وظیفه پدران و مادران در رساندن پیام غدیر
وظیفه پدران و مادران در رساندن پیام غدیر امری است که پیامبر صلی الله علیه و آله در خطبه غدیر آن را تشریع نموده است. پیامبر صلی الله علیه و آله در این قسمت از خطبه روشی گسترده برای همه مکانها و زمانها برای تبلیغ غدیر ایجاد کرده که مبنای آن نسل و خانواده است.
شارحان خطبهٔ غدیر معتقدند که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با انتخاب الفاظ مطلق و بدون تقیید، دایرهٔ مکلفان را عام و گسترده قرار داده است. این شیوهٔ بیان، هم شمول همگانی تکلیف تبلیغ را میرساند و هم تنوع روشهای ابلاغ پیام را در بر میگیرد.
واژهٔ «بَلِّغ» بهعنوان کاملترین تعبیر برای رساندن پیام، همانگونه که در آیه تبلیغ بهکار رفته، در خطبهٔ غدیر نیز بار معنایی سنگینِ ابلاغ جامع، مؤکد و بیبهانه را دارد. از نظر برخی محققان، این صیغهٔ امر دلالت بر وجوبی عام و دائمی میکند که همهٔ مسلمانان تا قیامت، فارغ از جایگاه، زمان و مکان، موظف به رساندن پیام غدیر به شکلی کامل، روشن و الزامآور هستند.
خلاصهٔ علمی شرح شارحان از «الْحاضِرُ الْغائِبَ» چنین است: این تعبیر نشان میدهد که هیچیک از حاضران غدیر از تکلیف پذیرش ولایت و رساندن پیام آن معاف نیستند و همگان مأمور به تبلیغاند. «غایبان» هم شامل کسانیاند که در زمان خطبه حضور نداشتند و هم همهٔ نسلهای آینده تا قیامت، که باید پیام غدیر به آنان برسد. ترکیب «الْحاضِرُ الْغائِبَ» بار تبلیغ را بر دوش عموم افراد و خانوادهها نهاده و تبلیغ غدیر را به تکلیفی همگانی و دائمی تبدیل کرده است.
عبارت «الْوالِدُ الْوَلَدَ» نشاندهندهٔ سپردن مسئولیت تبلیغ غدیر به نهاد خانواده است؛ پدران و مادران موظفاند پیام ولایت را به فرزندان منتقل کنند. این ابلاغ از ابتدای تولد تا پایان عمر ادامه دارد و شامل همهٔ فرزندان، دختر و پسر، بهطور برابر است. بدینسان خانواده بهعنوان کارگروه دائمیِ تبلیغ، با پشتوانهٔ محبت و تربیت ولایی، نقش اصلی در استمرار غدیر تا قیامت را بر عهده دارد.
واژهٔ «الوالد» در خطبهٔ غدیر دارای اطلاق عام است و هم پدر و هم مادر را شامل میشود؛ بنابراین هر دو موظف به تبلیغ ولایت در خانوادهاند. پدر در مراحل مختلف زندگی فرزند، از تولد تا ازدواج و حتی پس از مرگ، نقش تربیتی و تبلیغی دارد و این وظیفه تا برزخ و قیامت استمرار مییابد. مادر نیز در کنار پدر یا در غیاب او با توجه به نقش عاطفی و تربیتی، مسئولیت تبلیغ غدیر را بر عهده داشته و بخشی جداییناپذیر از مفهوم «الوالد» است.
عبارت «الْوالِدُ الْوَلَدَ» در خطبهٔ غدیر نشاندهندهٔ عمومیت تکلیف تبلیغ برای والدین و عمومیت پذیرش برای همهٔ فرزندان (دختر و پسر) است. خانواده بهمثابه نهادی تبلیغی با استعدادها و ظرفیتهای متنوع، زمینهٔ انتقال معارف غدیر را از کودکی تا بزرگسالی فراهم میآورد و فرزندان هم اثرپذیر و هم اثرگذار در جامعه خواهند بود. آموزش تدریجی غدیر از سنین کودکی، همانند آموزش نماز، روزه و شعائر دینی، نشاندهندهٔ وجوب یادگیری و تمرین تبلیغ برای نسلهای بعدی است.
گفته شده که عبارت «الى يَوْمِ الْقِيامَة» در خطبهٔ غدیر دلالت بر اطلاق زمانی دارد و تبلیغ غدیر را بدون محدودیت تا روز قیامت واجب میسازد. این اطلاق همهٔ زمانها، مکانها و گروههای مختلف مخاطبان را دربرمیگیرد و تبلیغ را به همهٔ ایام سال و شرایط گوناگون تسری میدهد. چنین گسترهای نیازمند «مهندسی تبلیغ غدیر» است تا رسالت تبلیغی بهصورت علمی، مستمر و نسلبهنسل استمرار یابد.
فرمانی بدون قید درباره مهندسی تبلیغ غدیر
بهگفته برخی شارحان خطبه غدیر در این عبارت خطبه غدیر مفاهیم بسیار ارزندهای نهفته که دقت در آن امکان یک تبلیغ مهندسیشده در جهت اطاعت از فرامین پیامبر صلی الله علیه و آله ایجاد میکند.
از نظر این شارحان اگر بهترتیب، واژهها را مرور شود آنگاه بهدقت و عظمت بیان رسول خدا صلی الله علیه و آله پی برده خواهد شد که چگونه با مقیّدنکردن این عبارت، هم دایرهٔ مخاطبان و مکلفان را وسیع کرده و هم گستردگی فعالیت و انواع شیوههای تبلیغ را به همدیگر تذکر داده است.[۱]
به گفته برخی شارحان خطبه غدیر، این عبارت در برخی منابع اهل سنت نیز آمده است؛ از جمله: مناقب علی بن ابیطالب علیه السلام نوشته ابن مغازلی[۲] و الفصول المهمه نوشته ابنصباغ مالکی.[۳]
شرح عبارت «فَلْیُبَلِّغ»
برخی شارحان خطبه غدیر، عبارت «فَلْیُبَلِّغ» در این قسمت از خطبه را چنین شرح و تفسیر نمودهاند: با دقت در این واژه روشن میشود که بهترین و کاملترین واژهای که مفهوم رساندن از آن فهمیده میشود واژهٔ «بَلَغَ» است؛ زیرا خداوند متعال زمانی که کاملترین ابلاغ را از رسول خویش میخواست در آیه تبلیغ با همین واژه پیامبرش را مورد خطاب قرار داد.
در این نحوه خواستنِ پروردگار با خطاب: 
یا أیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ …
، خداوند متعال اعلان ولایتی را میخواهد که همراه با تأکید، تبیین کاملِ اقرار، اعترافگرفتن، بیعتگرفتن راجع آنچه به مردم رسانده میشود و نهایتاً اتمام حجتی باشد که جای هیچ بهانهای را تا قیامت برای احدی از آنان که در وادی خم غدیر حاضر بودند و افرادی که بعداً به دنیا میآیند و خبر غدیر به آنها میرسد، باقی نگذارد.
برخی محققان در ذیل به چند نکته در مورد عبارت «فَلْیُبَلِّغ» اشاره کردهاند:
- پیامبر صلی الله علیه و آله پس از خطاب یا أیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ از طرف خداوند، شیوه و روش ادای فرمان ابلاغ را در سراسر خطبهٔ غدیر، مراسم سهروزهٔ غدیر و همچنین تا قبل از شهادت خویش نشان داد. وظیفهٔ امروز ما، فراگرفتن این شیوهها میباشد که عبارتند از :تأکید، تبیین کامل، گرفتن اقرار و اعتراف و بیعت از مردم، اتمام حجت، شاهدگرفتن خداوند برای این نوع ابلاغ و…
- استفادهٔ پیامبر صلی الله علیه و آله از لفظ «بَلِّغْ»، برای موظفنمودن مردم تا قیامت به رساندن پیام غدیر بدین معناست که همانگونه که خداوند با خطاب یا أیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ رساندن دقیق و کامل را از پیامبرش خواسته، من پیامبر نیز شما را با امر «فَلْیُبَلِّغ» خطاب کردم تا بدانید رساندن پیام غدیر باید رساندنی کامل، جامع و دقیق باشد که جای هیچ عذر و بهانهای را برای مخاطب شما باقی نگذارد.
