آیات ۶ و ۷ ملک و غدیر
آیات ۶ و ۷ سوره ملک آیاتی در خطبه غدیر برای وصف دشمنان اهل بیت علیهم السلام در جهنم که فوران آن را میبینند و صدایی هولناک و دلخراش از آن میشنوند.
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | ملک |
| شماره آیه | ۶ و ۷ |
| جزء | ۲۹ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | وصف دشمنان اهل بیت علیهم السلام در جهنم |
موقعیت تاریخی استفاده از آیات ۶ و ۷ سوره ملک چنین ترسیم شده است: پیامبر صلی الله علیه و آله در اواسط خطبه غدیر مشغول معرفی دوستان و دشمنان امامان منصوب شده در غدیر بود و از عذابهای جهنم درباره آنان سخن بهمیان آورد. او برای بیان وحشتی که در آتش در انتظار آنان است دو آیه بهصورت ترکیبیافته در کلام خود تضمین کرد: آیات ۶ و ۷ سوره ملک و آیه ۱۲ سوره فرقان.
گفته شده که پیامبر صلی الله علیه و آله با استناد به آیات ۶ و ۷ سوره ملک دو جهت را درباره دشمنان ائمه علیهم السلام روشن میکند: اول، با توجه به اینکه موضوع آیات کفار هستند، حضرت با این اقتباس دشمنان اهل بیت علیهم السلام را کافر اعلام میکند.
دوم، وحشت و اضطراب دشمنان اهل بیت علیهم السلام در جهنم و عکس العمل جهنم با دیدن آنان توجهدادن به آینده خط سقیفه و بر حذر داشتن از چنین خطری است. از سوی دیگر، آرامش قلبی برای دوستان اهل بیت علیهم السلام است که اگر گرفتار فتنههای سقیفه شدهاند و دنیایشان تلخ شده، از آینده سیاه آنان در آخرت با خبر باشند.
آیهای مربوط به دشمنان غدیر
آیات ۶ و ۷ سوره ملک از جمله آیات استفاده شده در خطبه غدیر است. بستر استفاده از این آیه از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: علی بن ابیطالب علیه السلام آن امامی است که پیامبر صلی الله علیه و آله او را سبب امتحان امت قرار داد: لَوْ لا انْتَ يا عَلِىُّ لَمْ يُعْرَفِ الْمُؤْمِنُونَ بَعْدى؛ اى على، اگر تو نبودى، مؤمنان بعد از من شناخته نمىشدند.[۱]
پیامبر صلی الله علیه و آله قسمتی از مراسم غدیر را به توصیف دشمنان ائمه علیهم السلام اختصاص داد و آینده آنان قرار داد. اقتباس از چند آیه و تضمین آیاتی دیگر برای این منظور، روی هم ۱۵ آیه را زیر عنوان این بخش قرار داده است. در این آیات از یک سو اوصاف و رفتار دشمنان اهل بیت علیهم السلام در دنیا مطرح شده، از سوی دیگر جزای اعتقاد و عملشان در دنیا و آخرت بیان شده که سقوط ارزش اعمالشان از جمله آنهاست.[۲]
از جمله این آیات، آیات ۶ و ۷ سوره ملک دانسته شده است: 
وَ لِلَّذِینَ کَفَرُوا بِرَبِّهِمْ عَذابُ جَهَنَّمَ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ ۶
إِذا أُلْقُوا فِیها سَمِعُوا لَها شَهِیقاً وَ هِیَ تَفُورُ ۷ ؛ برای کسانی که به پروردگار خود کافر شدند عذاب جهنم است و بد جای بازگشتی است. آنگاه که در آن انداخته شوند صدای وحشتناکی از آن میشنوند در حالی که میجوشد .
آیات در متن خطبه
آیات ۶ و ۷ سوره ملک در متن خطبه غدیر چنین گزارش شدهاند: الا انَّ اعْداءَهُمُ الَّذینَ یَسْمَعُونَ لِجَهَنَّمَ شَهِیقاً وَ هِیَ تَفُورُ وَ یَرَوْنَ لَها زَفیراً؛ بدانید که دشمنان ائمه کسانی هستند که از جهنم در حالی که میجوشد صدای وحشتناکی میشنوند و شعلهکشیدن آن را میبینند.[۳]
موقعیت تاریخی استفاده از آیات
موقعیت تاریخی استفاده از آیات ۶ و ۷ سوره ملک چنین ترسیم شده است: پیامبر صلی الله علیه و آله در اواسط خطبه غدیر مشغول معرفی دوستان و دشمنان امامان منصوب شده در غدیر بود و از عذابهای جهنم درباره آنان سخن بهمیان آورد. او برای بیان وحشتی که در آتش در انتظار آنان است دو آیه بهصورت ترکیبیافته در کلام خود تضمین کرد: آیات ۶ و ۷ سوره ملک و آیه ۱۲ سوره فرقان.
