۲۲٬۹۷۹
ویرایش
جلوه های غدیر در شعر فارسی کهن: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
براى اين كار بايد تمام اشعار فارسى بررسى مى شد كه خارج از حوصله اين نوشتار بود. | براى اين كار بايد تمام اشعار فارسى بررسى مى شد كه خارج از حوصله اين نوشتار بود. | ||
بنابراين، با ملاحظه و بررسى بيش از يک ميليون بيت شعر از ۱۰۱ شاعر در نرم افزار «درج ۳» - كه تقريباً دورنمايى از شعر فارسى را ترسيم مى كرد - اجزا و عناصر غدير جستجو شد. | بنابراين، با ملاحظه و بررسى بيش از يک ميليون بيت شعر از ۱۰۱ شاعر در نرم افزار «درج ۳» - كه تقريباً دورنمايى از [[شعر غدیر|شعر]] فارسى را ترسيم مى كرد - اجزا و عناصر غدير جستجو شد. | ||
در نتيجه مشخص شد كه [[اهل سنت]] بيشتر تا قرن هفتم به مسئله غدير پرداخته اند، و از قرن دهم به بعد شاعران شيعه به غدير اشاره نموده اند. البته ناصر خسرو در قرن پنجم يک استثناست. | در نتيجه مشخص شد كه [[اهل سنت]] بيشتر تا قرن هفتم به مسئله غدير پرداخته اند، و از قرن دهم به بعد شاعران شيعه به غدير اشاره نموده اند. البته ناصر خسرو در قرن پنجم يک استثناست. | ||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
همچنين جنبه هاى گوناگون مسئله غدير در شعر شاعران شيعه نمود يافته، و در بيشتر موارد در صدد احتجاج و اثبات [[اهمیت]] موضوع بر آمده اند. | همچنين جنبه هاى گوناگون مسئله غدير در شعر شاعران شيعه نمود يافته، و در بيشتر موارد در صدد احتجاج و اثبات [[اهمیت]] موضوع بر آمده اند. | ||
در حالى كه اهل سنت ضمن مسلّم شمردن اصل موضوع، آن را يک امر ساده و كم اهميت تلقى كرده و از كنار آن گذاشته اند! | در حالى كه [[اهل سنت]] ضمن مسلّم شمردن اصل موضوع، آن را يک امر ساده و كم اهميت تلقى كرده و از كنار آن گذاشته اند! | ||
البته گاه اشاره اهل سنت به موضوع چنان است كه خواننده در سنى بودن شاعر شک مى كند. | البته گاه اشاره اهل سنت به موضوع چنان است كه خواننده در سنى بودن شاعر شک مى كند. | ||
در اينجا مى خواهيم نمودها و جلوه هاى گوناگون غدير در شعر فارسى را بررسى كنيم، و اينكه در كدام ادوار از تاريخ ادبى ايران اين واقعه نمود بيشترى داشته است. اينكه از بين شاعران كدام دسته از شاعران - | در اينجا مى خواهيم نمودها و جلوه هاى گوناگون غدير در شعر فارسى را بررسى كنيم، و اينكه در كدام ادوار از تاريخ ادبى ايران اين واقعه نمود بيشترى داشته است. | ||
اينكه از بين شاعران كدام دسته از شاعران - شيعه يا سنى - به اين مسئله اشاره نموده اند؟ چه مسائل و مباحثى از اين واقعه در شعر فارسى نمود بيشترى دارد؟ و نوع نگاه شاعران شيعى و سنى بدان چگونه است؟ | |||
=== الف) شرح روش تحقيق === | === الف) شرح روش تحقيق === | ||
