آيه ۸۲ نساء و غدیر
آیه ۸۲ سوره نساء آیهای درباره تدبر در قرآن که در خطبه غدیر با اتکا به آن لزوم رجوع به امیرالمؤمنین علیه السلام حاصل تدبر در قرآن دانسته شده است.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | نساء |
| شماره آیه | ۸۲ |
| جزء | ۵ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | تدبر در قرآن علت رجوع به منتخب غدیر |
| ترتیل آیه ترجمه صوتی | |
در آیه ۸۲ سوره نساء بهدنبال دستور تدبر در قرآن به مطابقت مطالب آن با یکدیگر و عدم وجود تضاد و تناقض در آن اشاره شده است. درباره ارتباط این آیه با رخداد غدیر چنین گفته شده است: تدبر و تفکر در قرآن نقطه شروعی برای فهمیدن آن است؛ البته درک کامل حقایق قرآن از عهده فکر انسان بیرون است و راه دستیافتن به آن را غدیر به ما نشان داده است. با تدبر متوجه دریای عمیق و گسترده قرآن میشویم و در جستوجوی راههای فهمیدن آن تلاش میکنیم. تا کسی تدبر در قرآن نکرده هرگز به فکر جستوجوی حقایق ارزشمند آن نمیافتد. آنگاه که تدبر و تفکر قوای جستوجوگر بشر را به حرکت درآورد و احساس کرد با فکر خود نمیتواند به اعماق آن دست یابد، بیاختیار سراغ راهآشنایانی میرود که از همه جوانب قرآن آگاهی کامل دارند و مورد اعتماد هستند.
آیهای مربوط به موضوعات غیر ولایت
بستر استفاده از آیه ۸۲ سوره نساء چنین ترسیم شده است: در غدیر، ارتباط اعتقاد و عمل چنین تبیین شد که احکام الهی از ولایت اهل بیت علیهم السلام ناگسستنی است: اهل بیت تبیینکنندگان احکام هستند و عمل به احکام هم تسلیم در برابر فرمانهای الهی است که با اطاعت از فرستادگان او کامل میشود. در این راستا، در پایان خطبه غدیر شاهد تأکیدهای پیامبر صلی الله علیه و آله بر اهمیت نماز، زکات، حج، امر به معروف و نهی از منکر و اجتناب از محرمات و عمل بر اساس تقواست. در پی آن، سخن از مرگ، معاد و ثواب و عقاب بهمیان میآید.
این موارد اگر چه ارتباط مستقیم با غدیر ندارد و موارد آن نیز بسیار کم است، در حاشیه غدیر یادآور ارتباطی است که احکام الهی باید با اهل بیت علیهم السلام داشته باشند. در بین این تأکیدات، پیامبر صلی الله علیه و آله حلال و حرام را بهطور کلی مطرح میکند، و اینکه درباره جزئیات آنها باید به امامان علیهم السلام مراجعه شود.[۱]
این آیات تضمینشده در کلام پیامبر صلی الله علیه و آله ۷ آیه است، که از جمله آنها آیه ۸۲ سوره نساء است: 
أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّه لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلافاً کَثِیراً؛ آیا قرآن را تدبر نمیکنند، و اگر از نزد غیر خدا بود، در آن اختلاف بسیاری مییافتند
. در این آیه، بهدنبال دستور تدبر در قرآن به مطابقت مطالب آن با یکدیگر و عدم وجود تضاد و تناقض در آن اشاره شده است.[۲]
متن آیه در خطبه
متن آیه ۸۲ سوره نساء در خطبه غدیر چنین گزارش شده است: مَعاشِرَ النّاسِ، تَدَبَّرُوا القُرْآنَ وَ افْهَمُوا آياتِهِ، وَ انْظُرُوا الى مُحْكَماتِهِ وَ لا تَتَّبِعُوا مُتَشابِهَهُ، فَوَاللَّه لَنْ يُبَيِّنَ لَكُمْ زَواجِرَهُ وَ لَنْ يُوضِحَ لَكُمْ تَفْسيرَهُ الا الَّذى انَا آخِذٌ بِيَدِهِ وَ مُصْعِدُهُ الَىَّ وَ شائِلٌ بِعَضُدِهِ وَ رافِعُهُ بِيَدَىَّ وَ مُعْلِمُكُمْ: انَّ مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَهذا عَلِىٌّ مَوْلاهُ، وَ هُوَ عَلِىُّ بْنُ اَبيطالِبٍ اَخى وَ وَصِيّى، وَ مُوالاتُهُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ اَنْزَلَها عَلَىَّ؛ اى مردم، قرآن را تدبر نماييد و آيات آن را بفهميد و در محكمات آن نظر كنيد و به دنبال متشابه آن نرويد. به خدا قسم، باطن آن را براى شما بيان نمىكند و تفسيرش را برايتان روشن نمىكند، مگر اين شخصى كه دست او را مىگيرم و او را بهسوى خود بالا مىبرم و بازوى او را مىگيرم و با دستم او را بلند مىكنم و به شما مىفهمانم كه هر كس من صاحب اختيار اويم، اين على صاحب اختيار اوست، و او على بن ابىطالب برادر و جانشين من است، و ولايتِ او از جانب خداوندِ عزوجل است كه بر من نازل كرده است.[۳]
موقعیت تاریخی استفاده از آیه
برخی محققان موقعیت تاریخی استفاده از آیه ۸۲ سوره نساء را چنین ترسیم کردهاند: در اوائل خطبه غدیر، قبل از معرفی امیرالمؤمنین علیه السلام، پیامبر صلی الله علیه و آله بهعنوان مقدمهای برای معرفی آن حضرت، موضوع اندیشیدن در قرآن و توجه به آیات محکم و متشابه آن را بهمیان میآورد. برای این منظور با اقتباس از آیه ۸۲ سوره نساء آن را بهصورت فعل امر میآورد: تَدَبَّرُوا الْقُرْآنَ.[۴]
این استشهاد به آیه ۸۲ سوره نساء در قسمتی از مرحله سوم از خطبه غدیر و هنگامی که خطبه به اوج خود نزدیک میشد انجام شده است. در آنجا هشداری لازم بود که مخاطبان بدانند چرا علی بن ابیطالب علیه السلام از آغاز سخنرانی بر فراز منبر در کنار پیامبر صلی الله علیه و آله ایستاده است. تا لحظاتی بعد امام بهگونهای خاص و فراتر از آنچه در ذهن مردم بود معرفی میشد. برای اعلان این مهم پیامبر صلی الله علیه و آله با اتکا به قرآن به معرفی امیرالمؤمنین پرداخت.