- افادهٔ وجوب از صیغهٔ امر نشانگر یک تکلیف الهی است که دایره مکلفان آن را پیامبر صلی الله علیه و آله تا قیامت از مهاجر، انصار، تابعین، شهری، روستایی، بنده، آزاد، بزرگ، کوچک در هر رنگ و نژادی میداند که کسی معاف از تبلیغ غدیر نبوده و از کسی ساقط نمیشود. گستردگی و عمومیت در این امر را میتوان از تعداد مخاطبان تا قیامت و مقیّدنبودن به زمان و مکان خاص دریافت؛ زیرا در تکتک کلمات این فرمان بهطور جداگانه و دقیق، مطلق دیده شده است. این خود نشاندهندهٔ عظمت و گستردگی تبلیغ غدیر و بزرگی تکلیفی است که بر عهده بشریت گذاشته شده است. البته این تکلیف، صرفاً یک توصیه و ارشاد عادی و مستحب معنا نمیگردد، بلکه یک امر وجوبی را برای همهٔ حاضران در صحنهٔ غدیر و همهٔ غائبان تا قیامت و بهخصوص همهٔ خانوادهها با عبارت «اَلْوَالِدُ الْوَلَدَ» ثابت میگرداند.[۴]
- پیامبر صلی الله علیه و آله با بیان خطبهٔ غدیر و تبیین لزومرساندن آن با ایجاد تکلیف عمومی تا قیامت همهٔ مخاطبان خویش در هر رتبه، سلیقه، سطح علمی و… را درگیر نمود. این عبارت کافی است تا هیچکدام از مکلفان نتوانند خود را از این تکلیف خارج بداند و عذری بیاورند.
- خطیب امری را دستور میدهد که برای مخاطبان، قابل پذیرش و قابل رساندن باشد. مبنای پیامبر صلی الله علیه و آله در نحوهٔ بیان خویش در غدیر پذیرش، ولو به ظاهر، بوده است. ویژگی رساندن در کلام پیامبر صلی الله علیه و آله کاملاً موجود است.[۵]
شرح عبارت «الْحاضِرُ الْغائِبَ»
برخی شارحان خطبه غدیر، عبارت «الْحاضِرُ الْغائِبَ» در این قسمت از خطبه را چنین شرح کردهاند: خطیب دایرهٔ حاضران غدیر را در طبقات مختلف دیده و روی سخنش به گروه خاصی نیست؛ زیرا میداند اکثریت حاضران منافق هستند یا اینکه گروههایی هستند که در رساندن پیام غدیر کوتاهی خواهند کرد. بیان عمومیت در عبارت «الحاضر» نشانگر این است که تکلیف بسیار سنگین بوده و کسی از حاضران در قبول ولایت و تبلیغ آن به دیگران معاف نیست.
گستردگی مخاطبان در روز غدیر بدین معناست که تمامی گروهها، طبقات علمی، قبایل و… از پدران، فرزندان، جوانان، پیران و حتی کودکان نیز مشمول این وظیفه میشوند. دریافت صحیح و دقیقرساندن دو وظیفهٔ اصلی است که در لفظ «الحاضر» برای مخاطبان در روز غدیر و تا قیامت توسط پیامبر بهصورت عمومی تبیین شده است.
دو تکلیف بر عهدهٔ غایبان در غدیر گذارده شده است: یکی اینکه حاضران پیام غدیر و اعلان ولایت را بگیرند و دوم اینکه برسانند. برای غدیر و تبلیغ آن، یک اصلِ کلّی توسط مهندسِ تبلیغ آن صادر گردید: غدیر یعنی خوب شنیدن و پذیرش ولایت بدون چون و چرا و رساندن پیام غدیر به غایبان در آینده با شیوههایی که در هر عصر و زمان بهترین نتیجهٔ مطلوب را میدهد.[۶]
غایبان
شارحان خطبه دایره وسیع غایبان را در این عبارت دو گروه در نظر گرفتهاند:
- کسانی که در سرزمین غدیر حضور نداشته و در بلاد دیگر بودند؛ مطلقاً این اطلاق یعنی رساندن به همه ملتها و سرزمینهایی که مردم در آن زندگی میکنند.
- کسانی که در آینده پا به عرصهٔ حیات میگذارند و این خود نشانگر مجموعهای از انسانها با عقاید و ظرفیتها و فرهنگهای مختلف است که تا قیامت گستره این غایبان اضافه میشود. این اطلاق در کلام پیامبر صلی الله علیه و آله قطعاً کار را برای یک مهندس تبلیغ دشوار خواهد کرد. از طرفی، نشانگر عظمت وحی و کلام پیامبر صلی الله علیه و آله است که تا چه حد و تا کجا مخاطبان خویش را در اعلان ولایت و تکلیف تبلیغ در نظر گرفته است.[۷]
مفهوم عبارت «الْحاضِرُ الْغائِبَ»
به نظر برخی شارحان خطبه غدیر عبارت «الحاضر الغائب» در فرمان «فَلْیُبَلِّغِ الْحاضِرُ الْغائِبَ وَ الْوالِدُ الْوَلَدَ اِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ» را میتوان به دو صورت مفهومگیری نمود و مورد تحلیل قرار داد:
مفهوم عبارت در روز غدیر
در روز غدیر خم طبق نقل تاریخ حدود ۱۲۰ هزار نفر پای منبر غدیر حضور داشتند و مخاطب کلام رسول خدا صلی الله علیه و آله بودهاند.[۸] از این گروه بهعنوان «الحاضر» یاد شده و گروههایی که در همان زمان در سرزمین غدیر حضور نداشتند و نسبت به واقعهٔ غدیر بیاطلاع بودهاند را جزء عبارت «الغائب» قرار میگیرند. گستردگی گروه غایبان نسبت به گروه حاضران با توجه به اینکه پیام غدیر باید به دیگر مسلمانان و افراد غیر مسلمان هم میرسید بسیار زیادتر بوده است.
قید «اِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ» دایرهٔ غایبان را از محدودهٔ سال دهم هجری خارج کرده و وسعت آن را به اندازهٔ انسانهایی که تا قیامت بهدنیا خواهند آمد گسترش میدهد؛ بنابراین برای رساندن پیام غدیر به همهٔ مردم تا قیامت باید چارهای اندیشید که برنامهٔ تبلیغی غدیر تعطیل نشود و همهٔ انسانها از نعمت ولایت بهرهمند شوند.
راه حل برای این ابلاغ گسترده طبق مهندسی پیامبر صلی الله علیه و آله به گروه پدران و در اصل مسئولیت آن به خانواده واگذار گردید؛ بنابراین وظیفهٔ رساندن محتوای غدیر به غایبان به دو گروه واگذار گردید: یکی، گروه حاضران و دیگری پدران هستند که با عبارت «الْوالِدُ الْوَلَدَ» وظیفهٔ آنها در قبال تبلیغ غدیر معین شده است.
قرار گرفتن دو واژهٔ «الوالد» و «الولد» در کنار هم یک مفهوم کلّی را صادر مینماید. اگر خواسته شود که واژهٔ واحدی برای آن وضع شود، باید به سراغ واژهای رفت که در توسعهٔ معنا و عظمت حق آن را ادا کند. بهترین واژهای که میتوان برای آن انتخاب نمود «خانواده» است که تا قیامت وظیفهٔ رساندن پیام غدیر را بر عهده دارد.
