آیات ۲۴ و ۲۵ محمد و غدیر

إِنَّ الَّذِينَ ارْتَدُّوا عَلَىٰ أَدْبَارِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمُ الْهُدَى ۙ الشَّيْطَانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَأَمْلَىٰ لَهُمْ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا لِلَّذِينَ كَرِهُوا مَا نَزَّلَ اللَّهُ سَنُطِيعُكُمْ فِي بَعْضِ الْأَمْرِ ۖ وَاللَّهُ يَعْلَمُ إِسْرَارَهُمْ

«بی‌تردید کسانی که پس از روشن‌شدن هدایت برای آنان [به همان عقاید باطل و کردار ناپسندشان] برگشتند [و دست از قرآن و پیامبر برداشتند] شیطان زشتی‌هایشان را در نظرشان آراست و آنان را در آرزوهای دور و دراز انداخت. این به‌سبب آن است که آنان به کسانی [چون مشرکان و کافران] که نازل شدن وحی را خوش نداشتند، گفتند: [ما] در بعضی از امور [که بر ضد مؤمنان است] از شما اطاعت خواهیم کرد. در حالی که خدا اسرارشان را می‌داند.»

آیه ۲۵ و۲۶ سوره محمد

مشخصات آیه
سوره	سوره محمد (۴۷)
آیه	۲۵ و۲۶
جزء	۲۶
محتوای آیه
مکان نزول	مدینه
موضوع	آگاهی خداوند از اسرار کافران و منافقان

آیات ۲۴ و ۲۵ سوره محمد از جمله آیات نازل شده پس از غدیر درباره اصحاب صحیفه ملعونه اول است که ارتداد را عاقبت آنان برشمرده است.

از جمله رخدادهایی پس از حجةالوداع این بود كه اصحاب صحیفه ملعونه اول در غصب خلافت با بنى‏‌اميه در منع خمس از اهل بیت هم‌پیمان شدند. بنى‌‏اميه از اصحاب صحیفه پرسيدند: براى خلافت چه كسى را در نظر گرفته‌‏ايد؟ گفتند: ابوبكر. آنان گفتند: با منع خمس موافقيم، ولى با خلافت ابوبكر نه! آنان با اصل غصب خلافت موافق بودند، ولی درباره شخص خلیفه تردید داشتند. آنان همين مقدار را از بنى‌‏اميه پذيرفتند و با آنان نيز هم‌پيمان شدند. در این هنگام آيات ۲۵ و ۲۶ سوره محمد صلى الله عليه و آله نازل شد كه خبر از پذيرفتن نيمى از پيشنهاد اصحاب صحيفه توسط بنى‌‏اميه مى‏‌داد.

شأن نزول آیات در رخداد غدیر

درباره شأن نزول آیات ۲۴ و ۲۵ سوره محمد چنین گفته شده است: از جمله رخدادهایی که پس از حجةالوداع رخ داد این بود كه اصحاب صحیفه ملعونه اول بلافاصله وارد عمل شدند. اولين كسانى كه از نظر آنان در غصب خلافت همكارى خوبى مى‌توانستند داشته باشند بنى‏‌اميه بودند. اين بود كه رؤساى آنان را به پيمان خود دعوت كردند. در اين مرحله مسئله اقتصادى را هم به مسائل مورد نظر خود افزودند و آن منع خمس از اهل‏ بيت‏ عليهم السلام بود؛ گمان آنان اين بود كه اگر خمس در اختيار آنان باشد، از آن در راه غصب خلافت استفاده خواهند كرد. در آن مجلس عثمان و معاويه به‌عنوان سردمداران بنى‌‏اميه شركت كردند و چند نفر ديگر نيز حضور داشتند كه عبارت بودند:

• از عبدالرحمان بن عوف
• عمروعاص
• سعد بن ابى‏ وقاص
• مغيرة بن شعبة
• ابوهريره و ابوموسى اشعرى.

بنى‌‏اميه از اصحاب صحیفه پرسيدند: براى خلافت چه كسى را در نظر گرفته‌‏ايد؟ گفتند: ابوبكر. آنان گفتند: با منع خمس موافقيم، ولى با خلافت ابوبكر نه! آنان با اصل غصب خلافت موافق بودند ولی درباره شخص خلیفه تردید داشتند. آنان همين مقدار را از بنى‌‏اميه پذيرفتند و با آنان نيز هم‌پيمان شدند و بار ديگر ابوعبيده جراح را شاهد خود قرار دادند و گروه خود را براى اجراى نقشه‏‌هاى خود گسترده‏‌تر کردند.

به گفته برخی محققان، در اينجا بود كه خداوند به پيامبرش‏ صلى الله عليه وآله پيمان دوم را هم خبر داد و آیات ۷۹ و ۸۰ سوره زخرف را نازل كرد. به‌دنبال این آیات، آيات ۲۵ و ۲۶ سوره محمد صلى الله عليه و آله نیز نازل شد كه خبر از پذيرفتن نيمى از پيشنهاد اصحاب صحيفه توسط بنى‌‏اميه مى‏‌داد.

روایاتی درباره شأن نزول آیات

در منابع، روایاتی درباره شأن نزول آیات ۲۴ و ۲۵ سوره محمد نقل شده است؛ از جمله:

• امام صادق علیه السلام: منظور از آیه إِنَّ الذِینَ ارْتَدُّوا عَلی أَدْبَارِهِم کسانی هستند که با ترک ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام از ایمان دست کشیدند.
• امام صادق علیه السلام درباره‌ آیه إِنَّ الَّذِینَ ارْتَدُّوا عَلی أَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الهُدَی. فرمود: هدی راه امیرالمؤمنین علیه السلام است.
• ابوهریره از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرده است: در روز قیامت گروهی از امّتم بر من وارد می‌شوند، امّا آن‌ها را از حوض کوثر دور می‌نمایند. عرض می‌کنم: خدایا این‌ها اصحاب من هستند. خداوند می‌فرماید: تو نمی‌دانی که اینان چه چیزی را بر زبان جاری نمودند. این‌ها مرتد شده و به گذشتهٔ خویش بازگشتند.
• در صحیح بخاری از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده است: هنگامی‌ که بر حوض کوثر ایستاده‌ام گروهی را می‌بینم و چون آن‌ها را می‌شناسم، مردی میان من و آنان حایل می‌گردد و به آن‌ها می‌گوید: «بشتابید». من می‌پرسم: «به کجا»؟ می‌گوید: «به خدا سوگند به جانب آتش». می‌پرسم: «آن‌ها چه کرده‌اند»؟ می‌گوید: «پس از تو مرتد شدند و به پیشینهٔ جاهلی خویش بازگشتند. در آنان نجات‌یافته‌ای نخواهی دید مگر به عدد چهارپایانی که بیهوده رها شده‌اند».

منابع

• بحارالانوار؛  محمدباقر مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
• تفسیر اهل بیت علیهم السلام؛ علیرضا برازش و همکاران، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، ۱۳۹۴ش.
• تفسير القمى ؛ علی بن ابراهیم قمی، تحقیق: طیب موسوی جزایری، قم: دار الكتاب‌، ۱۴۰۴ق.
• صحیح البخاری؛ محمد بن اسماعيل بخاری جعفی، تحقیق: محمد زهير بن ناصر الناصر، بیروت: دار طوق النجاة، ۱۴۲۲ق.
• واقعه قرآنی غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: بوستان کتاب، ۱۳۹۶ش.