براى اين كار يا بايد اشعار فارسى مى شد، كه كارى شاقّ و خارج از حوصله اين نوشتار و تقريباً غيرممكن | براى اين كار يا بايد اشعار فارسى مى شد، كه كارى شاقّ و خارج از حوصله اين نوشتار و تقريباً غيرممكن بود. | ||
براى رسيدن به اين مقصود، اجزا و عناصر مختلف، آيات، احاديث پيرامون غدير خم خود تركيب «غديرخم» در اين مجموعه جستجو شد. كلماتى مثل [ | يا اينكه شعر تعدادى از شعرا در دوره اى خاص و محدود بررسى مى شد، كه باز هم بسيار و نارسا بود. | ||
براى اين كار از نرم افزار «درج ۳» استفاده شد، كه حدود يک ميليون بيت شعر فارسى از حدود ۱۰۱ شاعر در ادوار مختلف در بر مى گرفت، و تا حدود زيادى بيانگر نمودهاى مختلف غدير در شعر و ادبيات فارسى بود. | |||
براى رسيدن به اين مقصود، اجزا و عناصر مختلف، آيات، احاديث پيرامون غدير خم خود تركيب «غديرخم» در اين مجموعه جستجو شد. كلماتى مثل مولی، [[غدیر]]، خم، غدير خم، كنت، اكملت، اتممت، اتمام، [[کمال دین|اکمال]]، و غيره. بدين ترتيب اهم موارد اشاره به موضوع غدير خم استخراج شد. | |||
البته بايد توجه داشت وقتى هر كدام از اين كلمات جستجو گردد، كلمه در تمام معانى آن استخراج مى شود؛ يعنى وقتى واژه «خم» جستجو شود، اين واژه در تمامى معانى آن - يعنى كوزه بزرگ، خميدگى (خَم) و غيره - يافت مى شود. به اين دليل در هر جستجو ممكن صدها مورد و بيت استخراج شود كه به مقصود ما از جستجو ربط نداشته باشد. | البته بايد توجه داشت وقتى هر كدام از اين كلمات جستجو گردد، كلمه در تمام معانى آن استخراج مى شود؛ يعنى وقتى واژه «خم» جستجو شود، اين واژه در تمامى معانى آن - يعنى كوزه بزرگ، خميدگى (خَم) و غيره - يافت مى شود. به اين دليل در هر جستجو ممكن صدها مورد و بيت استخراج شود كه به مقصود ما از جستجو ربط نداشته باشد. | ||
براى رفع مشكل، با مطالعه همه آنها، ابيات مربوط به غدير خم جدا گرديد و ما بقى كنار گذاشته شد. مثلاً وقتى واژه | براى رفع مشكل، با مطالعه همه آنها، ابيات مربوط به غدير خم جدا گرديد و ما بقى كنار گذاشته شد. مثلاً وقتى واژه «[[غدیر]]» جستجو شد، حدود ۱۲۸ مورد از اين كلمه پيدا شد كه در بيشتر موارد غدير به معنى «برکه» و «[[آبگیر]]» بود و ربطى به واقعه غدير خم نداشت، و فقط چندين مورد محدود آن مربوط به موضوع تحقيق بود. | ||
يا كلمه «خم» ۲۰۱۵۱ مورد پيدا شد، كه معدودى از آنها مربوط به موضوع تحقيق بود و در بيشتر موارد به معانى كوزه بزرگ، خميدگى و غيره بود. | |||
=== ب) پيشينه تحقيق === | |||
راجع به واقعه غدير خم آثار زيادى نگاشته شده است، كه اينجا نيازى به ذكر آنها نيست. راجع به انعكاس و بازتاب واقعه غدير در شعر و ادبيات، بهترين اثر كتاب «الغدير» اثر شيخ عبدالحسين فرزند شيخ احمد امينى معروف به علامه امينى در ۲۰ جلد به زبان عربى است، تمامى جلدهاى اين كتاب به زبان فارسى ترجمه شده است. | |||
