سید مرتضی علم الهدی
علی بن حسین بن موسی (۳۵۵–۴۳۶ق) معروف به سید مرتضی و علم الهدی، یکی از شخصیتهای برجسته و تأثیرگذار در تاریخ فقه و کلام شیعه است. او در سال ۳۵۵ هجری قمری در بغداد به دنیا آمد و در سال ۴۳۶ هجری قمری در همان شهر درگذشت. سید مرتضی برادر بزرگتر سید رضی، گردآورنده نهجالبلاغه، و از شاگردان مشهور شیخ مفید و شیخ صدوق بود.
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| تولد | ۳۵۵ ق |
| وفات | ۴۳۶ ق |
| محل دفن | حرم کاظمین |
| خویشان سرشناس | حسین بن موسی علوی (پدر) • سید رضی (برادر)• |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | شیخ مفید • ابن نباته • ابوعبیدالله مرزبانی • |
| شاگردان | شیخ طوسی • سلار دیلمی • ابوالصلاح حلبی • |
| تالیفات | الناصریات • الشافی فی الامامه • تنزیه الانبیا • |
| اطلاعات فرهنگی | |
| علت شهرت | نقیب علویان |
سید مرتضی در خانوادهای سادات و با پیشینهای علمی به دنیا آمد. پدرش حسین موسوی مسئولیت نظارت بر امور سادات و دیوان مظالم را بر عهده داشت. او تحت آموزش استادانی چون شیخ مفید و ابن نباته قرار گرفت و به یکی از بزرگترین فقیهان و متکلمان زمان خود تبدیل شد.
علم الهدی به عنوان نقیب شیعیان، امیرالحاج و قاضی القضات شناخته میشد و به مدت سی سال در این مناصب خدمت کرد. او در زمینههای فقه، کلام و ادبیات بسیار مهارت داشت و آثارش تا زمان حاضر مورد استفاده قرار میگیرد. علامه حلی درباره او میگوید: «علم الهدی رکن امامیه و معلم ایشان بوده».
تألیفات
سید مرتضی علم الهدی دارای تألیفات متعددی است که هر کدام نشانگر وسعت علم و فضیلت او بوده است. محمدعلی مدرس، صاحب «ریحانه الادب» بیش از ۷۲ جلد از آنها را با اسم و رسم نام میبرد، ولی برخی از آنچه که راجع به فقه و اصول فقه میباشد، به این ترتیب است:
- الانتصار، در فقه.
- الذریعه الی اصول الشریعه، در اصول فقه.
- الأمالی (غرر الفوائد و درر القلائد).
- تنزیه الأنبیاء.
- جمل العلم و العمل در فقه.
- الفصول المختاره.
- الموضح عن جهة اعجاز القرآن.
- المحکم و المتشابه.
- المختصر.
- ما تفرّدت به الامامیه من المسائل الفقهیه.
- المصباح.
- الناصریات.
- جواب الملاحده فی قدم العالم.
- الشافی
- المخلص فی اصول دین
- جوابات المسائل السلاریه.
- الذخیرة فی علم الکلام
- الموضح عن جهة اعجاز القرآن
- او همچنین شاعر بود و دیوان شعری با بیش از بیست هزار بیت شعر دارد
تألیف در غدیر[۱]
همانطور که در زمینه سند حدیث غدیر بحثهای مفصلی در کُتب شده است، در مورد متنِ حدیث هم تألیفاتِ ارزنده ای وجود دارد.
از قرن چهارم تحقیق و بحث در متن و سند حدیث غدیر آغاز شده، و قطعه اصلی خطبه غدیر - که جمله «مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِیٌّ مَوْلَاهُ» است - در مناظرات مطرح شده و رجال اسناد و ناقلین حدیث غدیر به دقت مورد بررسی قرار گرفته است. کتب شیخ صدوق و سید مرتضی و شیخ مفید بهترین شاهد بر این مدعا هستند.
از جمله مؤلفین مشهور چهارده قرن که در مورد غدیر تألیف مستقل داشتهاند عالم جلیل القدر سید مرتضی علم الهدی (م ۴۳۶ ق) است.[۲] کتابشناسی کتاب او از این قرار است:
مسألة فی الجواب عن الشبهات الواردة لخبر الغدیر، سید علی بن حسین موسوی (سید مرتضی، علم الهدی، م ۴۳۶ ق). عربی، چاپی. تحقیق: سید احمد حسینی (اشکوری). تحقیق دیگر: سید مهدی رجایی. دار القرآن الکریم، قم، سال ۱۴۰۵ ق، ۱۳۶۳ ش. وزیری، ۴ ص.
چاپ معرفی شده در ضمن کتاب «رسائل الشریف المرتضی» و در ج ۳، ص ۲۵۱–۲۵۴، آمده است.
شعر عربی در غدیر[۳]
در طول چهارده قرن، مسئله غدیر در قالب اشعار عربی، فارسی، اردو، ترکی و غیر آن به نظم کشیده شده است.
در این بین عده ای از علمای بزرگ نیز که قریحه شعری داشتهاند، اشعار رسایی درباره غدیر سرودهاند که از جمله آنان سید مرتضی است.
پانویس
- ↑ غدیر در آئینه کتاب: ص ۱۵. چهارده قرن با غدیر: ص ۱۳۵، ۱۳۶، ۱۵۲. اسرار غدیر: ص ۱۲۱.
- ↑ رسائل الشریف الرضی: ج ۳ ص ۲۵۱–۲۵۴. تراثنا: ش ۴۳–۴۴ ص ۳۰۰ ش ۷۳۷. تاریخ بغداد: ج ۱۱ ص ۴۰۲ ش ۶۲۸۸. رجال النجاشی: ص ۲۷۰ ش ۴۰۲. الفهرست (شیخ طوسی): ص ۹۸ ش ۴۲۱. الغدیر: ج ۴ ص ۲۶۴–۲۹۹. یتیمة الدهر (ثعالبی): ج ۴ ص ۶۹ ش ۴۹. دمیة القصر (باخزری): ج ۱ ص ۲۹۹. المجدی (عمری): ص ۱۲۵.
- ↑ چهارده قرن با غدیر: ص ۱۶۶.