بررسى و تحليل روايات جمعيّت حاضر در غدير: تفاوت میان نسخه‌ها

جمعيت حاضر در روز غدير و يا جمعيت همراه پيامبر صلى الله عليه و آله از مدينه به مكه از جمله امور جزئى است كه موجب اختلاف نظر مورخان و محدثان شده است.

اما برخى از مورخان در ثبت و ضبط گزارش‏هاى جزئى اين واقعه اهتمام داشته، و برخى به صورت كلى آن را ثبت نموده ‏اند. از اين رو [[اهمیت]] دارد تا براى تبيين دقيق‏ تر، به جزئيات اين مسئله پرداخته شود.

اما از مباحثى كه كمتر به آن توجه شده و بدون بررسى و تحليل تاريخى از آن سخن به ميان آمده «تعداد جمعيت حاضر در غدير» است.

اما در اين نوشتار تلاش بر آن است تا بر اساس گزارش‏ هاى موجود، به بررسى روايى و تاريخى جمعيت غدير خم، با توجه به منابع كهن به صورتى تحليلى و توصيفى پرداخته شود، تا فوايد جزئى اين موضوع روشن شود.

== واقعه غدير خم ==

بعد از آن نماز خوانديم، و پيامبر صلى الله عليه وآله بعد از نماز دست حضرت امیر ‏عليه السلام را گرفت و فرمود: من كنت مولاه فهذا على ‏عليه السلام مولاه.<ref>اسد الغابة: ج ۵ ص ۲۵۲: نشهد انا اقبلنا مع رسول ‏اللَّه ‏صلى الله عليه وآله من حجةالوداع. حتى اذا كان الظهر، خرج رسول ‏اللَّه‏ صلى الله عليه وآله فأمر بشجرات فشددن، و القى عليهن ثوب. ثم نادى: الصلاة. فخرجنا فصلّينا. ثم قام فحمد اللَّه تعالى و اثنى عليه، ثم قال: يا ايها الناس، اتعلمون ان اللَّه عزوجل مولاى و انا مولى المؤمنين، و انى اولى بكم من انفسكم؟ يقول ذلك مراراً. قلنا: نعم، و هو آخذ بيدك يقول: من كنت مولاه فعلى مولاه. اللهم وال من والاه و عاد من عاداه. ثلاث مرات.</ref> و در آن روز گرما طاقت فرسا بود.<ref>اقبال الاعمال: ص ۴۵۶: و قد بلغنا غدير خم فى وقت لو طرح اللحم فيه على الارض لانشوى. الهداية الكبرى: ص ۱۰۳: و قد علمت انه كان يوماً شديد القيظ؛ يشيب فيه الطفل... . شرح الاخبار: ج ۱ ص ۹۹: و ذلك فى يوم ما اتى علينا يوم اشد حرّاً منه.</ref>

وى همچنين «خمّ» را نام چاهى از بنى‏ مره ذكر كرده است. نيز نقلى از زمخشرى دارد كه خمّ نام مردى بوده است.<ref>معجم البلدان: ج ۲ ص ۳۹۰.</ref>

محقق كتاب «الغارات» در معرفى جحفه مى‏ نويسد: جحفه روستاى بزرگى بوده كه در مسير مدينه به مكه واقع است، و فاصله آن از مكه چهار منزل است.

ائمه اطهار عليهم السلام جانشين انبياء عليهم السلام در تنفيذ احكام و اقامه حدود و حفظ شريعت و مربى تربيت مردم هستند. آنها معصوم هستند، همانند انبياء عليهم السلام.<ref>اوائل المقالات: ص ۶۵ .</ref>

با اين تعاريف از مقام امامت، امام ‏عليه السلام نه تنها رئيس ادارى، قضايى و نظامى امت است، بلكه معلم و مربى مردم در امور تربيتى نيز هست.

در ميان اين طوائف، طايفه قريش در محدوده مكه با اعمال اين انديشه موجب گمراهى بيشتر مردم مناطق نيز مى ‏شد.

در اين روند، طوايف مسير خود را به همراهى فرا مى‏ خواندند، و هر كس همكارى مى ‏كرد از عنايات آنان برخوردار مى ‏شد، و در غير اين صورت حق ورود به مكه را پيدا نمى‏ كرد.

گر چه در جزيرةالعرب اديان الهى همانند حنفا و يهود و مسيحيت وجود داشت، و اين اديان اعتقاد به توحيد، نبوت و معاد داشتند، اما چون متولى اقامه حدود الهى در ميان آنان نبود.

به عبارت ديگر: كسى توان تشكيل حكومت و قدرت بر اساس دين خدا را نداشت، مشركان توانسته بودند بر منطقه تسلط يابند.

علت عمده آن فهميدن هدف اسلام و پيامبر صلى الله عليه و آله بود كه مى ‏خواست ريشه بت‏ پرستى را بخشكاند و منابع اربابى آنها را به خطر اندازد، و آنان مى ‏دانستند كه عمده تلاش رسول ‏خدا صلى الله عليه و آله تشكيل حكومت دينى براى اجراى حدود الهى، و در نتيجه تبيين قدرت اسلام و كوتاه شدن دست مشركان از منافع دنيوى است.

