حسکانی

«ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله حسکانی نیشابوری» معروف به «حاکم حسکانی» و ابن حذاء، یکی از علما و محدثان بزرگ اهل سنت در قرن پنجم هجری قمری است. او در نیشابور به دنیا آمد و از همان کودکی تحت نظر پدر و پدربزرگ خود به تحصیل علم پرداخت تا به یکی از چهره‌های برجسته علم و دانش در جهان اسلام تبدیل شود.خانواده حاکم حسکانی از خاندان‌های علمی و معتبر بودند. جد بزرگ او، امیر عبدالله بن عامر، در زمان خلافت عثمان خراسان را فتح کرده و مردم آنجا را مسلمان کرده بود. پدربزرگش، احمد بن محمد، از روات حدیث بود و پدرش، عبدالله بن احمد، واعظی مشهور بود که در نیشابور مجالس وعظ برگزار می‌کرد. عموی او نیز مردی صالح و عابد بود که از علما روایت شنیده بود.حاکم حسکانی دارای سه فرزند بود که همگی از راویان حدیث به شمار می‌رفتند: محمد بن عبیدالله، صاعد بن عبیدالله و وهب بن عبیدالله. او خود از علما و محدثان مشهور زمان خود بود و بسیاری از روات حدیث برای کسب علم به محضر او می‌آمدند. برخی او را از علما اهل تسنن و پیرو مذهب حنفى می‌دانند، در حالی که برخی دیگر وی را شیعه می‌دانند که به دلیل تقیه خود را سنی معرفی کرده است.حاکم حسکانی به شهر مرو سفر کرد تا از علما بهره‌مند شود و جلسات درس برگزار کند. او از مشایخ زیادی اجازه روایت داشت و شاگردان متعددی تربیت کرد. آثار او شامل کتاب‌های مهمی چون «شواهد التنزیل» و «دعاء الهداة إلى أداء حق الموالاة» است که در آن‌ها به تبیین فضائل اهل بیت علیهم السلام پرداخته است.او در سال 490 هجری قمری در نیشابور درگذشت.

تألیفات

• «شواهد التنزیل لقواعد التفضیل فی الآیات النازلة فی أهل البیت صلوات الله و سلامه علیهم»
• «خصائص علی بن أبی‌طالب‌ علیه‌السلام فی القرآن یا خصائص امیرالمومنین من القرآن المبین»
• «فضائل شهر رجب»
• «تصحیح خبر ردّ الشَّمس و ترغیم النواصب الشُّمُس»
• «دعاء الهداة الى اداء حق الموالاة، که به گفتۀ مؤلف، در ۱۰ جلد و مشتمل بـر اسانید حدیث غدیر بوده است»
• «طیب الفطرة فی حب العترة، که حسکانی در کتاب شواهد التنزیل از آن نام برده‌است»

تأليف كتاب در غدير

سید بن طاووس در دو كتاب خود اشاره نموده كه حَسكانى كتابى به نام «دعاء الهداة إلى أداء حقّ الموالاة» در دوازده جزوه نگاشته، و در آن حدیث غدیر را اثبات كرده و طرقش را گرد آورده است.

کتاب شناسی اين كتاب از اين قرار است:

دعاء الهداة الى اداء حق الموالاة، ۱۰ ج، عبيدالله بن عبدالله حسكانى (حاكم، حنفى، م قرن ۵). عربى، خطى. مؤلف در كتابش «شواهد التنزیل» بعد از آنكه براى نزول آيه «يا ايها الرسول...» در شأن اميرالمؤمنين ‏عليه السلام در روز غدير طرقى بيان نموده، بعد از شماره ۲۴۶ گفته طرق اين حديث را در كتاب «دعاء الهداة الى اداء حق الموالاة» در ده جلد مفصلاً آورده ‏ام.

اين كتاب جزو كتاب‏ هاى کتابخانه سید بن طاووس بوده و او نيز در الإقبال و الطرائف از آن نقل نموده است. مؤلف كتاب از افراد مشكوک ‏العقيده بوده و درباره مذهب او اختلاف است.

چنانچه علامه حاج آقا بزرگ گفته، اكثر علماى شيعه اعتراف به تشيع او دارند، چرا كه او بسيار تقیه می ‏نموده است.

ولى سيد بن طاووس او را از برجستگان علماى عامه می ‏داند. ذهبی در «سير اعلام النبلاء»: ج ۱۸ ص ۲۶۹ ش ۱۳۶، و «الجواهر المضيّة فى طبقات الحنفيّة»: ج ۲ ص ۴۹۶ ش ۸۹۷ ، او را از پيروان مذهب حنفى دانسته ‏اند.

روايت حديث غدير

يكى از علما و بزرگان اهل‏ سنت كه حدیث غدیر را نقل كرده عبيدالله بن عبدالله حَسكانى است. پيشتر در بخش كسانى كه درباره حديث غدير كتاب نوشته ‏اند گذشت كه عبيدالله بن حَسكانى در مورد طرق حديث غدير كتابى با نام «دعاء الهداة إلى أداء حقّ الموالاة» تألیف كرده است.

نزول آيه تبليغ در غدير

يكى از وجوه دلالت حدیث غدیر بر امامت امیرالمؤمنین‏ علیه السلام نزول آیه تبلیغ (يَا أيُّهَا الرَّسُول بَلِّغْ...) در غدير است، كه از جمله مشهورترين آیات غدیر مى ‏باشد.

اختصاص آن به غدير هم نزد شيعه و غير شيعه از مسلمات است، و بين مفسرین و محدثین اهل ‏سنت مشهور است، اگر چه بعضى از آنان در صدد انحراف شأن نزول آيه بوده ‏اند.

در كنار شيعه، عده ‏اى از بزرگان اهل ‏سنت نيز نزول اين آيه در غدير را نقل كرده ‏اند. از جمله عبيدالله بن عبدالله حَسكانى، ابوالقاسم، حاكم است:

حاكم حسكانى در كتاب «مجمع البيان» نزول آيه تبليغ در غدير خم را از عبدالله بن عباس و جابر بن عبدالله روایت كرده است. همچنين اين روايت را سيد ابوالحمد از كتاب «شواهد التنزيل فى قواعد التفضيل» حاكم حسكانى نقل كرده است.

منبع

دانشنامه غدیر،جلد ۱۵،صفحه ۱۶.