موضوع عمده كتاب واقعه غدير خم به روايت اهل تسنن است كه در محل خود مفصل توضيح داده شده است. آنچه در اينجا مهم است اينكه در «الغدير» اشعار شاعران مختلف عرب زبان را در ادوار مختلف درباره موضوع غدير ذكر مى كند. | |||
ولى در كتاب «الغدير»فقط به شعر و ادبيات عرب پرداخته شده، و گويا نگارنده در مورد غدير و بازتاب و انعكاس آن در شعر و ادبيات فارسى به اثر خاص و مستقلى برخورد نكرده است. | ولى در كتاب «الغدير»فقط به شعر و ادبيات عرب پرداخته شده، و گويا نگارنده در مورد غدير و بازتاب و انعكاس آن در شعر و ادبيات فارسى به اثر خاص و مستقلى برخورد نكرده است. | ||
=== | === ج) بحث === | ||
پس از جستجوى اجزا و عناصر پيرامون واقعه غدير و جرح وتعديل نتايج حاصله مواردى از اشاره شاعران به واقعه غدير به دست آمد، كه پس از تجزيه و تحليل آن نتايج، روشن شد كه مسئله در چند محور قابل بررسى است: | پس از جستجوى اجزا و عناصر پيرامون واقعه غدير و جرح وتعديل نتايج حاصله مواردى از اشاره شاعران به واقعه غدير به دست آمد، كه پس از تجزيه و تحليل آن نتايج، روشن شد كه مسئله در چند محور قابل بررسى است: | ||
| خط ۷۹: | خط ۸۹: | ||
عمّان سامانى: قرن ۱۳ و ۱۴، شيعه، ۲ غديريه. | عمّان سامانى: قرن ۱۳ و ۱۴، شيعه، ۲ غديريه. | ||
ملک الشعراء بهار، قرن ۱۳ و ۱۴، شيعه، ۵ غديريه. | |||
اديب | اديب الممالک فراهانى: قرن ۱۳ و ۱۴، شيعه، ۷ غديريه. | ||
ايرج ميرزا: قرن ۱۴، شيعه، ۱ غديريه. | ايرج ميرزا: قرن ۱۴، شيعه، ۱ غديريه. | ||
| خط ۱۱۱: | خط ۱۲۱: | ||
كثرت شاعران شيعه مذهب و بسامد بسيار اشارات آنها كاملاً طبيعى است، زيرا از ديدگاه شيعيان مسئله غدير و جانشينى حضرت على عليه السلام يكى از اساسى ترين مسائلى است، كه با ناديده گرفتن و تحريف آن شكاف عميقى در ادامه رسالت پيامبرصلى الله عليه وآله ايجاد خواهد شد، و مايه بسيارى از اختلافات و نابسامانى هاى جامعه اسلامى خواهد گرديد. شيعه مى گويد: اگر سخن پيامبرصلى الله عليه وآله در غدير خم تحريف نمى شد و آنگونه كه مراد پيامبرصلى الله عليه وآله بود فهميده و اجرا مى شد، ريشه بسيارى از مشكلات اسلام و مسلمين خشک مى شد و اصولاً فرصت بروز و ظهور نمى يافت. | كثرت شاعران شيعه مذهب و بسامد بسيار اشارات آنها كاملاً طبيعى است، زيرا از ديدگاه شيعيان مسئله غدير و جانشينى حضرت على عليه السلام يكى از اساسى ترين مسائلى است، كه با ناديده گرفتن و تحريف آن شكاف عميقى در ادامه رسالت پيامبرصلى الله عليه وآله ايجاد خواهد شد، و مايه بسيارى از اختلافات و نابسامانى هاى جامعه اسلامى خواهد گرديد. شيعه مى گويد: اگر سخن پيامبرصلى الله عليه وآله در غدير خم تحريف نمى شد و آنگونه كه مراد پيامبرصلى الله عليه وآله بود فهميده و اجرا مى شد، ريشه بسيارى از مشكلات اسلام و مسلمين خشک مى شد و اصولاً فرصت بروز و ظهور نمى يافت. | ||