نتیجه اینکه مفهوم حاضران در این عبارت آنانی هستند که در همه دورانها از روز غدیر تا قیامت برنامهٔ سهروزهٔ غدیر را دیده و شنیدهاند و در پذیرش ولایت، ولو بهظاهر، اقرار، اعتراف و بیعت نمودهاند. غایبان آنهایی هستند که با عدم حضورشان، مراحل اجرای خطبهٔ غدیر و اقرار، اعتراف و بیعتگرفتن از مردم را ندیدهاند و نشنیدهاند. بنایراین تا قیامت منتظر تبلیغ غدیر توسط حاضران هستند.
به این سبب، باید حاضران، در یک وظیفهٔ کلّی، از طرف پیامبر صلی الله علیه و آله و برای امیرالمؤمنین علیه السلام تبلیغ کنند و مخاطبان خود را نسبت به پذیرش امر کنند و نسبت به مخالفت نهی نمایند. این همان رسالت در تبلیغ غدیر است که پیامبر صلی الله علیه و آله درباره آن در ادامه میفرماید: «وَ تَأْمُرُوهُ بِقَبُولِهِ عَنّی وَ تَنْهَوْهُ عَنْ مُخالَفَتِهِ؛ غایبان را به پذیرش فرمان من توصیه کنید و آنان را از ناسازگاری با سخنان من بازدارید».[۹]
مفهوم عبارت در مهندسی تبلیغ غدیر
در مفهوم مهندسی تبلیغ غدیر درباره عبارت «الْحاضِرُ الْغائِبَ» چنین گفته شده است: این عبارت یعنی «حاضرنمودن غایبان پای منبر غدیر» و «انتقال تفکر غدیر از طرف مبلّغ به مخاطب».
حاضر یعنی کسی که خود را در محضر مبلّغ اعظم غدیر صلی الله علیه و آله برای دریافت معارف غدیر و ولایت قرار داده است. غایب کسی است که با عدم حضورش پای منبر غدیر از محتوای غدیر و نحوهٔ عملکرد آن حضرت در اعلان وصایت و ولایت، اطلاع دقیق ندارد و اهداف کامل غدیر را نمیداند.
بنابراین در هر کجای عالم، از روز غدیر تاکنون، هر کسی که پیام ولایت به او نرسیده، غایب بوده و هر اندازه که این معارف را دریافت کرده دارای رتبهٔ حضور میباشد و هر اندازه که شخص نسبت به معارف غدیر ناآشنا است بههمان اندازه در غیبت به سر برده و غایب است. بدین ترتیب، در این تعریف میتوان برای حاضران و غایبان رتبهبندی داشت و نسبت به علم و درک او از غدیر و اهداف آن و رتبهٔ حضور یا غیاب او پای منبر غدیر را تشخیص داد.[۱۰]
وظیفهٔ اصلی در تبلیغ – بلاغ مبین یک مبلّغ
وظیفهٔ اصلی در تبلیغ غدیر «بلاغ مبین» و رساندن کامل پیام است، نه تضمین پذیرش آن از سوی مخاطبان. بسیاری از افراد با اینکه در واقعهٔ غدیر حاضر بودند و پیام را دریافت کردند، پس از مدت کوتاهی بیعت را شکستند؛ بنابراین وظیفهٔ پیامبر صلی الله علیه و آله صرفاً ابلاغ و آگاهسازی بوده است.
در این زمینه مطرحشده که هدف از تبلیغ غدیر، قبول یا تبعیت مردم نیست، بلکه انتقال آگاهی و رساندن آنان از جایگاه بیخبری به مرحلهٔ حضور و اطلاع است. پیامبر صلی الله علیه و آله مأمور به رساندن پیام بود، حتی اگر از عدم پذیرش برخی مخاطبان آگاه میبود.
نمونهای برای تبیین این موضوع قابله معرفی شده است که وظیفهاش صرفاً به دنیا آوردن نوزاد و رساندن او به حیات بیرونی است، نه تعیین شیوهٔ زندگی آیندهٔ او. تبلیغ غدیر نیز در گام نخست، بیرون آوردن افراد از بیاطلاعی و واردکردن آنان به دنیای معارف غدیر است.[۱۱]
وظیفهٔ مبلّغان غدیر و دایرهٔ وسیع غایبان
مبلغان غدیر درمرحلهٔ اول باید با آموزش و دریافت محتوای مهندسیشده غدیر خود را پای منبر غدیر حاضر کنند. سپس در مرحلهٔ دوم پس از فراگرفتن دانشِ چگونه تبلیغکردن وارد میدان تبلیغ شوند و وظیفه خود را بهانجام برساند.
مبلغ با مخاطبانی روبهرو است که همگی غایب از غدیر بوده و در رتبههای متفاوت هستند؛ بنابراین هر اندازه خود مبلّغ در مقام حضور رتبهاش بیشتر باشد، میتواند اطرافیان و غایبان را به رتبههای نورانیتری از حضور انتقال دهد و از فیض و لذّت معنوی بیشتری بهرهمند نماید.[۱۲]
بالاترین مقام حضور پای منبر غدیر
از روز غدیر تا قیامت، بالارین رتبههای حضور را کسانی دارا هستند که بهواقع شنونده و بینندهٔ خوبی برای غدیر بودند. کسانی که ارادتشان به غدیر از مرز زبان و قلب گذشته و در مرحلهٔ عمل خود را مقیّد و پایبند به غدیر نمودهاند. آنان لحظهای از ائمّهٔ غدیر علیهم السلام جدا نشدند و مقام معیّت در کنار صاحبان غدیر را با هیچ نعمت و لذتی در دنیا و آخرت عوض نمیکنند.
نمونهٔ بارز اینگونه افراد را میتوان در بالاترین رتبه، اصحاب امام حسین علیه السلام نام دانست. شهدایی که نام و یاد آنها ماندگار بوده و در سلام و زیارت زائر آنها نیز در ردیف امام حسین علیه السلام هستند.
منتظران امام زمان علیه السلام در عصر غیبت گرچه به ظاهر با امامشان همراه نیستند و او را مشاهده نمیکنند، به پیروی از شهدای کربلا، آنچنان شیفته امام خود هستند که لحظهای از مقام حضور خارج نمیشوند و در آرزوی دیدارشان لحظه شماری میکنند.[۱۳]
شرح عبارت «الْوالِدُ الْوَلَدَ»
برخی شارحان خطبه غدیر، عبارت «الْوالِدُ الْوَلَدَ» در این قسمت از خطبه را چنین شرح کردهاند: در میان حاضران رخداد غدیر پدران و فرزندان بودند. پس امر به اینکه پدران به فرزندان ابلاغ کنند، هم برای حاضران و هم برای آنانی که در غدیر نبودند صادر شد؛ بنابراین از کلام مهندسیشده پیامبر صلی الله علیه و آله نتایج زیر حاصل میشود:
- تقویت پیوند میان پدر و فرزند با اعلان ولایت و آموزش آن.
- توجه به ارتباط پدران به فرزندان با پیشزمینهٔ محبت خانوادگی در مهندسی تبلیغی پیامبر صلی الله علیه و آله برای مبلغان غدیر درس است. وقتی پیوند محبت بین دو نفر باشد تبلیغ غدیر آسانتر میشود. نکتهٔ مهم اینکه همیشه برای تبلیغ غدیر پیشزمینهٔ یک علقهٔ محبت بین مبلغ و مخاطبان کار را آسانتر و اثرش را بیشتر میگرداند.