مؤيد اين سخن حضور قبائل مختلف و نمايندگان آنان در مدينه به محضر رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله است.

در اين جنگ، سپاه همانند ديگر جهادها از مردمان مدينه و طوايف اطراف تشكيل مى‏ شد.

نكته قابل توجه در اين بخش، عدم نياز به حضور كودكان، نوجوان، و زنان در جنگ‏ هاست، و حضور چند بچه يا تعدادى زن در برخى از جنگ‏ ها به معناى همراهى تمامى زنان و فرزندان در جنگ نيست.

حتى اين بار [[زن|زنان]] و كودكان و نوجوانان و افراد كهنسال نيز در غدير شركت دارند. از آن گذشته، سفر نيز يک سفر پرجاذبه عبادى و معنوى است، و هيچ خطرى هم در آن كسى را تهديد نمى ‏كند.

=== ب) فراخوانى مردم به حجةالوداع ===

اين روايت را مجلسى نيز آورده است.<ref>بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۱۵۸.</ref>

ابوذر گفت: پس بدانيد پيامبر صلى الله عليه و آله روز غدير كه ۱۳۰۰ مرد بوديم... ، فرمود: هر كس من مولاى اويم پس على ‏عليه السلام مولاى او است.  

همچنين قابل ذكر است كه روايت دوم داراى اضطراب در محتوا مى ‏باشد. در اين روايت [[ابوذر غفاری|ابوذر]] براى اثبات حقانيت سخنش ابتدا به اثبات صادق بودن خود مى‏ پردازد، و بعد به بيان كميت جمعيت مى‏ پردازد. و حال آنكه دفاع از خود زمانى صحيح است كه مورد اتهام واقع شده باشد، و در اينجا اتهامى وجود ندارد.

=== ب) ده هزار نفر ===

=== نقد و بررسى ===

همچنين قابل ذكر است:

'''اولاً:''' هيچ امرى از سوى رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله مبنى بر لزوم مشايعت مردم مكه در منابع ثبت نشده است، و دليل عدم حضور آنان امر الهى به حضور حاجيان در مكان غدير است كه پيامبر صلى الله عليه و آله حجاج جلو كاروان را امر به بازگشت كرد و منتظر حجاج عقب مانده شد.

بنا به آنچه در موسوعه [[تاریخ]] اسلام آمده، در صورت پذيرش اين خبر مى‏ توان گفت: اين خبر شايد در صدد بيان جمعيت اصحابى از مدينه و مكه است كه مى‏ شناختند.<ref>موسوعة التاريخ الاسلامى: ج ۴ ص ۶۲۷ .</ref>

=== ج) دوازده هزار نفر ===

=== نقد و بررسى ===

=== د) هفده هزار نفر ===

=== نقد و بررسى ===

=== هـ) شصت هزار نفر ===

=== نقد و بررسى ===

=== و) هفتاد هزار نفر ===

=== نقد و بررسى ===

نيز يكى از اسانيد اين روايت محمد بن موسى همدانى است، كه بنابر گفته نجاشى كتابى در رد غلو و غاليان دارد.<ref>رجال نجاشى: ص ۳۳۸.</ref>

=== ز) هشتاد و شش هزار نفر ===

=== نقد و بررسى ===

=== ح) نود هزار نفر ===

=== نقد و بررسى ===

=== ط) يک صد و چهارده هزار نفر ===

=== نقد و بررسى ===

لازم به ذكر است كه اين روايت با رواياتى كه تعداد جمعيت را كم ذكر مى‏ كند در تعارض است. اما مؤيداتى همانند هفتاد هزار و نود هزار را دارد.

=== نقد و بررسى ===

=== جمع ‏بندى ===

بايد افزود: گر چه دليلى بر حضور مردم مكه و يمن براى حضور در غدير وجود ندارد، اما بعيد نيست كه برخى خواسته باشند با توجه به قدرت معنوى و اجتماعى رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله و شكسته شدن ابهت مشركان، بخواهند در اين سفر به مدينه مهاجرت كنند. بنابراين نمى‏ توان اين جمعيت را ناديده گرفت.

احتمال مى ‏رود بين هفتاد هزار و نود هزار تصحيفى رخ داده و جابجايى نقطه صورت گرفته باشد. در اين صورت معنى عوض مى‏ شود. در صورت عدم پذيرش تصحيف، گزارش هفتاد هزار نفر از اعتبار و نقل محكم ‏ترى برخوردار است.

== حضور همگانى در غدير<ref>سخنرانى استثنائى غدير: ص ۲۲،۲۱. ژرفاى غدير: ص ۴۴.</ref> ==

آمدن كاروان دوازده هزار نفرى اهل يمن و جمع كثيرى از اهل مكه و طائف تا غدير خم در فاصله دويست كيلومترى مكه، و نيز متفرق نشدن مردم قبايل و آبادى‏ هاى بين راه مكه تا غدير، نشان از اشتياق فراوان مردم به شركت در مراسمى فوق العاده داشت كه بعد از آن روز موعود هرگز تكرار نمى ‏شد.