=== | === تحليل محتوايى غدير در شعر فارسى === | ||
در بادى امر انتظار مى رفت كه شاعران سنى مذهب در حدود همان اعتقادات گفته شده به مسئله غدير خم اشاره نموده باشند، و آن را اجتماعى جهت خداحافظى پيامبرصلى الله عليه وآله با مسلمانان و بيان اتمام و اكمال دين و رسالتش تلقى نمايند. | در بادى امر انتظار مى رفت كه شاعران سنى مذهب در حدود همان اعتقادات گفته شده به مسئله غدير خم اشاره نموده باشند، و آن را اجتماعى جهت خداحافظى پيامبرصلى الله عليه وآله با مسلمانان و بيان اتمام و اكمال دين و رسالتش تلقى نمايند. | ||
| خط ۱۹۲: | خط ۲۰۲: | ||
همچنين در چهار موضع ديگر به مسئله غدير اشاره كرده است. | همچنين در چهار موضع ديگر به مسئله غدير اشاره كرده است. | ||
ملک الشعراء بهار: در قصيده اى تحت عنوان «در تهنيت عيد غدير و مدح حضرت امير سلام الله عليه». | |||
حزين لاهيجى: دو قصيده با عناوين «ايضاً فى مدحه» و «ايضاً فى مدحه» در ديوان حزين آمده است، كه در آنها به مدح حضرت على عليه السلام و واقعه غدير خم اشاره شده است. | حزين لاهيجى: دو قصيده با عناوين «ايضاً فى مدحه» و «ايضاً فى مدحه» در ديوان حزين آمده است، كه در آنها به مدح حضرت على عليه السلام و واقعه غدير خم اشاره شده است. | ||
| خط ۳۰۸: | خط ۳۱۸: | ||
غير از اينها واقعه غدير داراى اجزا و عناصر و موارد و مباحث بسيارى است، كه شاعران شيعه مذهب به اجزا و عناصر بيشترى از آنها اشاره كرده اند. در حالى كه شاعران سنى مذهب بيشتر به چند نكته آن اشاره كرده اند و خيلى وارد زوايا و خباياى آن نشده اند، زيرا در آن صورت براى بسيارى از پرسش هايى كه با آنها مواجه شدند جوابى نمى يافتند. از بين آن همه مسائل شاعران سنى مذهب به موارد زير اشاره كرده اند: | غير از اينها واقعه غدير داراى اجزا و عناصر و موارد و مباحث بسيارى است، كه شاعران شيعه مذهب به اجزا و عناصر بيشترى از آنها اشاره كرده اند. در حالى كه شاعران سنى مذهب بيشتر به چند نكته آن اشاره كرده اند و خيلى وارد زوايا و خباياى آن نشده اند، زيرا در آن صورت براى بسيارى از پرسش هايى كه با آنها مواجه شدند جوابى نمى يافتند. از بين آن همه مسائل شاعران سنى مذهب به موارد زير اشاره كرده اند: | ||
==== | ==== امام بودن على عليه السلام ==== | ||
گو كه دست بگرفت مصطفى به غدير | گو كه دست بگرفت مصطفى به غدير | ||
| خط ۳۲۵: | خط ۳۳۵: | ||
كه از دعاى محمد على به روز غدير<ref>امير معنوى: ص ۶۸۶ .</ref> | كه از دعاى محمد على به روز غدير<ref>امير معنوى: ص ۶۸۶ .</ref> | ||
==== | ==== نايب مصطفى صلى الله عليه و آله و امير شرع بودن على عليه السلام ==== | ||
