آيه ۴۷ نساء و غدیر
آیه ۴۷ سوره نساء آیهای که در خطبه غدیر تفسیرشده و اصحاب صحیفه با اصحاب سَبْت تشبیه شدهاند و هر دو مستوجب لعن الهی دانسته شدهاند.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | نساء |
| شماره آیه | ۴۷ |
| جزء | ۵ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اصحاب سقیفه مانند اصحاب سبت مورد لعن الهی هستند |
| ترتیل آیه ترجمه صوتی | |
موقعیت تاریخی تفسیر آیه ۴۷ سوره نساء در خطبه غدیر چنین ترسیم شده است: پیامبر صلی الله علیه و آله در قسمتی از خطبه درباره حضور جدی منافقان در جامعه اسلامی هشدار داد. آغاز سخن در این مرحله با ذکر این آیه بود که خداوند گروهی را به حیلهگران اصحاب سبت (نافرمانان قوم بنیاسرائیل) تشبیه کرده که با نیرنگ و استناد به دین فرمانهای الهی را زیر پا گذاشتند.
برخی محققان، استفاده از آیه ۴۷ سوره نساء در خطبه غدیر را، از نظر اعتقادی، چنین تحلیل کردهاند: در این قسمت خطبه، پیامبر صلی الله علیه وآله قسم یاد میکند که منظور از این آیه و آن گروهی که مانند اصحاب سبت لعنت شدهاند گروهی از اصحاب او یعنی اصحاب صحیفه ملعونه هستند.
درباره شباهت بین اهل سقیفه و اصحاب سبت چنین گفته شده است: هر دو گروه در پوشش دین بدعتها را جایگزین فرمانهای الهی کردند. آنان در همه موارد با اینکه مقابل حکم خدا ایستاده بودند، خود را مدافع دین نشان میدادند.
آیهای تفسیرشده در غدیر بهطور صریح
آیه ۴۷ سوره نساء از جمله آیاتی دانسته شده که در غدیر تفسیر شده است. به گفته برخی محققان، در غدیر ۱۸ آیه قرآن بهصراحت تفسیر شده است؛ به این معنی که پیامبر صلی الله علیه و آله متن آیه را جداگانه در خطبه غدیر بیان کرده و قبل یا بعد از آن به تفسیرش پرداخته است. این موارد در مقابل آیاتی است که بهصورت تضمین در کلام و اقتباس در خطابه حضرت آمده است.[۱]
یکی از این آیات، آیه ۴۷ سوره نساء است: 
یا أَیُّهَا الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ، آمِنُوا بِما نَزَّلْنا مُصَدِّقاً لِما مَعَکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهاً فَنَرُدَّها عَلی أَدْبارِها أَوْ نَلْعَنَهُمْ کَما لَعَنَّا أَصْحابَ السَّبْتِ؛ ای کسانی که شما را کتاب داده شده، به کتابی که نازل کردهایم و کتاب شما را نیز تصدیق میکند ایمان بیاورید؛ پیش از آنکه نقش چهرههایی را محو کنیم و رویها را به قفا برگردانیم. یا همچنان که اصحاب سبت را لعنت کردیم شما را هم لعنت کنیم. و فرمان خدا شدنی است
.[۲]
آیه در متن خطبه
آیه ۴۷ سوره نساء در متن خطبه غدیر چنین گزارش شده است: مَعاشِرَ النّاسِ، «آمِنُوا بِاللَّه وَ رَسُولِهِ و النور الذى انزل معه مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهاً فَنَرُدَّها عَلى أَدْبارِها أَوْ نَلْعَنَهُمْ كَما لَعَنَّا أَصْحابَ السَّبْتِ». بِاللَّه ما عَنى بِهذِهِ الْآيَةِ الاّ قَوْماً مِنْ اصْحابى اعْرِفُهُمْ بِاسْمائِهِمْ وَ انْسابِهِمْ، وَ قَدْ امِرْتُ بِالصَّفْحِ عَنْهُمْ؛ اى مردم، ايمان آوريد به خدا و رسولش و نورى كه همراه او نازل شده است قبل از آنكه هلاک نماييم صورتهايى را و آنها را به پشت برگردانيم يا آنان را مانند اصحاب سبت لعنت كنيم. به خدا قسم، از اين آيه قصد نشده مگر قومى از اصحابم كه آنان را به اسم و نسبشان میشناسم، ولى مأمورم از آنان پردهپوشى كنم.[۳]