آیه اول در سوره ملک است که بهجز کلمه اول آن بقیه آیه با تغییری آمده است؛ به این صورت که فعل سَمِعُوا از صورت ماضی به مستقبل تغییر یافته و یَسْمَعُونَ شده است. نیز بهجای لِجَهَنَّمَ از ضمیر لَها استفاده شده است.[۴]
موقعیت قرآنی آیات
موقعیت قرآنی آیات ۶ و ۷ سوره ملک از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: مفهوم این دوآیه از آیه ۶ آغاز میشود که عذاب کافران را جهنم قرار داده است. سپس در آیه ۷ وحشت در لحظات افتادن در جهنم ترسیم شده که جهنمیان صدای وحشتناک شعلهکشیدن و جوشیدن آن را خواهند شنید. دنبال این آیه سؤالهایی است که خزانهداران جهنم در آنجا از آنان میپرسند و پاسخهایی است که آنان میدهند.[۵]
تحلیل اعتقادی آیات
برخی محققان معتقدند که برای تفسیر آیات ۶ و ۷ سوره ملک و فهم کلام پیامبر صلی الله علیه و آله در خطبه غدیر دانستن چهار نکته ضروری است:
معنای زفیر و شهیق
معنای دقیق کلمات «زَفیر» و «شَهیق» و ارتباط آن به آتش چیست؟ «زَفیر» فرو بردن نَفَس با صوت و «شَهیق» خارجساختن آن با صوت است که شاید در نفس عمیق کشیدن محسوس باشد.
این دو کلمه درباره انسانها بهکار میرود. در آیه ۱۰۶ سوره هود وحشت اهل جهنم از آتش را با ترسیم نَفَسهایی که از وحشت در سینه حبس میکنند و از ترس بیرون میدهند بیان نموده است: فَأَمَّا الَّذِینَ شَقُوا فَفِی النَّارِ لَهُمْ فِیها زَفِیرٌ وَ شَهِیقٌ؛ اما کسانی که شقی شدند در آتش خواهند بود و برای آنان است در آن صدای نفسهایشان که از ترس فرومیدهند و باز پس میآورند .[۶]
نسبت زفیر و شهیق به جهنم
برای درک نسبتدادن «زفیر» و «شهیق» به جهنم در این آیات، آتش بزرگی باید نظر گرفته شود؛ آتشی که با افزودن هیزم یا دمیدن در آن یا وزیدن باد به آن به اصطلاح گُر میگیرد و شعلهور میشود.
در این حالت گویا آتش با تغییر اصواتی که از آن شنیده میشود نفس میکشد و نفس آزاد میکند. این تنفس را به دم و بازدم در آدمی تشبیه کردهاند و از آن به زَفیر و شَهیق آتش تعبیر کردهاند که همراه آن شعله آتش بالا و پایین میرود.
آنچه این تصور را به ذهن نزدیکتر میکند جمله حالیه وَ هِیَ تَفُورُ بههمراه شهیق است؛ یعنی صدای آتش را میشنوند در حالی که میجوشد و فوران میکند.[۷]
دیدن یا شنیدن زفیر و شهیق
با آنکه زَفیر و شَهیق صوت هستند و به شنیدن مربوط میشوند، چنانکه در آیه آمده: سَمِعُوا لَها شَهِیقاً ، ولی پیامبر صلی الله علیه و آله در خطبه غدیر آن را به دیدن نسبت میدهد و میفرماید: یَرَوْنَ لَها زَفیراً؛ زفیر آن را میبینند.
البته در نسخههای «الف» و «د» میفرماید: وَ هِیَ تَفُورُ وَ لَها زَفیرٌ و کلمه یَرَوْنَ در آن وجود ندارد؛ ولی طبق نسخههایی که این فعل در آنها هست دیدن زَفیر میتواند کنایه از مجموعهای از دیدن و شنیدن باشد که هنگام شعلهور شدن وحشتناک آتش در انسان ایجاد میشود که در واقع نوعی احساس و ادراک و رؤیت با قلب است.[۸]
عکس العمل جهنم با حضور اهل آن
در آیه سوره فرقان اصوات آتش جهنم برخاسته از نوعی ادراک در آن تلقی شده است که میفرماید: «وقتی جهنم آنان را از مکان دور ببیند از آن صدای بالا رفتن حرارت و فرو کشیدن نفسش را میشنوند»؛ گویا آتش نزدیکشدن اهل عذاب را احساس میکند و از خود چنین عکس العملی نشان میدهد.
این مطلب عجیب نیست؛ بهخصوص آنکه در قرآن مورد دیگری از شعور و عکس العمل جهنم ذکر شده است، آنجا که میفرماید: یَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِیدٍ؛ روزی که به جهنم میگوییم: آیا پر شدی؟ و جهنم در پاسخ میگوید: آیا باز هم هست؟ (ق:۳۰).[۹]
نتیجهگیری از چهار نکته گفتهشده
گفته شده که با توجه به چهار نکتهای که ذکر شد، پیامبر صلی الله علیه و آله با استناد به آیات ۶ و ۷ سوره ملک دو جهت را درباره دشمنان ائمه علیهم السلام روشن میکند:
- با توجه به اینکه موضوع آیات کفار هستند، حضرت با این اقتباس دشمنان اهل بیت علیهم السلام را کافر اعلام میکند.
- وحشت و اضطراب دشمنان اهل بیت علیهم السلام در جهنم و عکس العمل جهنم با دیدن آنان توجهدادن به آینده خط سقیفه و بر حذر داشتن از چنین خطری است. از سوی دیگر، آرامش قلبی برای دوستان اهل بیت علیهم السلام است که اگر گرفتار فتنههای سقیفه شدهاند و دنیایشان تلخ شده، از آینده سیاه آنان در آخرت با خبر باشند.[۱۰]
پانویس
منابع
- اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: نشر مولود کعبه، ۱۴۲۰ق.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.