نائب مصطفى به روز غدير | نائب مصطفى به روز غدير | ||
كرده در شرع مر ورا به امير<ref>سنايى: ص ۲۷۴.</ref> | كرده در شرع مر ورا به امير<ref>سنايى: ص ۲۷۴.</ref> | ||
==== | ==== اكمال دين ==== | ||
گفته اى «اليوم اكملت لكم» دين الهدى | گفته اى «اليوم اكملت لكم» دين الهدى | ||
آن زمان كين رحمت مهداه اهدا كرده اى<ref>حلاج: ص ۱۶۷.</ref> | آن زمان كين رحمت مهداه اهدا كرده اى<ref>حلاج: ص ۱۶۷.</ref> | ||
==== | ==== مرد غدير خم ==== | ||
آهنى در كف، جون مِردِ غدير خم | آهنى در كف، جون مِردِ غدير خم | ||
| خط ۳۶۸: | خط ۳۷۸: | ||
كه از دعاى محمد على به روز غدير<ref>امير معنوى: ص ۶۸۶ .</ref> | كه از دعاى محمد على به روز غدير<ref>امير معنوى: ص ۶۸۶ .</ref> | ||
==== | ==== امر حق تعيين جانشينى على عليه السلام ==== | ||
امام آنكه خداى بزرگ روز غدير | امام آنكه خداى بزرگ روز غدير | ||
| خط ۳۹۹: | خط ۴۰۹: | ||
كه او مكمّل دين است و تالى قرآن<ref>قاآنى شيرازى: ص ۶۱ .</ref> | كه او مكمّل دين است و تالى قرآن<ref>قاآنى شيرازى: ص ۶۱ .</ref> | ||
==== | ==== منبر ساختن از جهاز شتران ==== | ||
فراز منبر يوم الغدير رمز است | فراز منبر يوم الغدير رمز است | ||
| خط ۴۱۶: | خط ۴۲۶: | ||
از جهاز اشتران ناچيز منبر داشتن<ref>قاآنى شيرازى: ص ۶۹۳ .</ref> | از جهاز اشتران ناچيز منبر داشتن<ref>قاآنى شيرازى: ص ۶۹۳ .</ref> | ||
==== | ==== بخّ بخّ گفتن حضّار به على در غدير خم ==== | ||
نداى «بخ بخ لک يا على مولاى» | نداى «بخ بخ لک يا على مولاى» | ||
گواه نص ولايت به محضر آورده<ref>نظيرى نيشابورى: ص ۳۸۳.</ref> | گواه نص ولايت به محضر آورده<ref>نظيرى نيشابورى: ص ۳۸۳.</ref> | ||
==== | ==== ولايت على عليه السلام ==== | ||
همه تفويض كرده امر ولايت | همه تفويض كرده امر ولايت | ||
| خط ۴۳۰: | خط ۴۴۰: | ||
گواه نص ولايت به محضر آورده<ref>نظيرى نيشابورى: ص ۳۸۳.</ref> | گواه نص ولايت به محضر آورده<ref>نظيرى نيشابورى: ص ۳۸۳.</ref> | ||
==== | ==== حجةالوداع ==== | ||
چون كه او برگشت از حجةالوداع | چون كه او برگشت از حجةالوداع | ||
در غدير خم مكان كرد آن مطاع<ref>مظهر العجائب و مظهر الاسرار(عطار) : ص ۹۲.</ref> | در غدير خم مكان كرد آن مطاع<ref>مظهر العجائب و مظهر الاسرار(عطار) : ص ۹۲.</ref> | ||
==== | ==== امر حق در تعيين جانشينى على عليه السلام طبق آيه تبليغ ==== | ||
چنين روز و چنين عيد مبارک | چنين روز و چنين عيد مبارک | ||
| خط ۴۵۲: | خط ۴۶۲: | ||
كز پى كمال دين شو پذيره حيدر را<ref>ملک الشعراء بهار: ص ۱۲۴.</ref> | كز پى كمال دين شو پذيره حيدر را<ref>ملک الشعراء بهار: ص ۱۲۴.</ref> | ||
