آيه ۲۵ حج و غدیر
آیه ۲۵ سوره حج آیهای در نکوهش اصحاب صحیفه ملعونه اول که متن صحیفه خود را در کعبه پنهان کردند.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | حج |
| شماره آیه | ۲۵ |
| جزء | ۱۷ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | آیهای در نکوهش اصحاب صحیفه ملعونه اول که متن صحیفه خود را در کعبه پنهان کردند. |
| ترتیل آیه ترجمه صوتی | |
آیه ۲۵ سوره حج در نکوهش دو فعالیت ضد غدیر در کعبه بود: یکی انتخاب کعبه از سوی اصحاب صحیفه برای اقدام علیه دین الهی و دیگری سپردن و پنهانکردن صحیفه در داخل کعبه.
برای این عمل اصحاب صحیفه در تاریخ اسلام نمونهای وجود دارد: آنگاه که قریش قبل از هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله برای فشار به آن حضرت در دارالندوة پیمانی بستند که آن حضرت و یارانش و بنیهاشم را در شِعب ابیطالب زندانی کنند و با آنان رفتوآمد و معامله نکنند و آن صحیفه را در کعبه آویزان کردند. پیامبر صلی الله علیه و آله نیز درباره صحیفه اهل سقیفه فرمود: در این امت گروهی پیدا شدهاند که در نوشتن صحیفه بر ضد ما شباهت به آنانی پیدا کردهاند که در جاهلیت بر ضد ما صحیفه نوشتند و آن را در کعبه آویختند.
آیهای درباره اقدامات منافقان در غدیر
بستر نزول آیه ۲۵ سوره حج از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: یکی از اقدامات منافقین در سال آخر عمر پیامبر صلی الله علیه و آله ماجرای نگارش صحیفه ملعونه است. پس از حجةالوداع و پیش از غدیر، ابوبکر، عمر، معاذ بن جبل، سالم مولی ابیحذیفه و ابوعبیده جراح صحیفهای نوشتند که نگذارند خلافت به اهل بیت علیهم السلام برسد. صحیفهای که اقدامی علیه دین الهی و رستگاری بشر بود. خداوند با نزول ۹ آیه پیدرپی جوانب مختلف این توطئه را مورد نکوهش قرار داد و آن را در متن قرآن ثبت کرد.
چون این صحیفه در کعبه امضا شد و کُفری در خانه خدا بود، آیه ۲۵ سوره حج نازل شد و از این بُعد آن را معرفی کرد: 
وَ مَنْ یُرِدْ فیهِ بِاِلْحادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذابٍ اَلیمٍ؛ هر کس با الحاد و کفر وارد خانه خدا شود او را عذاب دردناکی میچشانیم
.[۱]
اقدامی شبیه اقدام مشرکان در جاهلیت
برخی محققان موقعیت تاریخی نزول آیه ۲۵ سوره حج را چنین ترسیم کردهاند: انتخاب کعبه از سوی اصحاب صحیفه برای اقدام علیه دین الهی امری قابل توجه است. قسم یاد کردن و هم قسم شدن در خانه پروردگار برای پایداری در تخریب دین الهی بشر هم امری عجیب تلقی شده است؛ عجیب از این نظر که این قسم به خدا بوده موضوعش بر ضد خدا بوده و اگر به بتها بوده چرا در خانه خدا بر بت قسم یاد کردهاند.