- تقسیم اعلان ولایت در سرزمین غدیر و تبلیغ آن بین همهٔ خانوادهها با محوریت پدر، یعنی پیامبر صلی الله علیه و آله با این شیوه مهندسیشده دقیق، کار عظیم تبلیغ غدیر را تا قیامت بر عهدهٔ همهٔ خانوادهها گذاشتند و برای انجام این کار وسیع در تمام دورانها کارگروههایی با ویژگیهای خاص تحت عنوان «خانواده» تشکیل دادند؛ زیرا در خانواده ویژگیهای بسیار عالی مثل عاطفه، احساس مسئولیت، آموزش و پرورش و… وجود دارد که واگذارکردن بخش یا بخشهایی از تبلیغ به هر خانواده اثرگذاری را قطعاً زیادتر خواهد کرد.
- معمولاً خانوادهها سلایق، همتها و تواناییهایی مختلفی دارند؛ پس میتوانند بهشیوههای دلخواه خود نقش بهسزایی در تبلیغ غدیر و سرعتبخشی به آن ایفاء نمایند.
- حس آیندهنگری در خانواده و مسئول خانواده باعث میشود تا علاوه بر نگرانی برای تحصیل، شغل، مسکن، ازدواجِ فرزندان نگرانی دیگری را نیز، که محور همهٔ اعتقادات است، اضافه نماید؛ نگرانی درباره غدیر که پدر خانواده تلاش خود را در جهت رساندن پیام آن به نسل بعدی بهکار بندد.
- اطلاق در رساندن پیام توسط پدر به فرزندان نشان میدهد که «رساندن» چگونه، چه زمانی و چه اندازه باید باشد. این باید به تشخیص پدر باشد؛ یعنی پدر با تشخیص خویش این کار بزرگ را دنبال میکند؛ بنابراین اطلاق دیگر در نحوهٔ زمان و پیگیری این رساندن به فرزندان است که قطعاً از لحظهٔ ولادت، با گفتن عبارت «اشهد انَّ علیاً ولیالله» اذان و اقامه در گوش نوزاد شروع میشود، تا زمان مرگ ادامه دارد. در این دوران، پدر فرزندان را کنترل میکند که از مسیر صواب دور نشوند و آنها را امر به ولایت و نهی از کوتاهی میکند تا دشمنی با غدیر نمایند.
- در نوع فرزندان در ابلاغ غدیر تفاوتی بیان نشده و بهصورت مطلق آمده است. این یعنی پدر هم به فرزند دختر و هم پسر برساند و این رساندن مثل ارث نیست که دختر نیم سهم و پسر یک سهم ببرد، بلکه در غدیر آنچه پدر به فرزندان میدهد مساوی است.
- دختران نیز در خانواده وقتی آموزش تبلیغ میبینند، خود در محیط جامعه، از خانواده گرفته تا سایر گروههای اجتماعی، نقش ایفاء خواهند کرد. در آیندهای نه چندان دور نیز آنان در جایگاه مادری بهترین وظیفهٔ خویش را دوشبهدوش پدر خانواده بهانجام خواهند رساند. چه رسالتی بزرگتر از این که فرزندان در دامن پر مهرِ مادرِ غدیری با تربیتی ولایی بزرگ شوند.
در مورد نکته اخیر، اگر این شبهه مطرح شود که در عبارت «الوالدُ الوَلَد» مادران جایگاهی ندارند و این مطلب مختص پدران میباشد، پاسخ چنین خواهد بود:
- در بین حاضران، مادران نیز، که در رأس آنها حضرت زهرا سلام الله علیها قرار داشت، وظیفه رساندن به غایبان را داشتند. پس هر مادری وظیفه رساندن پیام به فرزندان را دارد. باز هم در رأس همهٔ مادران عالم بزرگترین مبلغ زن غدیر حضرت زهرا سلام الله علیها میباشد.
- مادران امروز در واقع همان دختران دیروزی هستند که خبر غدیر را از پدرانشان دریافت کردهاند و باید وظیفهٔ سنگین ابلاغ را برای فرزندانشان بهعهده بگیرند.
- در خانواده نباید حتی یک لحظه توجه به غدیر و ولایت فراموش شود. اگر بنا باشد فقط پدران وظیفه داشته باشند، در زمانی که پدر به مسافرت میرود یا سایه پدر بر خانواده نیست، تبلیغ غدیر، که طبق کلام پیامبر صلی الله علیه و آله باید همیشگی باشد، تعطیل خواهد شد.[۱۴]
عمومیت در واژهٔ «الوالد»
بهنوشته برخی شارحان خطبه غدیر، واژهٔ «الوالد» را میتوان بهمفهوم واژهٔ والدین دانست و سهم مادر را نیز مورد بررسی قرار داد. در واژهٔ «الوالد» نیز عمومیت وجود دارد و میتوان این عمومیت را به دو قسمت یکی اطلاق در نیمهٔ اول «الوالد- پدر خانواده» و دیگری اطلاق در نیمهٔ دوم «الوالد- مادر خانواده» تقسیم نمود:
نیمهٔ اول: الوالد – پدر خانواده
برای بیان و بررسی این اطلاق، میتوان موارد ذیل را متذکّر شد:
- خطاب تبلیغ به همهٔ پدران: در فرمان پیامبر صلی الله علیه و آله همه پدران مورد خطاب بوده و هیچ پدری از دایره «الوالد» در فرمان تبلیغ خارج نیست؛ همانگونه که در عبارت خطبه آمده: «و اطاعتش را بر همهٔ مهاجرین و انصار و کسانی که به نیکی از آنان پیروی کنند و بر همهٔ روستاییها و شهرنشینان و بر عجم و عرب، آزاد و بنده، کوچک و بزرگ و… واجب نموده است». بنابراین، همه گروهها در دایره «اطاعت از امیرالمؤمنین علیه السلام» قرار دارند و مجموعهٔ پدران نیز در ابلاغ بدون هیچ قیدی قرار دارند.[۱۵]
- رتبههای مختلف پدران در تبلیغ: عمومیت در «الوالد» نشان میدهد که امروزه علاوه بر شهرنشین و روستایی و کوچک و بزرگ، دایره وسیع «پدران» طبقات علمی، اقتصادی، فرهنگی و مذهبی در رتبههای مختلف را نیز دربرمیگیرد و گروه، طبقه یا شخص خاصی از گروه پدران استثنا نشده است.[۱۶]
- تبلیغ برای پدران در همهٔ زمانها و مکانها: در عبارت «الوالد» شرایط زمانی خاص و محدودهای مشخصشده لحاظ نگردیده است؛ پس از زمانی که فرزند به دنیا میآید، پدر، در جایگاه خطاب «الوالد»، این مسئولیت بر عهدهٔ او قرار میگیرد؛ بنابراین در همه زمانها و مکانها «پدر بودن» از پدر گرفته نشده و فرزندبودن نیز از فرزند گرفته نمیشود؛ زیرا این جایگاهِ پدر و فرزندی یک ارزش و حقوقی است که طرفین به گردن دارند و تا زمان حیات و بعد از آن نیز برقرار است.[۱۷]
پیامرسانی پدر در تمامی مراحل زندگی فرزند
بهنوشته برخی شارحان خطبه غدیر، پدر در بعضی از مراحل زندگی فرزند خویش نقش داشته و در بعضی از مراحل زندگی او نقشی ندارد. از جمله مراحلی که پدر در آن نقشی ندارد عالم ذر است. در این دوره، همهٔ انسانها در قبول یگانگی خداوند و رسالت خاتم پیامبران صلی الله علیه و آله و قبول ولایت امیرمؤمنان علیه السلام اختیار داشته و دوستداران اهل بیت علیهم السلام همگی با خداوند پیمان میبندند و قبول میکنند.