==== | ==== آمرزش گناهان در روز غدير ==== | ||
اگر چه عيد غدير است و هر گنه كه كنند | اگر چه عيد غدير است و هر گنه كه كنند | ||
ببخشد از كرم خويش كردگار قدير<ref>قاآنى: ص ۲۵۹.</ref> | ببخشد از كرم خويش كردگار قدير<ref>قاآنى: ص ۲۵۹.</ref> | ||
==== | ==== خلافت على عليه السلام شه دين ==== | ||
نخست عيد غدير از خلافت شه دين | نخست عيد غدير از خلافت شه دين | ||
دوم جمال ملک شهريار ملک ستان<ref>قاآنى: ص ۶۶۰ .</ref> | دوم جمال ملک شهريار ملک ستان<ref>قاآنى: ص ۶۶۰ .</ref> | ||
==== | ==== خداوندگار و سالار غدير خم ==== | ||
منم به صدق جگرگوشه رسول خدا | منم به صدق جگرگوشه رسول خدا | ||
| خط ۴۶۹: | خط ۴۷۹: | ||
فروردين همچون سالار غدير خم<ref>اديب الممالك فراهانى: ج ۱ ص ۳۴۵.</ref> | فروردين همچون سالار غدير خم<ref>اديب الممالك فراهانى: ج ۱ ص ۳۴۵.</ref> | ||
==== | ==== جمله معروف «اللهم وال من والاه» در خطبه رسول خدا درباره حضرت على عليه السلام ==== | ||
مرا به روز غدير آن پريوش دلخواه | مرا به روز غدير آن پريوش دلخواه | ||
چشاند شربتى از جام «وال من والاه»<ref>اديب الممالک فراهانى: ج ۱ ص ۴۲۲.</ref> | چشاند شربتى از جام «وال من والاه»<ref>اديب الممالک فراهانى: ج ۱ ص ۴۲۲.</ref> | ||
==== | ==== دعاى پيامبر عليه السلام براى حضرت على عليه السلام: اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اخذل من خذله ==== | ||
آنكه معروف بدو شد به جهان روز غدير | آنكه معروف بدو شد به جهان روز غدير | ||
وز خداوند ظفر خواست پيمبر به دعاش<ref>ناصر خسرو: ص ۱۹۲.</ref> | وز خداوند ظفر خواست پيمبر به دعاش<ref>ناصر خسرو: ص ۱۹۲.</ref> | ||
==== | ==== عهد گرفتن پيامبر صلى الله عليه و آله از مردم بر ولايت على عليه السلام در غدير خم ==== | ||
چه گويى به محشر اگر پرسدت | چه گويى به محشر اگر پرسدت | ||
| خط ۵۲۸: | خط ۵۳۸: | ||
مى ئى كو يادگار از دولت كاوش كى بايد<ref>اديب الممالك فراهانى: ج ۱ ص ۴۶۴.</ref> | مى ئى كو يادگار از دولت كاوش كى بايد<ref>اديب الممالك فراهانى: ج ۱ ص ۴۶۴.</ref> | ||
=== | === نتيجه گيرى === | ||
پس از جستجوى اجزا و عناصر واقعه غدير خم مشخص شد كه ۱۶ تن از شاعران كهنِ فارسىگوى - كه شعرشان در درج شعر فارسى آمده - ۴۶ بار به واقعه غدير اشاره دارند. از بين اين شاعران، ۶ نفر سنى و ۱۰ نفر شيعه مذهب هستند. شاعران سنى ۸ بار و شيعيان ۳۵ بار به غدير اشاره شده است. | پس از جستجوى اجزا و عناصر واقعه غدير خم مشخص شد كه ۱۶ تن از شاعران كهنِ فارسىگوى - كه شعرشان در درج شعر فارسى آمده - ۴۶ بار به واقعه غدير اشاره دارند. از بين اين شاعران، ۶ نفر سنى و ۱۰ نفر شيعه مذهب هستند. شاعران سنى ۸ بار و شيعيان ۳۵ بار به غدير اشاره شده است. | ||