ابتدا به تدبر در قرآن امر کرد و بهدنبال آن از پیروی از متشابهات آن نهی کرد. برای این کار آیه ۸۲ سوره نساء و آیه ۷ سوره آل عمران را با کلام خود آمیختند و مردم را آماده معرفی «راسخان در علم» نمودند. سپس قسم یاد کردند که باطن و تفسیر قرآن را بیان نمیکند مگر این کسی که میخواهم دست او را بگیرم و او را بالا ببرم و بازوی او را بگیرم و با دستانم او را بلند کنم و به شما بفهمانم که هر کس من صاحب اختیار او بودهام این علی صاحب اختیار اوست و ولایت او از طرف خدا نازل شده است.[۵]
تحلیل اعتقادی آیه: تدبر در قرآن
وجود آیه ۸۲ نساء در خطبه غدیر از سوی برخی محققان چنین تحلیل اعتقادی شده است: مسیر سخن پیامبر صلی الله علیه و آله در این قسمت از خطبه تفسیری بر آیه ۸۲ سوره نساء است. حضرت بر اساس این آیه دستور به تدبر و فهم قرآن میدهد. تدبّر بهمعنای دقت در معنای قرآن و سعی در درک همهجانبه آیات آن است که در خطبه غدیر با عطف یک جمله توضیحی تَدَبَّرُوا الْقُرْآنَ وَ افْهَمُوا آياتِه؛ قرآن را تدبر نماييد و آيات آن را بفهميد نکاتی از آن استفاده شده است:
نکته اول: تدبر کلید استفاده از قرآن
تدبر آغازی برای استفاده از مواد خام در آیات قرآنی است؛ یعنی تا در قرآن تدبر نشود اطلاعی از وجود مطالب ارزندهای در آن بهدست نمیآید و مانند ظرف در بستهای است که کمتر توجه به عمق آن میشود. ولی هر چه بیشتر در قرآن تدبر شود سؤالات مختلفی از زوایای متعدد آن بهمیان میآید و نیاز به پاسخ به آنها احساس میشود.[۶]
نکته دوم: تدبر کلید فهم قرآن
تدبر و تفکر در قرآن نقطه شروعی برای فهمیدن آن است؛ البته درک کامل حقایق قرآن از عهده فکر انسان بیرون است و راه دستیافتن به آن را غدیر به ما نشان داده است. با تدبر متوجه دریای عمیق و گسترده قرآن میشویم و در جستوجوی راههای فهمیدن آن تلاش میکنیم. تا کسی تدبر در قرآن نکرده هرگز به فکر جستوجوی حقایق ارزشمند آن نمیافتد. آنگاه که تدبر و تفکر قوای جستوجوگر بشر را به حرکت درآورد و احساس کرد با فکر خود نمیتواند به اعماق آن دست یابد، بیاختیار سراغ راهآشنایانی میرود که از همه جوانب قرآن آگاهی کامل دارند و مورد اعتماد هستند.[۷]
نکته سوم: تدبر کلید حرکت عقل و دل
از همین دیدگاه، تأکید خاص خداوند در قرآن و نیز تأکید پیامبر صلی الله علیه و آله و امامان علیهم السلام به مردم برای تدبر در قرآن فهمیده میشود: اینکه حرکتی برای عقلهای مردم باشد و بهسوی حیات حرکت کنند. در این زمینه، به جز آیات قرآنی و کلام پیامبر صلی الله علیه و آله در غدیر روایات دیگری هم آمده است:
- پیامبر صلی الله علیه و آله آمده: قرآن با عظمت را مورد تفکر قرار دهید که شما را به آنچه هدایت در آن است راهنمایی کرده است.[۸]
- امام صادق علیه السلام ریشه تدبر در قرآن را صدور آن از جانب نور مطلق بیان میکند و میفرماید: خداوند در کلام خود بر خلقش تجلی فرموده، ولی او را نمیبینند.[۹] یعنی باید در جستوجوی این تجلیات باشند تا با چشم دل آن را ببینند و این همان چیزی است که با تدبر آغاز میشود.[۱۰]
پانویس
منابع
- اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، تهران: نشر تک، ۱۳۸۴ش.
- إرشاد القلوب المنجی من عمل به من ألیم العقاب؛ حسن بن ابیالحسن محمد الدیلمی، تحقیق: سید هاشم میلانی، تهران: انتشارات اسوه، ۱۳۸۲ش.
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.