موقعیت تاریخی تفسیر آیه
موقعیت تاریخی تفسیر آیه ۴۷ سوره نساء در خطبه غدیر چنین ترسیم شده است: خطبه غدیر در مرحله اصلی، یعنی پس از معرفی علی علیه السلام و دوستان و دشمنانش، بود که پیامبر صلی الله علیه و آله درباره حضور جدی منافقان در جامعه اسلامی هشدار داد. آغاز سخن در این مرحله با ذکر آیه ۴۷ سوره نساء بود که خداوند گروهی را به حیلهگران اصحاب سَبت (نافرمانان قوم بنیاسرائیل) تشبیه کرده که با نیرنگ و استناد به دین فرمانهای الهی را زیر پا گذاشتند.[۴]
موقعیت قرآنی آیه
درباره موقعیت قرآنی آیه ۴۷ سوره نساء، بنابر اشاره به داستان اصحاب سبت، چنین گفته شده است: اصحاب سبت قومی بودند که شغلشان ماهیگیری بود و در کنار دریا سکونت داشتند. خداوند به آنان دستور داد روزهای شنبه ماهیگیری را تعطیل کنند و در این باره از آنان، بنابر آیه ۱۵۴ سوره نساء، پیمان محکمی گرفته شد. روزهای شنبه که آنان تعطیل کرده بودند ماهیان روی آب ظاهر میشدند و طمع ماهیگیران را بر میانگیختند، ولی در غیر روز شنبه ماهیها نمیآمدند و این امتحان الهی بود.
آن مردم برای آنکه ماهیان را در روز شنبه از دست ندهند و در عین حال -به خیال خود- با فرمان الهی مخالفت نکرده باشند، در کنار دریا حوضچههایی ساختند تا امواج ماهیها را به آن حوضچهها بریزد و در آنجا گیر بیفتند. این کار بدون حضور ماهیگیران در روز شنبه رخ میداد و ماهیگیران روز یکشنبه میآمدند و آنها را میگرفتند. آنان ادعا میکردند که ما با حکم خدا مخالفت نکردیم و روز شنبه ماهی نگرفتهایم.[۵] بنابر آیات قرآن، موعظه هیچکس در این قوم اثر نمیکرد. عدهای میگفتند: چرا موعظه میکنید قومی را که مستحق عذابند. در پاسخ میگفتند: برای آنکه نزد خدا معذور باشیم و به امید آنکه از کار خود بازگردند.[۶] عاقبتِ اصحاب سبت لعنت و دوری از رحمت خدا بود، تا جایی که خداوند آنان را مسخ کرد و از انسانیت بیرون برد.[۷]
تحلیل اعتقادی آیه
برخی محققان، استفاده از آیه ۴۷ سوره نساء در خطبه غدیر را، از نظر اعتقادی، چنین تحلیل کردهاند: در این قسمت خطبه، پیامبر صلی الله علیه وآله قسم یاد میکند که منظور از این آیه و آن گروهی که مانند اصحاب سبت لعنت شدهاند گروهی از اصحاب او هستند؛ در فقرات بعدی تصریح میفرماید که آنان اصحاب صحیفه ملعونه هستند.[۸]
درباره شباهت بین اهل سقیفه و اصحاب سبت چنین گفته شده است: هر دو گروه در پوشش دین بدعتها را جایگزین فرمانهای الهی کردند. آنان در همه موارد با اینکه مقابل حکم خدا ایستاده بودند، خود را مدافع دین نشان میدادند. اگر آنان بر سرِ گرفتنِ ماهی و رسیدن به مال دنیا متوسل به نیرنگ میشدند، اهل سقیفه برای محو نام علی بن ابیطالب علیه السلام و خاندانش و بازگرداندن مردم به جاهلیت حیله میکردند. اگر لعنت و دوری آنان از رحمت الهی با مسخشدن پایان یافت، اهل سقیفه مستحق سزایی هستند که در برزخ و قیامت اثر آن ظاهر خواهد شد.