همچنین، در مرحلهٔ قرارگرفتن در اصلاب گذشتگان هم باز پدر هیچگونه اختیار و نقشی ندارد؛ اما آنچه پدر یا مادر در آن ایفای نقش میکنند، دوران زندگی پدر قبل از ازدواج و بعد از آن، بهخصوص دوره تولد فرزند، است.[۱۸]
برخی محققان، در ذیل دورانهایی که پدر در آن نقش دارد را مورد بررسی قرار دادهاند:
ازدواج و تصمیم به فرزنددارشدن
ازدواج مرحلهای است که پدر خانواده باید نیمهٔ دوم «الوالد»، یعنی همسر و مادر فرزندان خود، را انتخاب نماید. در این مرحله، پدر خانواده قدرت انتخاب دارد و با رضایت کامل گزینش مینماید. در این مرحله، دقت در خصوصیات روحی و جسمی طرفین برای داشتن فرزندانی مستعد بسیار مهم است و هر چقدر طرفین در انتخاب دقت بیشتری کنند بهمراتب در آینده سرمایه بهتری برای تربیتِ فرزندانِ خود دراختیار خواهند داشت.
همانگونه که امیرالمؤمنین علیه السلام برای بهدنیا آمدن ذخیرهای برای کربلا، یعنی حضرت اباالفضل العباس علیه السلام، در انتخاب و گزینش همسر، ویژگیهایی را به برادرش عقیل گوشزد کرد که قطعاً در خصوصیات آیندهٔ فرزند متولدشده از این مادر، تأثیر خواهد داشت.
در همینجا ذکر این نکته لازم است که ویژگیهای معنوی و خاص در وجود پدر برای داشتن فرزندانِ نمونه کفایت نمیکند و باید مادران نیز خاص باشند؛ زیرا این قاعده برای همه خانواده جاری و انتخاب و گزینش همسر لایق، اساسیترین موضوع در اجرا و تحقق فرمان «الوالد الولد» در خانواده است.[۱۹]
دوران بارداری همسر
آنچه در روایات آمده و همچنین امروزه ثابت شده این است که در دوران بارداری خوراک و گفتوگو و حتّی نگاه مادر به عملکرد دیگران بر روی فرزند تأثیر دارد. علاوه بر این، فرزندان در تمامی زمینهها از مادر ارث میبرند؛ بنابراین در این دوران نیز پدر در رسیدگی به چنین مادری نقش دارد و باید مراقب کامل این دوران باشد.[۲۰]
لحظه تولّد فرزند
در لحظهٔ تولد فرزند، پدر با انتخاب اسم مناسب و خواندن اذان و اقامه در گوش او میتواند از همان ابتدا با نوای «اشهد انّ علیّاً ولیّ اللّه» قلب و جان طفل را با توحید و نبوت بههمراه ولایت آشنا سازد و تبلیغ غدیر را شروع نماید.
با توجه به تأثیرپذیری و دریافت معارف الهی توسط طفل، ولو به همین اندازه، میتوان دریافت که پدر از همان روز اول در ابلاغ ولایت با خواندن اذان و اقامه در گوش فرزند و انتخاب نام مناسب برای طفل کار تبلیغی خویش را آغاز نموده است.[۲۱]
دوران خردسالی فرزندان
فرزندان در هر دورهای از زندگی خویش از والدین اثر میپذیرند و شخصیت آنها در حال شکلگیری و تکمیل است. فرزندان در دوران کودکی قدرت یادگیری فوقالعادهای دارند و همانگونه که زبان مادری خویش را یادمیگیرند، خواندن و نوشتن را نیز از همین دوران آغاز مینمایند؛ بنابراین پدران با شیوههای مختلف تربیتی از جمله قصهگویی میتوانند شاکلهٔ اصلی ذهنی فرزندان را در همین دوران شکل دهند.[۲۲]
دوران نوجوانی و جوانی
دوران نوجوانی و بلوغ فرزندان از حساسیت خاصی برخوردار است. این دوران، در عین حال که فرصت مناسبی برای یادگیری است، زمینهٔ انحراف بیشتری نیز در آنها وجود دارد.
دوران جوانی طبق برخی روایات،[یادداشت ۱] خاص بوده و جوان برای پدر همانند یک وزیر است؛ بنابراین در این دوران با توجه به نقش وزارت برای فرزند، بین پدر و فرزند، ارتباط قویتری ایجاد میشود. پس، علاوه بر آموزش، باید از فرزندان در این دوره نظرخواهی کرد و در صورت ارائه نظرات و پیشنهادات مؤثر، آنها را بهمرحلهٔ اجرا درآورد.[۲۳]
ازدواج و مستقلشدن فرزندان
استقلال فرزندان و تمایل آنها به ازدواج آنها را از دایره فرزندبودن برای پدر خارج نخواهد کرد؛ زیرا پدر در همهٔ دورانها برای فرزندان میتواند بهعنوان «الوالد»، در فرمان پیامبر صلی الله علیه و آله، بهنحوی که استقلال از فرزندان گرفته نشود یا عنوان دخالت در زندگی فرزندان بهخود نگیرد، ایفای نقش کند و آنها را در مسیر تبلغی غدیر کمک نمایند.[۲۴]
زمان نوهدارشدن و جایگاه پدربزرگ و مادربزرگ بودن
قرارگرفتن در جایگاه پدربزرگ، مسئولیت ابلاغ را بهطور کلی از او برنمیدارد، بلکه پدربزرگها در رساندن نوادگان به سر منزل مقصود، یعنی اطاعت از ائمّهٔ غدیر علیهم السلام، نفوذ خاصّی خواهند داشت. محبّت پدربزرگ نسبت به نوه اگر بیشتر از پدر نباشد، کمتر از او نخواهد بود. عکس این موضوع هم وجود دارد: نوهها به پدربزرگها علاقه شدیدی دارند که این موضوع زمینهٔ مساعد برای تبلیغ غدیر خواهد بود.
بنابراین، پدر، حتی در زمان سالمندی، نباید فرزندان جوانش را رها کند، بلکه باید آنچه در طول عمر بابرکت خویش تجربه کرده را با زبان خوش تذکر دهد. اودر این زمینه باید با جمعکردن فرزندان و نوهها در جلسات هفتگی خانوادگی تذکرات لازم را به آنها بدهد.
پدر در گام اول با تبلیغ غدیر در خانواده، فرزند جوان خویش را از مرحلهٔ «الوالد» بهمرحلهٔ قبول مسئولیت پدری در آینده میرساند. در گام دوم پس از ازدواج، او را در شروع پدربودنش برای رساندن پیام غدیر به نوههایش کمک میکند. در گام سوم نیز، مستقیماً با نوههایش برای رساندن پیام غدیر ارتباط برقرار میکند. اینگونه در طول زندگی پر برکت خویش در چرخهٔ «الوالد الولد» حضور دارد و خود را بازنشسته نمیکند.[۲۵]
عالم برزخ
پس از رحلتِ پدر، حقوقی به گردن فرزندان است که باید ادا گردد. از جملهٔ این حقوق میتوان حق آموزش تعالیم غدیر را نام برد. در این رابطه، فرزندان میتوانند با دعا، طلب مغفرت، دادن صدقه و انجام امور خیر، بخشی از زحمات پدر را بهجهت لطفی که در حق آنها در رساندن پیام غدیر نموده جبران نمایند.