موضوع عجیب دیگر سپردن و پنهانکردن صحیفه در داخل کعبه است که پیماننامه ضد خدا را نزد خدا به امانت سپردند. اینگونه اقدام ضد خدا در خانه خدا یک بار دیگر سابقه داشته، آنگاه که قریش قبل از هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله برای فشار به آن حضرت در دارالندوة پیمانی بستند که آن حضرت و یارانش و بنیهاشم را در شِعب ابیطالب زندانی کنند و با آنان رفتوآمد و معامله نکنند و آن صحیفه را در کعبه آویزان کردند.[۲] پیامبر صلی الله علیه و آله نیز درباره صحیفه اهل سقیفه فرمود: در این امت گروهی پیدا شدهاند که در نوشتن صحیفه بر ضد ما شباهت به آنانی پیدا کردهاند که در جاهلیت بر ضد ما صحیفه نوشتند و آن را در کعبه آویختند.[۳]
تحلیل اعتقادی نزول آیه
در تحلیل اعتقادی نزول آیه ۲۵ حج چنین گفته شده است: خداوند در قرآن این اقدام الحادی بر ضد ولایت اهل بیت علیهم السلام را ثبت کرده است. امام صادق علیه السلام هم در بیان آن میفرماید: آیه وَ مَنْ یُرِدْ فِیهِ بِإِلْحادٍ بِظُلْمٍ… درباره اصحاب صحیفه نازل شده؛ آنگاه که داخل کعبه بر کفر خود و انکار آنچه خدا از ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام نازل کرده همپیمان شدند و قرار بستند، و به این صورت در خانه خدا الحاد نمودند با ظلم به پیامبر صلی الله علیه و آله و ولیّ او.[۴]
از امام باقر علیه السلام درباره آیه وَ مَنْ یُرِدْ فِیهِ بِإِلْحادٍ بِظُلْمٍ … سؤال شد، حضرت فرمود: آنان بر ضد آل محمد علیهم السلام همقسم شدند که اگر پیامبر صلی الله علیه و آله از دنیا رفت خلافت را از آل محمد علیهم السلام مانع شوند و چیزی از خمس به آنان ندهند.[۵] در حدیث دیگری در شأن نزول همین آیه آمده است: نَزَلَتْ فى مَنْ يَلْحَدُ بِأَميرِالْمُؤْمِنينَ عليه السلام وَ يَظْلِمُهُ؛ اين آيه درباره كسانى كه درباره اميرالمؤمنين عليه السلام الحاد مىورزند و به آن حضرت ظلم مىكنند، نازل شده است.[۶] «الحاد» بهمعنای اعراض و انحراف از حق است، که درباره ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام بهمعنای انحراف از راه خدایی ولایت و کشیدهشدن بهسوی راه ضد خدا یعنی سقیفه است.[۷]
پانویس
- ↑ بحارالانوار، ج۳۶، ص۱۶۸.
- ↑ بحارالانوار، ج۱۸، ص۱۲۰.
- ↑ بحارالانوار، ج۲۸، ص۱۰۶.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۴۲۱، ح۴۴؛ الصراط المستقیم، ج۱، ص۲۹۰؛ تأویل الآیات الظاهره، ج۱، ص۳۳۵، ح۶؛ بحارالانوار، ج۲۳، ص۳۷۶، ح ۵۹؛ بحارالانوار، ج۳۰، ص۲۶۵.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۱، ص۲۸۸.
- ↑ تفسیر القمی، ج۲، ص۸۳؛ بحارالانوار، ج۳۶، ص۱۶۸، ح۱۵۳.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۱، ص۲۸۷–۲۸۸؛ واقعه قرآنی غدیر، ص۵۲.
منابع
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة؛ شرفالدین علی حسینی استرآبادی، تحقیق: حسین استادولی، قم:مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۹ق.
- تفسیر القمی؛ علی بن ابراهیم قمی، تحقیق: طیّب موسوی جزائری، قم: دار الکتاب، ۱۴۰۴ق.
- الصراط المستقیم إلی مستحقی التقدیم؛ علی بن محمد نباطی عاملی، تحقیق: محمدباقر بهبودی، تهران: مکتبة المرتضویة، ۱۳۸۴ق.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- الکافی؛ محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی، تحقیق: علیاکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- واقعه قرآنی غدیر: گزارش سفر یکماهه پیامبر برای اعلان ولایت در سایه آیات قرآنی؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.