تواضع مخلوقات در مقابل قدرت خدا

وَ اَشْهَدُ انَّهُ اللَّهُ الَّذی تَواضَعَ کُلُّ شَیْءٍ لِعَظَمَتِهِ

و گواهی می‌دهم، او خداوندی است که هر چیزی در برابر عظمت او فروتن باشد.

<< قبلی بعدی >>

تواضع مخلوقات در مقابل قدرت خدا مطلبی است که پیامبر صلی الله علیه و آله در خطبه غدیر به آن شهادت داده است.

به‌گفته برخی محققان، بر اساس آیات قرآن، تمام مخلوقات در برابر حق متواضع هستند:

• وَ لَهُ أسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُون؛ در حالی که هر که در آسمان‌ها و زمین است از روی رغبت یا کراهت در برابر او [و اراده و فرمانش‏] تسلیم است، و همه به‌سوی او بازگردانده می‌شوند(آل عمران:۸۳)؛
• وَ لِلَّهِ یَسْجُدُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً؛ کسانی که در آسمان‌ها و زمین هستند، از روی میل و رغبت یا بی‌میلی و کراهت و نیز سایه‌هایشان بامداد و شامگاه برای خدا سجده می‌کنند(رعد:۱۵).

چگونه مخلوق در برابر قدرت خالق فروتن نباشد، در صورتی که از خود چیزی ندارد و هر چه هست از او است؟ حال، این تواضع چه قهری و طبیعی باشد، چون تواضع جمادات و نباتات و چه ارادی باشد، چون تواضع صاحبان عاقل، که عبارت طَوْعاً وَ كَرْهاً اشاره به این معنا است. کبریایی انحصار در ذات پاک او دارد، چنانچه در وصف خود فرمود: وَ لَهُ الْکِبْرِیاءُ فِی السَّماواتِ وَ الْأرْضِ وَ هُوَ الْعَزیزُ الْحَکیم؛ و در آسمان‌ها و زمین بزرگی تنها از آنِ اوست و اوست شکست‌ناپذیر سنجیده‌کار(جاثیه:۳۷).

در حدیث قدسی آمده است که خداوند متعال به موسی فرمود: يَا مُوسَى إِنَّ الْفَخْرَ رِدَائِي وَ الْكِبْرِيَاءَ إِزَارِي، مَنْ نَازَعَنِي فِي شَيْءٍ مِنْهُمَا عَذَّبْتُهُ بِنَارِي؛ ای موسی! به‌راستی فخرفروشی ردای من است و بزرگی لباس من است، هر كس در چيزی از اين دو با من نزاع كند، او را با آتشم عذاب می‌كنم.

با توجه به حقیقت معنای این دو صفت، شایسته نیست برای غیر خداوند مورد استفاده قرار گیرند. در آیهٔ کریمه آمده که دلیل رانده‌شدن ابلیس از بهشت برین این بود که صفت تکبّر در او پیدا شد: قالَ فَاهْبِطْ مِنْها فَما یَکُونُ لَکَ أنْ تَتَکَبَّرَ فیها فَاخْرُجْ إِنَّکَ مِنَ الصَّاغِرین؛ (خداوند) فرمود: از بهشت فرود آی، تو را نرسد که در آن [جایگاه‏] تکبّر نمایی. پس بیرون شو که تو از خوارشدگانی(اعراف:۱۳).

این صفت در مورد مخلوقات و بندگان از مهلک‌ترین صفات خبیثه از جمله نفاق و دو رویی می‌باشد. هر کسی که بخواهد در برابر او خودنمایی کند، بر قلبش مُهر می‌زند و او را از رحمت خود دور می‌کند: الَّذینَ یُجادِلُونَ فی آیاتِ اللَّهِ بِغَیْرِ سُلْطانٍ أتاهُمْ کَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ وَ عِنْدَ الَّذینَ آمَنُوا کَذلِکَ یَطْبَعُ اللَّهُ عَلی کُلِّ قَلْبِ مُتَکَبِّرٍ جَبَّار؛ کسانی که درباره آیات خدا -بدون حجّتی که برای آنان آمده باشد- مجادله می‌کنند، [این ستیزه‏] در نزد خدا و نزد کسانی که ایمان آورده‌اند [مایه‏] عداوت بزرگی است. این‌گونه، خدا بر دل هر متکبّر و زورگویی مُهر می‌نهد(غافر:۳۵).

پیامبر در روز غدیر خم، با اقتباس از آیه ۷۶ سوره غافر، اصحاب صحیفه را منافق و متکبر معرفی کردند: مَعَاشِرَ النَّاسِ! إِنَّهُم وَ أنصَارَهُم وَ أتبَاعَهُم وَ أشيَاعَهُم فِي الدَّركِ الأسفَلِ مِنَ النَّارِ وَ لَبِئسَ مَثوَي المُتَكَبٍّرِينَ. ألا إنَّهُم أصحَابُ الصَّحِيفَةِ فَليَنظُر أحدُكُم فِي صَحِيفَتِهِ؛ ای مردم! آنها و ياران و تابعين و پيروان آنها در پست‌ترين محلّ دوزخ خواهند بود و چه بد جايگاهی است جايگاه متكبّران. آگاه باشيد كه آنها اصحاب صحيفه اند پس بايد هر يك از شما در صحيفه خود نظر كند.

منابع

• تفسیر الإمام العسکری علیه السلام؛ منسوب به امام حسن عسکری علیه السلام، قم: مدرسة الإمام المهدی علیه‌السلام‏، ۱۴۰۹ق.
• شرح خطبه غدیر؛ محمدرضا شریفی، اصفهان: انتشارات نورالحیات، ۱۴۴۶ق.