پدران در زمان آموزش و تبلیغ به فرزندان این نکته را یادآور میشوند که اگر من الآن در جایگاه پدر چیزی از غدیر و ولایت فرا گرفتهام، از زحمات پدرم است. این احترام همراه با امور خیر و طلب مغفرت برای پدرانی که از دنیا رفتهاند، باعث میشود که آنها نیز در عالم برزخ برای برآوردهشدن حوائج فرزندانشان دعا کنند. امام علی علیه السلام میفرماید: مردگان خود را زیارت کنید، آنها از زیارت شما خوشحال میشوند؛ باید هر یک از شما حاجتش را کنار قبر پدر و مادرش طلب نماید.[۲۶]
دعای والدین برای خوشبختی و سعادت فرزندان، علاوه بر زمان حیاتشان، در عالم برزخ نیز مستجاب خواهد شد. البته این نکته نیز قابل ذکر است که بعضی مواقع فرزندان در جایگاه هدایت خاص قرار گرفتهاند و میدانند این هدایت در مسیر را از طریق غیر پدر یا مادر فرا گرفتهاند. پس با توجه به اینکه وجوب تبلیغ غدیر بر گردن هر کسی از جمله والدین است، بهخاطر «حق پدری» که به گردن فرزند وجود دارد، فرزند به نیابت پدر بعد از فوت او بهعنوان خیرات برای والدین کار تبلیغی خود را به آنها هدیه نمایند، تا جبران بخشی از کوتاهی والدین در این زمینه گردد و این است معنای صدقهٔ جاریه بودنِ فرزند برای والدین در عالم برزخ.[۲۷]
قیامت
پدران غدیری همان مؤمنانی هستند که در روز قیامت اجازه شفاعت دارند و میتوانند فرزندان خود را شفاعت کنند؛ همانگونه که در دنیا دلسوز و دلواپس غدیریشدن آنها بودند، در قیامت نیز فرزندان خود را شفاعت کرده و نسبت به آنها غافل نخواهند بود.
از امام صادق علیه السلام سؤال شد: «عَنِ الْمُؤْمِنِ هَلْ يَشْفَعُ فِي أَهْلِهِ قَالَ نَعَمْ الْمُؤْمِنُ يَشْفَعُ فَيُشَفَّعُ؛ آیامؤمن میتواند برای خویشاوندان خود شفاعت کند؟ آن حضرت فرمود: آری مؤمن شفاعت میکند و شفاعت او پذیرفته میشود».[۲۸]
نیمهٔ دوم: الوالد- مادر خانواده
گفته شده که فرمان تبلیغ غدیر در خطبه غدیر خانوادهها را تا قیامت مورد خطاب تبلیغ قرار داده و وظیفهٔ اعضا خانواده از جمله مادر را سنگین نموده است. با دقّت در وظیفه والدین نسبت به فرزندان روشن میشود که، رساندن پیام غدیر به فرزندان فقط وظیفهٔ پدران نمیباشد. تبلیغ کامل یعنی مادران در کنار پدران برای یک عملکرد واحد و حسابشده، وارد عمل شوند؛ بنابراین میتوان «الوالد» را مجموعهای از پدر و مادر در نظر گرفت و ظرفیتها و نقش آنها را در جهت تبلیغ مورد بررسی قرار داد.
گرچه بهظاهر مسئولیت تبلیغ در خانواده بهعهدهٔ پدر خانواده است، مادر عضو جایگزین بعد از پدر است و در غیاب او، با توجه به پیشزمینههای اطاعت و پیروی فرزندان از مادر، او نیز همانند پدر، رسالت خویش را انجام میدهد؛ بنابراین مادر در موقعیتهای خاص با توجه به استعداد و ظرفیتهای بالقوّهای که دارد میتواند جایگاه کامل «الوالد» را پُر کند و وظیفهٔ تبلیغ در خانواده را بهخوبی انجام دهد. در زیر به موارد از این وظایف اشاره شده است:
- غیبتهای روزانه، هفتگی یا ماهیانهٔ پدر که با توجه به موقعیت شغلی برای او پیش میآید.
- فرزندان غالب اوقات خود را درمنزل همراه با مادر میگذرانند و این فرصت مناسبی است برای مادر که انجام وظیفه نماید.
- زمانی که تحت هر عاملی پدر از خانواده جدا میشود، مادر جایگاه پدر را نیز پوشش میدهد، مانند سرپرستی فرزندان طلاق.
- در زمان فوت پدر، سرپرستی فرزندان با مادر است و او از این پس باید نقش «الوالد» را بهتنهایی ایفاء نماید.[۲۹]
عمومیت در واژهٔ الولد – فرزندان
بهنوشته برخی شارحان خطبه غدیر، با دقت در عبارت «الْوالِدُ الْوَلَدَ» روشن میشود که برای هر دو گروه (پدر و فرزندان) عمومیت وجود دارد. همانگونه که امر ابلاغْ همهٔ پدران را شامل میشود، امر دریافت غدیر و پذیرش ولایت نیز همهٔ فرزندان را در بر میگیرد؛ بنابراین برای «الولد- فرزندان» همچون «الوالد- پدران» مواردی در عمومیت وجود دارد که ذکر شده است:
حضور همهٔ فرزندان در مجموعهٔ تبلیغ در خانواده
با فرمان رسول خدا صلی الله علیه و آله مبنی بر تبلیغ در روشن میشود که غدیر، خانواده را زیر چتر خود قرار میدهد. این حکم نشان میدهد که برای خانواده و تکتک اعضای آن، خصوص فرزندان، احترام ویژهای قائل شده است؛ چرا که همیشه احترام از جانب یک بزرگ به شخص کوچک انرژی زیادی را برای فرد کوچک بهدنبال خواهد داشت.
حال اگر این احترام از طرف خالق غدیر، خداوند متعال، به خانوادهها باشد قطعاً اثرگذارتر خواهد بود. پیامبر صلی الله علیه و آله در بیان «الوالد» همهٔ فرزندان را مخاطب قرار داد و بین دختر و پسر فرقی قائل نشد؛ بنابراین همهٔ فرزندان یک خانواده داخل در مجموعهٔ تبلیغ هستند و همگی تحت آموزش و تربیت پدر خانواده قرار میگیرند.[۳۰]
استعدادهای متفاوت برای تبلیغ
خانواده مجموعهای از پدر، مادر و فرزندان است که هر کدام از این اعضاء دارای استعدادهای خاصّی برای تبلیغ غدیر هستند. از طرف دیگر، در یک اجتماع مجموعهای از خانوادهها با استعدادهای متفاوت وجود دارد که ظرفیت بزرگی از سلیقهها و تنوع در نوع تبلیغ را در خود ذخیره کرده است. این تنوع و توان میتواند زمینهٔ رشد و رقابت سالم را فراهم آورد.
بنابراین با همین ظرفیتهای متفاوت و استعدادهای مختلف، در صورت مدیریت صحیح در تبلیغ، پیشبینی میگردد خانوادهها کار تبلیغ غدیر را بسیار متنوعتر از آنچه امروز دیده میشود به نمایش بگذارند. البته علاوه بر اجرای متفاوت و متنوع توسط هر خانواده میتوان یک تبلیغ همگانی را نیز در اجتماع بهصورت تبلیغی نمادین شاهد بود.[۳۱]
پسران و دختران در عمومیت «الولد»
فرزندان، چه دختر و چه پسر، به یک نسبت در جایگاه تبلیغ غدیر، اثرپذیر و اثرگذار خواهند بود، اثرپذیر از این جهت که برای آموزش و تربیت، هر دو مستعدّ فراگیری محتوای غدیر هستند و در باب اثرگذاری نیز یکی پدر آینده برای خانوادهٔ غدیر و دیگری در نقش مادری غدیری انجام وظیفه خواهد کرد.[۳۲]
تبلیغ در اجتماع بهصورت فردی و گروهی
بهنوشته برخی پژوهشگران عرصه غدیر، فرزندان پس از دریافت معارف غدیر از والدین خصوص از طرف پدر، از یک طرف میتوانند با همکاری اعضای خانواده و از طرف دیگر، باحضور خود در جایگاههای مختلف اجتماع، با رعایت اصول مهندسی تبلیغ غدیر، اقدام به تبلیغ نمایند؛ بنابراین، عملکرد فرزندان ممکن است بهصورت فردی و گاهی نیز بهصورت گروهی انجام شود.
