مفاهیم پایه ای اندیشه اسلامی در خطبه های حجة الوداع
مفاهيم پايه اى انديشه اسلامى در خطبه هاى حجة الوداع[۱]
خطبه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در عرفات سال حجةالوداع، بشارت درباره دوازده امام پس از خود و توصيه هاى آنان را در برداشت. حال پرسش اين جاست كه در پنج خطبه ديگر در روز ترويه [۲]در مكه، روز عيد قربان در منى، ميانه ايام تشريق[۳]، روز كوچ در مسجد خيف و در غدير خم چه فرموده است؟
در منابع روايى و در روايات متعدد اين خطبه ها به مضامين مختلف ديده مى شود، كه پيامبر صلى الله عليه و آله همه امور مهمى را كه امت اسلام پس از شخص ايشان نياز داشتند مطرح است.
سخنان پيامبر صلى الله عليه و آله در اين خطبه ها پنج محور يا اصل را شامل مى شود:
۱- قانون برابرى انسان ها
- اصل ملاحظه روابط اجتماعى از بُعد انسانى بين تمامى بشر و لغو تبعيض نژادى.
- اصل خوش رفتارى با زنان و پرهيز از ظلم به آنان.
۲- قانون يگانگى بين مؤمنين
- اصل لغو نشانه ها، افتخارات و قوانين جاهلى مخالف اسلام.
- اصل برادرى و برابرى ميان مؤمنين.
- اصل احترام به مالكيت خصوصى و تحريم تجاوز به اموال ديگران (حرمت اموال مردم) .
- اصل احترام به جان و زندگى مسلمانان، و تحريم قتل نفس (حرمت ريختن خون مردم) .
- اصل احترام به آبرو و كرامت مسلمانان و تحريم ريختن آبروى افراد.
- اصل هر كس جمله «لا اله الا اللَّه» بگويد، مال و جانش در امان است.
- اصل امنيت جان و مال هر كس كه به وحدانيت خدا اقرار كند.
- اصل شهادت پيامبر صلى الله عليه و آله بر امت راستين در آخرت و وارد آمدن امت بر او در حوض كوثر.
- اصل ضرورت دقت و پرهيز از رفتارهاى كوچكى كه آدمى را به انحراف مى كشاند.
- اصل پرهيز از نسبت دروغ بر پيامبر صلى الله عليه و آله و تحقيق در روايات او.
۳- قانون يگانگى دينى و فرهنگى مؤمنين
- اصل امانت دارى و اداى امانت.
- قوانين ارث.
- قوانين ديات و قصاص.
- قانون گذارى هاى مناسک حج: خذوا عنّى مناسككم: دستورات عباديتان را از من بگيرد.
۴- قانون روند خلافت پس از پيامبر صلى الله عليه و آله
- اصل بشارت به دوازده امام از اهل بيت خود.
- اصل تأكيد بر دو چيز گران بها: قرآن و عترت.
- اصل اعلام حضرت على عليه السلام به عنوان حاكم پس از خود و اولين امام از دوازده امام.
- اصل اداى واجبات و اطاعت از خلفاى بر حق.
- اصل هميشگى بودن پيمان قريش و كنانه بر حفاظت از بنى هاشم.
- اصل پرهيز دادن قريش از طغيان پس از پيامبر صلى الله عليه و آله.
- اصل پرهيز دادن صحابه از ارتداد پس از پيامبر صلى الله عليه و آله و نهى از جنگ بر سر حكومت.
۵ - قانون مجازات مخالفان خط پيامبر صلى الله عليه و آله
- اصل لعن و نفرين بر كسانى كه پدرى غير از پدر حقيقى و يا مولايى جز مولايى حقيقى خود برگزينند.
مجالى نيست تا درباره همه اصول ياد شده به تفصيل سخن گفته شود. لذا به همين اندازه بسنده مى كنيم. البته سخنان پيامبر صلى الله عليه و آله درباره اصول و قوانين ياد شده محدود به همين چند فقره خطبه حجةالوداع نيست. بلكه آن حضرت به جز خطبه هاى مذكور، در هر يک از اين موارد سخنان متعددى نيز دارد.
ولى همه بياناتى كه در شش خطبه حجة الوداع توسط پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله ايراد شده، معناى واحدى را تشكيل مى دهند؛ به گونه اى كه هيچ كدام را نمى توان از ديگرى جدا كرد. از آن جا كه همه سخنان آن حضرت از منشأ وحى صادر مى شوند، هر سخنى از ايشان سخن ديگرش را تكميل و تفسير مى كند، و در هر موضوعى نوعى يگانگى اعتقادى و سيستم و قانون گذارى پيش رفته در بستر اسلام اصيل و فراگير شكل مى دهد.