الدّرایة فی حدیث الولایة (کتاب)

كتابِ غدير

سید بن طاووس گفته كه سَجِستانى كتاب جداگانه ‏اى در هفده جزء درباره طرق حدیث غدیر؛ شامل صد و ده تن از صحابه -  كه شش تن از آنان بانوان هستند -  به نام «الدراية فى حديث الولاية» نوشته است.

كتابشناسى اين كتاب از اين قرار است:

الدراية فى حديث الولاية، ۱۷ جزء، مسعود بن ناصر سجستانى (ابوسعيد، ركّاب، م ۴۷۷ ق) . عربى، خطى. اين كتاب جمع ‏آورى سندهاى مؤلف در حديث غدير تا صد و بيست نفر از صحابه است. چنانچه سيد بن طاووس تصريح نموده اين كتاب جمع‏ آورى احاديث پيامبرصلى الله عليه وآله در غدير و ديگر فضائل اميرالمؤمنين‏ عليه السلام در هفده جزء است، كه در آن اسناد مؤلف تا صد و بيست نفر از صحابه را بيان نموده است. ولى خود سيد در صفحه ۴۵۷ «الاقبال» گفته كه اين كتاب در يک مجلد و بيست كرّاسه (جزوه) است!؟ در «الغدير فى التراث الاسلامى» از «معجم الشيوخ» سمعانى، در حالات حسن بن يعقوب نيشابورى (ابوبكر) بيان نموده كه اين كتاب در جمع طرق حديث «من كنت مولاه فعلى مولاه» است، و نسخه ‏اى از آن را به خط زيباى نامبرده (ابوبكر نيشابورى) ديده است.

چند نكته در مورد اين كتاب:

۱. نام هاى مختلفى براى اين كتاب آمده است. سيد بن طاووس در «الاقبال» كلمه كتاب را به ابتداى اين نام اضافه نموده و شيخ حر عاملى از اين كتاب با نام «كتاب الشجرى فى نص الغدير» ياد نموده است. اين كتاب در «معجم الشيوخ» سمعانى و موردى از «الغدير» و موردى از «بحار الانوار» به نام «كتاب الولاية» آمده و در «نهج الايمان» (ابن ‏جبير) - كه نسخه ‏اى خطى است - نام «اسماء رواة خبر غدير خم» و بالاخره در «الذريعة» با نام «الدراية لحديث الولاية» آمده است. نام انتخاب شده (الدراية فى حديث الولاية) - كه در كتاب «الغدير فى التراث الاسلامى» نيز همين آمده است - نامى است كه سيد بن طاووس در «الاقبال» گفته و تصريح به نام گذارى مؤلف كتابش را به اين نام نموده است، و در باقى موارد چنين تصريحى نيست، و يا اگر باشد كلام سيد در اين نوع موارد - به علت دقت بيش از حد او - بر ديگران مقدم است، و كلمه كتاب را كه سيد در ابتداى اين نام آورده ظاهراً جزء آن منظور نكرده است.

۲. مؤلف كتاب در اكثر موارد با شهرت سجستانى و گاهى سجزّى و در بعضى شجرى و در يک مورد سجرى آمده، و نيز كنيه او در اكثر موارد ابوسعيد و در «الاقبال» ابوسعد است. لازم به تذكر است كه در «مناقب آل ‏ابى ‏طالب» و «بحار الانوار» و «اثبات الهداة» و «نهج الايمان» لقب شجرى آمده است، و در «الغدير» و نيز «الغدير فى التراث الاسلامى» با اينكه نام سجستانى و سجزّى بيان شده، ارجاع به «مناقب آل‏ ابى ‏طالب» داده ‏اند. اين بيانگر آن است كه اين دو محقق نام شجرى را تصحيف يا اشتباه مؤلف و يا ناسخ از كلمه سجزّى پنداشته‏ اند!؟

نتيجه اينكه اين دو نام ظاهراً از آنِ يک مؤلف هستند و كتاب نيز يک كتاب بيشتر نيست، و نام سجستانى كه در اكثر كتب سجزّى گفته شده براى مؤلف صحيح ‏تر به نظر مى ‏رسد. در اينجا چند مورد را بيان مى‏ نمائيم: «لسان الميزان» ، «سير اعلام النبلاء» ، «البداية و النهاية» ، «طبقات الحفاظ» ، «مرآة الجنان» ، «شذرات الذهب» .

۳. مؤلف كتاب در اكثر موارد و تقريباً تمام كتب رجالى عامه به مذهب قدريّه نسبت داده شده، و در «الاقبال» و «اثبات الهداة» او را از عامه و در «الذريعة» او را از شيعيانى كه از باب تقيه خود را معتزلى مى ‏نموده ‏اند دانسته است. از جمله اين موارد «بحار الانوار» است.

۴. در اكثر بلكه تمام موارد شهادت به وثاقت مؤلف و دقت او در ضبط و نقل احاديث داده ‏اند.

۵ . در «لسان الميزان» از قول زاهر شحّامى نقل نموده كه مؤلف كتاب‏ هايش را وقف نموده، و به احتمال زياد اين كتاب نيز جزء آنها بوده است.

۶ . اين كتاب از مصادر عامى كتاب «اثبات الهداة» است كه شيخ حر عاملى با واسطه از آن كتاب ها نقل نموده است.

۷. كتابى به نام «كتاب فى طرق من كنت مولاه» از معاويه سجزّى نيز آمده است.