فرزندان همزمان با آموزش غدیر در اجتماع نیز حضور دارند؛ پس آنچه را که در حال یادگیری هستند، خواسته یا ناخواسته، به دیگران انتقال خواهند داد. فرزندان هرکدام در آینده در جایگاههای حساس اجتماع حضور خواهند یافت و میتوانند در مجموعهٔ خود یک منبع اثرگذار و کارآمد برای تبلیغ غدیر باشند. فرزندان درخانواده خدمت به غدیر را بهصورت زیر بنایی فراگرفته و آنگاه نقش اصلی خود را در اجتماع باحضور در مراکز و مؤسسات و محل کار خود ایفا خواهند نمود.[۳۳]
آموزش غدیر در خانواده برای سنین مختلف
بهنوشته برخی پژوهشگران عرصه غدیر در این زمینه، پدر در خانواده با فرزندانی روبهروست که در سنین مختلف نیازمند به دریافت آموزههای غدیر هستند. این کودکان هستند که ظرفیت و استعداد پذیرش را دارند و پدر موظف به رساندن پیام غدیر به آنهاست. این محققان، به بعضی از دلایل آموزش غدیر از دوران کودکی چنین اشاره کردهاند:
کودکان اعضای اصلی خانواده
کودکان جزء خانواده غدیر هستند و خانواده با حضور آنها کامل میشود. در تبلیغ نیز آنها باید حضور داشته باشند تا عملکرد تبلیغی اعضای خانواده کامل باشد. همانگونه که در یک میهمانی عدم حضور آنها باعث پرسش خواهد شد، نبودن آنها در جمع خانواده برای تبلیغ غدیر نیز باعث ضعف در تبلیغ خواهد شد. حضور نونهالان در برنامهها و جشنهای غدیر باعث شادابی و طراوت آن مجالس خواهد شد.[۳۴]
اثرگذاری و اثرپذیری زیاد در کودکان
در یک کار تبلیغی، بعضی مواقع کودکان اثرگذاریشان بهمراتب از دهها و صدها نفر بیشتر خواهد بود؛ مثلاً در واقعه عاشورا، نقش تبلیغی، تربیتی و شعائری حضرت علی اصغر علیه السلام و حضرت رقیه سلام الله علیها از بزرگترین شهدای کربلا نیز بیشتر بوده است.
در مورد تعظیم شعائر حسینی نیز همینطور است؛ وقتی یک طفل خردسال را شبیه فرزندان امام حسین علیه السلام لباس خاص به او میپوشانند، برای تداعی مصیبت کربلا اثر زیادی روی مخاطب میگذارد.
در مسیر پیادهروی اربعین، نشستن کودکان در مسیر و پذیراییکردن از زوّار امام حسین علیه السلام نقش بهسزایی دارد. دیدن لحظهبهلحظهٔ چنین صحنههایی نوعی روضه است و اشک را جاری مینماید. در غدیر نیز کودکان میتوانند نقش ایفاء کنند و صحنههای شاد و زیبایی را خلق نمایند.[۳۵]
امر به نماز و روزه برای کودکان
همانگونه که در انجام فریضهٔ نماز برای کودکان دستور و تأکید در آموزش نماز و تمرین به خواندن آن آمده، در غدیر نیز با آموزشدادن و با جایزههای ویژه میتوان کودکان را به فراگیری معارف غدیر تشویق و ترغیب نمود.
امام باقر علیه اسلام فرمودند: ما کودکان خود را وقتی پنج سالهاند به نماز امر مینماییم؛ اما شما کودکان خود را وقتی هفت ساله شدند به نماز امر کنید. ما کودکان خود را وقتی هفت سالهاند به روزه وا میداریم، بهاندازهای که توان دارند، چه تا نصف روز باشد یا بیشتر یا کمتر. وقتی تشنگی و گرسنگی بر آنان چیره شد، افطار میکنند تا اینکه به روزه عادت کنند و توان آن را بیابند؛ ولی شما کودکانتان را وقتی نُه ساله شدند، به اندازهای که توان دارند، به روزه وادارید و وقتی تشنگی بر آنان چیره شد افطار کنند.[۳۶]
بنابراین همانگونه که در فریضهٔ نماز، اهل بیت علیهم السلام امر به آموزش و یادگیری کردهاند، در تبلیغ غدیر و اطاعت از امیرالمؤمنین علیه اسلام نیز آموزشِ اطاعت و تبلیغ بر عهدهٔ پدران است. فرزندان نیز، از جمله کودکان، باید گوش بهفرمان باشند و اطاعت نمایند و این همان وجوب است که با عبارت روایت فهمیده میشود؛ بنابراین منظور از وجوب توسط صغیر در اینجا همان وجوب یادگیری غدیر است.[۳۷]
امر به حج برای صغیر
در این باره از عبدالرّحمن بن حجّاج چنین نقل شده است: در آن سال ما مجاور مکّه بودیم و روز ترویه (هشتم ذی الحجّه) خواستیم احرام ببندیم؛ از امام صادق علیه السلام پرسیدم: همراه ما فرزند خردسالی است، حضرت فرمود: به مادرش بگویید با حمیده (همسر حضرت) دیدار کند و از او بپرسد که با کودکانش چه کند؟
آن زن رفت و از حمیده پرسید؛ حمیده پاسخ داد: چون روز ترویه شود، کودک را عریان کنید، غسلش دهید، همانگونه که مُحرِم، عریان میشود. سپس از طرف او احرام ببندید و او را در موقفها هم وقوف دهید. روز عید قربان، از طرف او به جمرات، سنگ بزنید و سرش را بتراشید. سپس او را به زیارت خانهٔ خدا ببرید و به خدمتکار بگویید که او را دور خانهٔ خدا و بین صفا و مروه، طواف دهد.[۳۸]
همانگونه که کودکان همانند بزرگترها نیستند، ولی با کمک آنها میتوانند حج بهجا آورند و ثواب آن برای والدین است، برای تحقق تبلیغ غدیر و اطاعت از امیرالمؤمنین علیهالسلام نیز این والدین هستند که باید نقش ایفاء کنند و کودکان را در ادای این امر مهم کمک نمایند.[۳۹]
امر به تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها
در روایتی در این باره چنین آمده است: روزی امام صادق علیه السلام ابوهارون را مخاطب ساخت و از تعلیم تسبیح حضرت فاطمه سلام الله علیها به کودکان سخن فرمود: «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: يَا أَبَا هَارُونَ إِنَّا نَأْمُرُ صِبْيَانَنَا بِتَسْبِيحِ فَاطِمَةَ سلام الله علیها كَمَا نَأْمُرُهُمْ بِالصَّلَاةِ فَالْزَمْهُ فَإِنَّهُ لَمْ يَلْزَمْهُ عَبْدٌ فَشَقِيَ؛ اى ابوهارون! ما تسبيح فاطمه سلام الله علیها را به فرزندان خود سفارش میكنيم همچنان كه آنها را به نماز توصيه میكنيم. تو نيز بر آن مداومت كن. زيرا هر بندهاى كه بر آن مواظبت و مداومت كند، سرانجامِ نيكی خواهد داشت».[۴۰]
امر کردن کودکان به لعن بر دشمنان
در این باره در حدیثی از امام صادق علیه السلام چنین آمده است: ما طائفهٔ بنیهاشم به کوچک و بزرگمان امر میکنیم که آن دو نفر را مورد سب خود قرار دهند و از آنها بیزاری بجویند.[۴۱]
شرح عبارت «الى يَوْمِ الْقِيامَة»
برخی شارحان خطبه غدیر درباره عبارت «الى يَوْمِ الْقِيامَة» در این قسمت از خطبه چنین نوشتهاند: در این عبارت اطلاق زمانی مطرح شده و عبارات «فَلْیُبَلِّغِ» «الْحاضِرُ»، «الْغائِبَ»، «الْوالِدُ»، «الْوَلَدَ» همگی با «الى يَوْمِ الْقِيامَة» گستره زمانی آنها مشخص گردید که زمانها در طول تاریخ ۱۸ ذیالحجه سال دهم هجری تا به امروز و تا روز قیامت همگی تحت تأثیر عوامل مختلفی بودهاند.