امام سجاد علیه السلام در این باره میفرماید: خداوند اصحاب سبت را بهخاطر صید ماهی مسخ نمود. چگونه میبینی نزد خدای عزوجل حال کسانی را که فرزندان انبیاء را به قتل رساندند و حرمت آنان را شکستند؟ اگر چه خداوند تعالی آنان را در دنیا مسخ نکرد، ولی آنچه از عذاب آخرت برایشان آماده کرده چندین برابر عذاب مسخ است.[۹]
عذاب غاصبان خلافت در برزخ
نمونهای از وضعیت اصحاب سقیفه در عالم برزخِ در کلام امیرالمؤمنین علیه السلام آمده آنجا که به حارث هَمْدانی فرمود: آنچه من میبینم تو هم میبینی؟ عرض کرد: چگونه میتوانم آنچه شما میبینی من هم ببینم، در حالی که خداوند به شما نورانیت داده و مقامی عطا فرموده که به احدی نداده است. فرمود: این ابوبکر است که بر پرتگاهی از آتش قرار دارد و التماس میکند که ای ابالحسن، مرا ببخش، ولی خدا او را نبخشاید. بار دوم امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: این دیگری عمر بن خطاب است که بر شکافی از آتش قرار دارد و میگوید: ای اباالحسن مرا ببخش، ولی خدا او را نبخشاید.[۱۰]
عذاب غاصبان خلافت در قیامت
نمونهای از عذاب آخرت غاصبان خلافت در حدیث پیامبر صلی الله علیه و آله آمده که فرمود: در جهنم تابوتی از آتش است که در آن دوازده نفرند: شش نفر از اولین و شش نفر از آخرین. این تابوت در چاهی در قعر جهنم است و بر در آن تابوت قفلی است و بر در آن چاه صخرهای است. هر گاه خداوند بخواهد جهنم را شعلهور کند آن صخره را از در آن چاه برمیدارد و جهنم از شعلهها و حرارت آن چاه شعلهور میشود. شش نفر از اولین عبارتند از قابیل پسر آدم که برادرش را کشت، و فرعون بزرگ فرعونها، و کسی که با حضرت ابراهیم علیه السلام بر سر توحید مجادله نمود، و دو نفر از بنیاسرائیل که کتاب آسمانی آنان را تحریف کرده سنتهایشان را تغییر دادند که یکی یهودیان را و دیگری مسیحیان را منحرف ساخت، و ابلیس ششمی آنان است. و اما شش نفر از آخرین یکی دجال است و بقیه پنج نفر اصحاب صحیفهاند که در حجةالوداع و مقارن غدیر پیمان نامهای بر ضد پیامبر و امیرالمؤمنین علیه السلام امضا کردند و در سقیفه گردآمدند. آنان عبارتند از: ابابکر و عمر و ابوعبیده جراح و معاذ بن جبل و سالم مولی ابیحذیفه».[۱۱]
پانویس
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۴۷.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۶۹.
- ↑ اسرار غدیر، ص۱۴۸، بخش۶.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۶۹.
- ↑ بحارالانوار، ج۱۴، ص۵۶، ح۱۳.
- ↑ سوره اعراف، آیه ۱۶۳.
- ↑ سوره بقره، آیه ۶۵.
- ↑ اسرار غدیر، ص۱۴۹، بخش۶.
- ↑ بحارالانوار، ج۱۴، ص۵۸–۵۹.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۰، ص۱۹۵.
- ↑ کتاب سلیم بن قیس الهلالی، ص۴۸–۱۴۹؛ کتاب سلیم بن قیس الهلالی، ص۱۷۴.
منابع
- اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، تهران: نشر تک، ۱۳۸۴ش.
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- کتاب سلیم بن قیس الهلالی؛ سلیم بن قیس هلالی، تحقیق: علاءالدین موسوی، تهران: مؤسسة البعثة (قسم الدراسات الإسلامیة)، ۱۴۰۷ق.