احمد بن علی طبرسی

احمد بن علی طبرسی

اطلاعات فردی
نام کامل	احمد بن علی بن ابی طالب طبرسی
سرشناسی	فقیه، متکلم، محدث و مورخ شیعه در قرن ششم هجری قمری
وفات	قرن ششم هجری قمری
محل دفن	روستای افرا، نزدیک قائم‌شهر، مازندران، ایران
خویشان سرشناس	همعصر و خویشاوند فضل بن حسن طبرسی (مؤلف مجمع البیان)
اطلاعات علمی
استادان	مهدی بن ابی حرب مرعشی، سید جعفر حسینی مرعشی و دیگران
شاگردان	ابن شهر آشوب مازندرانی
تحصیلات	فقه، کلام و حدیث
مذهب	شیعه
اطلاعات فرهنگی
زمینه فعالیت	فقه، حدیث، کلام، تاریخ و نسب‌شناسی
علت شهرت	مؤلف کتاب «الاحتجاج علی اهل اللجاج»

ابومنصور احمد بن علی بن ابی طالب طبرسی، فقیه، محدث و متکلم برجسته شیعه در قرن ششم هجری قمری است. او مؤلف کتاب مشهور «الاحتجاج» می‌باشد، طبرسی معاصر فضل بن حسن طبرسی مؤلّف تفسیر مجمع البیان (م ۵۴۸ ق) بوده است از مهدی بن ابی حرب مرعشی تعلیم گرفته و استاد ابن شهر آشوب مازندرانی بوده است، درباره زادگاه او اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی او را به طبرستان و عده‌ای دیگر به تفرش (بین قم و اراک) منتسب می‌کنند. طبرسی علاوه بر تبحر در علم کلام، در فقه نیز صاحب‌نظر بوده و فتاوا و آرای او مورد توجه فقها قرار گرفته است.

تألیفات

• الکافی در فقه
• الاحتجاج علی اهل اللجاج
• مفاخر الطالبیة
• تاریخ الأئمة
• فضائل الزهراء سلام الله علیها
• تاج الموالید

جایگاه علمی

• میرزا عبدالله افندی: «شیح ابومنصور طبرسی فاضل و دانشمندی است که از بزرگان علماء و مشاهیر فضلا به‌شمار می‌آید.»
• میرزا محمّد باقر خوانساری: «شیخ فاضل، محدث مبرور، ابومنصور احمد بن علی بن ابی طالب طبرسی… این مرد از اصحاب برجسته متقدم است.»
• شیخ حُرّ عاملی: «او دانشمند، فقیه، فاضل و محدثی مورد اعتماد است.»
• شیخ یوسف بحرانی: «فاضل عالم، شیخ ابو منصور طبرسی از دانشمندان نامی و برجسته و از فضلای مشهور بود.»
• محمّد علی مدرس تبریزی: «شیخ احمد بن علی بن ابی طالب مکنی به ابی منصور طبرسی عالم فاضل جلیل، فقیه، متکلم کامل، نسّابه و از ثقات محدثین و اکابر علمای امامیه اواسط قرن ششم هجری است و با ابو الفتوح رازی و فضل بن حسن طبرسی، متوفی ۵۴۸ هـ.ق. معاصر بود.»
• خیر الدین زرکلی: «احمد بن علی بن ابی طالب ابو منصور طبرسی، فقیه امامی و از اساتید ابن شهر آشوب می‌باشد.»
• سید محسن امین عاملی: «شیخ ابو منصور، احمد بن علی طبرسی، فقیه، محدث، متکلم و عالم علم نسب بود.»
• سید ابوالقاسم خویی: «او دانشمند، فاضل، فقیه، محدث و ثقه بود.»

راویِ متن کامل خطبه غدیر

متن مفصل و کامل خطبه غدیر در نُه کتاب از مدارک معتبر شیعه که هم‌اکنون در دست می‌باشد و به چاپ هم رسیده، با اسناد متصل نقل شده است. روایاتِ این نُه کتاب به سه طریق منتهی می‌شود. یکی از این سه طریق به امام باقر علیه السلام منتهی می‌شود، که با اسناد شیخ احمد بن علی بن ابی منصور طبرسی در کتابش «الاحتجاج» آمده، و خطبه را با سند خود تا امام باقر علیه السلام چنین نقل کرده است:

قال الشیخ أحمد بن علی بن ابی منصور الطبرسی فی کتاب «الاحتجاج»:

حدَّثنی السید العالم العابد أبوجعفر مهدی بن أبی الحرث الحسینی المرعشی رضی الله عنه، قال: أخبرنا الشیخ أبوعلی الحسن بن الشیخ أبی جعفر محمد بن الحسن الطوسی رضی الله عنه، قال: أخبرنا الشیخ السعید الوالد أبوجعفر قدس الله روحه، قال: أخبرنی جماعة عن أبی محمد هارون بن موسی التلعکبری، قال: أخبرنی أبوعلی محمد بن همام، قال: أخبرنا علی السوری، قال: أخبرنا أبومحمد العلوی من وُلد الأفطس - و کان من عباد اللَّه الصالحین - قال: حدثنا محمد بن موسی الهمدانی، قال: حدثنا محمد بن خالد الطیالسی، قال: حدثنا سیف بن عمیرة و صالح بن عقبة، جمیعاً عن قیس بن سمعان، عن علقمة بن محمد الحضرمی، عن أبی جعفر محمد بن علی (الباقر) علیه السلام.