بعضی از روزها و هفتهها، ویژگیهایی خاص و عنوانهایی خاص گرفتهاند و این اطلاق همهٔ این مناسبتهای مختلف مذهبی و غیرمذهبی را دربرگرفته است. این موضوع رسالت مبلّغ و مهندس تبلیغ غدیر را قطعاً سنگین و سنگینتر خواهد کرد. این اطلاق در کلام رسول خدا صلی الله علیه و آله بُعد زمانی را تا قیامت برای همهٔ احوالات مخاطبان و همهٔ مکانها دیده است. بر این اساس در عبارت «الى يَوْمِ الْقِيامَة»:
- گروههای مختلف مخاطبان با احوال گوناگون تا قیامت در نظر گرفته شدهاند و آیندگان شاهد خواهند بود.
- مکانهای مختلفی که شاید در روز غدیر محلی برای اسکان نبوده، اما امروز این سرزمینها مملو از سکنه شدهاند و در آینده نیز مکانهای زیادی انسانهایی را در برخواهد داشت که در بُعد زمانی خود با دو عامل مخاطبان و مکان منتظر دریافت غدیر و انتقال آن در زمان خود یا انتقال به نسل آینده خود خواهند بود.
- درباره طول سال اطلاق وجود دارد و جمله مقیّد نشده که فقط در روز غدیر و ایام غدیر بگو یا در مناسبتها و زمانهای دیگر سال تبلیغ نکن، بلکه در مهندسی زمان برای تبلیغ غدیر باید به دو نکته توجه کرد: بدانیم گسترهٔ زمانی همهٔ روزهای سال را فرا میگیرد؛ حال مخاطبان را در هر زمانی باید مورد تحلیل قرار داد.
نتیجه اینکه، کلام پیامبر صلی الله علیه و آله در خطبهٔ غدیر و دستور به امر تبلیغ در جایجای آن اطلاق قرار دارد و این شیوه در سخن با این دقت و ظرافت در همهٔ ابعاد و گروهها این پیام را میدهد که برای اطمینان از اطاعت از امر مولا نیاز به علمی خاص هست؛ علمی بهنام «علم مهندسی تبلیغ غدیر» که به ما اطمینان میدهد آنچه پیامبر از ما خواسته بهنحو احسن انجام دادیم و نسل آیندهٔ را نیز نسبت به این اطاعت بیمه کردهایم.[۴۲]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۱۹۸.
- ↑ مناقب الإمام علی بن أبیطالب علیه السلام، ص۱۳۸.
- ↑ الفصول المهمة، ج۱، ص۲۳۹.
- ↑ مهندسی تبلیغ غدیر، ص۳۲.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۱۹۹–۲۰۰.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۰۰–۲۰۱.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۰۱.
- ↑ تذکرة الخواص، ص۳۰.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۰۲–۲۰۳.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۰۳.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۰۴.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۰۴.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۰۵.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۰۶–۲۰۷.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۰۸.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۰۸.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۰۸.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۰۹.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۰۹–۲۱۰.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۱۰.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۱۰.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۱۰.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۱۱.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۱۱.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۱۱–۲۱۲.
- ↑ الکافی، ج۳، ص۲۲۹.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۱۲–۲۱۳.
- ↑ المحاسن، ج۱، ص۱۸۴.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۱۴.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۱۵.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۱۵–۲۱۶.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۱۶.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۲۱.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۲۲.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۲۲.
- ↑ الکافی، ج۳، ص۴۰۹، ح۱؛ تهذیب الاحکام، ج۲، ص۴۱۰، ح۱۵۸۴.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۲۲–۲۲۳.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۳۰۱، ح۵؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۴۵۳، ح۱۴۲۵؛ وسائل الشیعه، ج۸، ص۲۰۷، ح۱۴۸۲۱.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۲۴.
- ↑ الکافی، ج۳، ص۳۴۳؛ الأمالی للصدوق، ص۵۷۹.
- ↑ اختیار معرفة الرجال، ج۳، ص۴۶۴–۴۶۵؛ معجم رجال الحدیث، ج۱۵، ص۱۲۹.
- ↑ شرح خطبه غدیر، ج۴، ص۲۲۵–۲۲۶.
- ↑ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله: الْوَلَدُ سَیِّدٌ سَبْعَ سِنِینَ وَ عَبْدٌ سَبْعَ سِنِینَ وَ وَزِیرٌ سَبْعَ سِنِینَ فَإِنْ رَضِیتَ أَخْلَاقَهُ لِإِحْدَی وَ عِشْرِینَ وَ إِلَّا فَاضْرِبْ عَلَی جَنْبِهِ فَقَدْ أَعْذَرْتَ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی؛ فرزند تا هفت سالگی حاکم است (یعنی آزاد) و تا هفت سال بنده است (یعنی باید کاملاً تحت تربیت باشد) و هفت سالهٔ سوم وزیر است (باید مورد مشورت قرار گیرد)، اگر در ۲۱ سالگی اخلاقش رضایتبخش شد، که بهتر و گرنه او را تنبیه کن که در نزد خدا معذوری (مکارم الاخلاق، ص۲۲۲).
منابع
- اختیار معرفة الرجال المعروف برجال الکشی؛ محمد بن حسن طوسی، تحقیق: مهدی رجایی، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ۱۴۰۴ق.
- الامالی؛ محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، تحقیق: محمدباقر کمرهای، تهران: انتشارات کتابچی، ۱۳۷۶ش.
- تذکرة الخواص؛ یوسف بن قزاوغلی (سبط ابنجوزی)، تحقیق: محمدصادق بحرالعلوم، تهران: مکتبة نینوی الحدیثة، بیتا.
- تهذیب الاحکام؛ محمد بن حسن طوسی، تحقیق: علیاکبر غفاری، تهران: نشر صدوق، ۱۴۱۷ق.
- شرح خطبه غدیر؛ محمدرضا شریفی، اصفهان: انتشارات نورالحیات، ۱۴۴۶ق.
- الفصول المهمة فی معرفة الأئمة؛ علی بن محمد (ابنصباغ مالکی)، تحقیق: سامی غریری، قم: دارالحدیث، ۱۴۲۲ق.
- الکافی؛ محمد بن یعقوب کلینی، تحقیق: علیاکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- المحاسن؛ احمد بن محمد بن خالد برقی، تحقیق: سید جلالالدین محدث ارموی، قم: دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ق.
- معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة؛ سید ابوالقاسم خویی، ایران: بینا، ۱۴۱۳ق.
- مکارم الاخلاق ؛ حسن بن فضل طبرسی، قم: منشورات الشریف الرضی، ۱۳۷۰ش.
- مناقب الإمام علی بن أبیطالب علیه السلام؛ علی بن محمد بن شافعی (ابنمغازلی)، تحقیق: محمدباقر بهبودی، بیروت: دار الأضواء، ۱۴۲۴ق.
- مهندسی تبلیغ غدیر: شیوههای تبلیغ غدیر در گذشته و حال و آینده؛ محمدرضا شریفی، قم: انتشارات عطر عترت، ۱۳۹۷ش.
- وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة؛ محمد بن الحسن الحرّ العاملی، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.