دحو الارض
دَحْوُ الاَرْض از جمله مفاهیمی دانسته شده که در خطبه غدیر آمده و ضمن آن خداوند با صفت «گستراننده زمینها» مورد ستایش قرار گرفته است. حاصل این مفهوم در بیان رسول خدا صلی الله علیه و آله بازنمایشی روشن از قدرت و عظمت پروردگار عالم دانسته شده است.
برخی محققان درباره شرح این عبارت در خطبه غدیر چنین نوشتهاند: معنای دَحْو گستراندن است و بر این اساس مفهوم عبارت این خواهد بود: خداوند، کِشنده و گسترشدهندهٔ گسترشدادهشدههاست؛ یعنی زمین را بسط داده، چنانکه او آسمانها را هم برافراشته است.
بر اساس روایات، روز بیست و پنجم ذی القعده را روز «دَحوُ الارض» میگویند؛ یعنی روز کشیدن زمین از زیر کعبه؛ چون اولین جایی که از زمین خلق شد خانهٔ کعبه و به قولی زمین کعبه بوده و بقیهٔ اراضی از آنجا کشیده شده است.
مفهومی در خطبه غدیر
دحوُ الارض از جمله مفاهیمی دانسته شده که در خطبه غدیر با این عبارت آمده است: دَاحِي المَدحُوَّاتِ؛ گسترانندهٔ زمینها. حاصل این مفهوم در بیان رسول خدا صلی الله علیه و آله بازنمایشی روشن از قدرت و عظمت پروردگار عالم دانسته شده است. آنچنان که در قرآن او آمده است: 
یا عِبادِیَ الَّذینَ آمَنُوا إِنَّ أرْضی واسِعَةٌ؛ ای بندگان من که ایمان آوردهاید، زمین من فراخ و گسترده است
.[۱]
پهناوری زمین بهقدری است که هرچه در آن سیر و سفر انجام گردد، هنوز نادیدهها از عظمت خداوند زیاد است. چه بسا از این روست که خداوند متعال در آیات متعددی به بندگانش فرمان میدهد: قُلْ سیرُوا فِی الأرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُجْرِمین؛ بگو: در زمین بگردید و بنگرید فرجام گنهپیشگان چگونه بوده است .[۲]
معنای دحو الارض
برخی محققان درباره شرح این عبارت در خطبه غدیر چنین نوشتهاند: معنای دَحْو گستراندن است و بر این اساس مفهوم عبارت این خواهد بود: خداوند، کِشنده و گسترشدهندهٔ گسترشدادهشدههاست؛ یعنی زمین را بسط داده، چنانکه او آسمانها را هم برافراشته است. در قرآن کریم هم این ماده آمده است؛ از جمله: وَالْأَرْضَ بَعْدَ ذٰلِکَ دَحَاهَا؛ و زمین را پس از آن گسترانید [۳].
داحیّ اسم فاعل است از دَحَیَ بهمعنای کشیدن و مصدر آن دَحوَ است؛ از همین رو است که روز بیست و پنجم ذی القعده را روز «دَحوُ الارض» میگویند؛ یعنی روز کشیدن زمین از زیر کعبه؛ چون اولین جایی که از زمین خلق شد خانهٔ کعبه و به قولی زمین کعبه بوده و بقیهٔ اراضی از آنجا کشیده شده است.
زمخشری (درگذشت: ۵۳۸ق)، ادیب برجسته زبان عربی، در کتاب اساس البلاغه در معنای «دحو» چنین نوشته است: خداوند زمین را یکپارچه آفرید، سپس آن را «دَحو» نمود؛ یعنی گسترش و امتداد و توسعه داد، همانطوری که نانوا خمیر را میگیرد و آن را میگستراند.[۴] همچنین در کتاب النهایة فی غریب الحدیث و الأثر دربارهٔ «مدحوّات» آمده است: مدحوّات یعنی زمینها از مادهٔ یعنی گستراند و توسعه داد.[۵]
دحو الارض در روایات
به معنای دحو الارض در برخی روایات هم اشاره شده است؛ از جمله:
- شیخ صدوق در کتاب ثواب الاعمال از حسن بن علی وشّاء چنین روایت میکند: من -در حالی که نوجوانی بیش نبودم- با پدرم نزد امام رضا علیه السلام در شب بیست و پنجم ماه ذی القعده شام خوردیم. امام علیه السلام فرمودند: روز بیست و پنجم ذی القعده، روز ولادت ابراهیم خلیل علیه السلام و ولادت عیسی بن مریم علیه السلام است و روزی است که زمین از زیر کعبه گسترده شد. هر که در این روز روزه بدارد همچون کسی است که شصت ماه روزه گرفته است.[۶]
- ابوالولید ازرقی، مورخ قرن سوم و چهارم قمری، در کتاب اخبار مکه فصلی به نام «سخن دربارهٔ کعبه شریفه که پیش از آنکه خداوند آسمانها و زمین بیافریند برفراز آب قرار داشت و اخباری که در این مورد آمده است» گشوده و به روایاتی پرداخته که درباره گسترش زمین از کعبه است.[۷]
- أمیرالمؤمنین علیه السلام در یکی از خطبههای خویش به تبعیّت از رسول خدا صلی الله علیه و آله در روز غدیر این تعبیر را بهکار گرفته است: اللَّهُمَّ دَاحِیَ الْمَدْحُوَّاتِ؛ خداوندا! ای گسترانندهٔ زمینها.[۸]
پانویس
منابع
- اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار؛ ابوالولید محمد بن عبدالله ازرقی، تحقیق: رشدی الصالح ملحص، بیروت: دار الاندلس، ۱۴۱۶ق.
- أساس البلاغة؛ محمود بن عمر زمخشری، بیروت: المطبعة الإعلامیة، ۱۳۹۹ق.
- ثواب الاعمال و عقاب الاعمال؛ محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، تحقیق: علیاکبر غفاری، تهران: مکتبة الصدوق، بیتا.
- النهایة فی غریب الحدیث و الاثر؛ مبارک بن محمد جزری (ابناثیر)، قم: انتشارات اسماعیلیان، ۱۳۶۷ش.
- نهجالبلاغه، محمد بن حسین شریف رضی، تحقیق: صبحی الصالح، قم: مؤسسه دارالهجره، ۱۴۰۷ق.