بررسى سند خطبه طولانى غدير در «الاحتجاج»:

ابومنصور طبرسى حدثنى السيد العالم العابد ابوجعفر مهدى بن ابى‏حرب الحسينى المرعشى رضى اللَّه عنه، قال: اخبرنا الشيخ ابو على الحسن بن الشيخ السعيد ابى‏ جعفر محمد بن الحسن الطوسى رضى اللَّه عنه، قال: اخبرنى الشيخ السعيد الوالد ابو جعفر قدس اللَّه روحه، قال: اخبرنى جماعة عن ابى ‏محمد هارون بن موسى التلعكبرى، قال: اخبرنا ابو على محمد بن همّام، قال: اخبرنا على السورى، قال: اخبرنا ابو محمد العلوى من ولد الافطس و كان من عباد اللَّه الصالحين، قال: حدثنا محمد بن موسى الهمدانى، قال: حدثنا محمد بن خالد الطيالسى، قال: حدثنا سيف بن عميره و صالح بن عقبة جميعاً، عن قيس بن سمعان ، عن علقمة بن محمد الحضرمى، عن ابى‏ جعفر بن على، انه قال: ... .

چند نكته راجع به سند «الاحتجاج» :

نكته اول: سند ارائه شده توسط ابو منصور طبرسى در يك طبقه حاوى عبارت «اخبرنى جماعة» است. در اين روايت مرحوم شيخ طوسى با قيد واژه «جماعة» از ذكر نام روات واسطه ميان خود و جناب تلعكبرى خوددارى كرده است. از آن جايى كه عباراتى چون «عدة»،«غير واحد» و «جماعة» دست كم به سه نفر اطلاق مى‏ شود. بنا بر نظر اعيان رجالى معاصر وضعيت سند در اين طبقه «معتبر» است.

نكته دوم: يكى از روات مذكور در سند اين خطبه به نام على سورى ناشناخته است.

نكته سوم: هم چنين دو تن از روات مذكور در سند اين خطبه به نام ‏هاى قيس بن سمعان و علقمة بن محمد حضرمى «مجهول الوثاقة» هستند. نكته چهارم: محمد بن موسى همدانى ديگر راوى اين روايت از سوى ابن ‏وليد و شيخ صدوق و ابن ‏غضائرى و شيخ طوسى متهم به كذب و وضع حديث است. نجاشى ضمن نقل نظر ساير دانشمندان رجالى در خصوص كذاب بودن او، با عبارت «و اللَّه اعلم» ديدگاه خود را به طور قطعى اظهار نكرده است. علامه حلّى نيز به صراحت او را تضعيف كرده، ولى در خصوص كذّاب بودن او همان روش نجاشى را در پى گرفته است.

نكته شگفت در كلام نجاشى آن جاست كه مى‏ نويسد: ضعّفه القمّيّون بالغلوّ ... . و سپس در ادامه مى‏ گويد: له ... كتاب «الردّ على الغلاة» . حال چگونه ممكن است گروهى وى را متهم به غلو بپندارند، در حالى كه كتابى در ردّ غلات نوشته است؟ لذا برخى همچون مؤلف«مشايخ الثقات» كوشيده ‏اند تا ضعف ‏هاى متوجه او را نپذيرند و او را به سبب وجود نامش در شمار راويان «كامل الزيارات»شخصى مورد وثوق معرفى نمايند. به نظر مى ‏رسد چنين تلاش ‏هايى براى توثيق او چندان فايده بخش نيست. بحث پيرامون روات «كامل الزيارات» از حوصله اين بحث خارج است.نكته پنجم: صالح بن عقبه يكى ديگر از روات اين سند نيز از سوى متقدمان و متأخران شيعه تضيف شده است. ابن‏ غضائرى و ابن داود و علامه حلى او را به غلوّ، كذب و كثرت در نقل احاديث منكر وصف كرده‏ اند. البته جرح نسبت داده شده به او به هيچ وجه آسيب زننده نيست، زيرا تضعيفات ابن‏ داود و علامه حلى در مورد او به پيروى از رأى ابن‏ غضائرى است، و انتساب كتاب رجال موجود به ابن ‏غضائرى مورد تأييد نيست. لذا هيچ يك از تضعيفات معطوف به او قابل اعتنا نيست.

هم چنين بايد توجه نمود كه صالح بن عقبه به همراه سيف بن عميره در سند اين روايت در يك طبقه قرار دارد، و وثاقت سيف بن عميره ثابت شده است. شيخ طوسى و نجاشى سيف بن عميره را توثيق كرده ‏اند. در نتيجه همان گونه كه ملاحظه مى‏ شود، طبق ديدگاه رجالى مشهور متأخران امامى اعتبار اين سند در دست نيست.