساء، آیه ۵۵ سوره مائده، و ساير آياتى كه صريحاً يا تلويحاً درباره موضوع ولايت و صاحب اختيارى مردم دستور و برنامه‌اى براى مردم دارد.
تحليل اعتقادى
تحلیل اعتقادی این کلام از سوی رسول خدا صلی الله علیه و آله چنین ارائه شده است: محور مراسم غدير همين مسئله ولايت است كه در اين عبارات به جامع‌ترين شكل بيان شده و اتمام حجتى کامل صورت گرفته است:
- همه دستوراتى كه در قرآن به هر عبارتى و هر جهتگيرى باشد تفسير شده است.
- از كلمه «اختصاص» استفاده شده و انحصار آن در معصومان عليهم السلام بيان گرديده است. اين اختصاص به‌صورت عملى با اشاره دست به على بن ابىطالب عليه السلام محكمتر گرديده است.
- به معرفى شخص اول ولايت يعنى اميرالمؤمنين عليه السلام اكتفا نگرديده، بلكه با تعيين كامل جانشينان تا آخرين فرد آن بيان شده است. این موضوع در این قسمت به‌عنوان فرزندان على عليه السلام است و در قسمت‌های ديگرِ خطبه نام حضرت مهدى عليه السلام به‌عنوان ختم ولايت برده شده است. ضمانت ابدى اين صاحبان ولايت نيز در محكمترين صورت با اين تعبير بيان شده كه تا روز قيامت از قرآن جدا نمىشوند و قرآن از آنان جدا نمىشود، و اين ضمانت در واقع قرار دادن سندى در كنار سند ديگر از اسلام است.[۲]
پانویس
منابع
- عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال؛ عبدالله بن نورالله بحرانى اصفهانى، تحقیق: محمدباقر موحد ابطحى اصفهانى، قم: مؤسسة الإمام المهدى علیه السلام، ۱۳۸۲ش.
- فرائد السمطین؛ ابراهیم بن محمد حموی جوینی، تحقیق: محمدباقر محمودی، بیروت: مؤسسة المحمودی، ۱۳۹۸ق.
- کتاب سلیم بن قیس الهلالی؛ سلیم بن قیس هلالی، تحقیق: علاء‌الدین موسوی، تهران: مؤسسة البعثة (قسم الدراسات الإسلامية)، ۱۴۰۷ق.