۲۵٬۵۶۷
ویرایش
واکاوی مفهومی و مصداقی آیه تبلیغ بر اساس دلالت سیاق: تفاوت میان نسخه‌ها
واکاوی مفهومی و مصداقی آیه تبلیغ بر اساس دلالت سیاق (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۲ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۲۷
، ۲ ژانویهٔ ۲۰۲۴بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۷۹: | خط ۷۹: | ||
'''۵.موضوعی در مورد اهل کـتاب و خـصوصا یهودیان''' | '''۵.موضوعی در مورد اهل کـتاب و خـصوصا یهودیان''' | ||
این قول اهل سنت بر خلاف سه قول قبلی که بیشتر بر روایـاتی بـا سندهای ضعیف تکیه داشتند، به اعـتقاد خـود اهل سـنت بـا سـیاق آیات تأیید می‌شود. فـخر رازی مصداق «ما انزل» در این آیه را چنان که از مقاتل بن سلیمان نقل شده، بر ملا کـردن خـیانت‌ها و مکرهای یهودیان را بیان می‌کند. او می‌گوید در حـالی کـه بـسیاری از آیـات قـبل و بعد از این آیـه در ارتـباط با یهود و نصارا هستند، محال است که این یک آیه در آن میان مربوط به ماجرایی متفاوت، از جـمله مـاجرای غـدیر، باشد <ref>مقاتل بن سليمان، ۱۴۲۰، ج۱، ص۴۹۱ـ۴۹۲؛ فخر رازی، ۱۴۲۱، ج۱۲، ص۴۰۱</ref>ذیـل هـمین دیـدگاه مـی‌توان بـرخی احـتمالات دیگر مطرح شده در تفاسیر اهل سنت را نیز جای داد. طبق این احتمالات خدا در این آیه به پیامبرش دستور می‌دهد که آنچه در مورد حکم رجم یا قصاص بر ایـشان نازل شده است را ابلاغ کند. با این توضیح که یهودیان میخواستند از حکم رجم زنای محصنه که در تورات آمده بود، سر باز زنند و حکم به تازیانه را جایگزین آن کنند و با ایـن قـصد گروهی را نزد رسول خدا (ص) فرستادند تا از ایشان سؤال کنند و در چنین شرایطی این آیه نازل شد. مشابه این ماجرا را در مورد قصاص نیز نقل کرده‌اند | این قول اهل سنت بر خلاف سه قول قبلی که بیشتر بر روایـاتی بـا سندهای ضعیف تکیه داشتند، به اعـتقاد خـود اهل سـنت بـا سـیاق آیات تأیید می‌شود. فـخر رازی مصداق «ما انزل» در این آیه را چنان که از مقاتل بن سلیمان نقل شده، بر ملا کـردن خـیانت‌ها و مکرهای یهودیان را بیان می‌کند. او می‌گوید در حـالی کـه بـسیاری از آیـات قـبل و بعد از این آیـه در ارتـباط با یهود و نصارا هستند، محال است که این یک آیه در آن میان مربوط به ماجرایی متفاوت، از جـمله مـاجرای غـدیر، باشد <ref>مقاتل بن سليمان، ۱۴۲۰، ج۱، ص۴۹۱ـ۴۹۲؛ فخر رازی، ۱۴۲۱، ج۱۲، ص۴۰۱</ref>ذیـل هـمین دیـدگاه مـی‌توان بـرخی احـتمالات دیگر مطرح شده در تفاسیر اهل سنت را نیز جای داد. طبق این احتمالات خدا در این آیه به پیامبرش دستور می‌دهد که آنچه در مورد حکم رجم یا قصاص بر ایـشان نازل شده است را ابلاغ کند. با این توضیح که یهودیان میخواستند از حکم رجم زنای محصنه که در تورات آمده بود، سر باز زنند و حکم به تازیانه را جایگزین آن کنند و با ایـن قـصد گروهی را نزد رسول خدا (ص) فرستادند تا از ایشان سؤال کنند و در چنین شرایطی این آیه نازل شد. مشابه این ماجرا را در مورد قصاص نیز نقل کرده‌اند<ref>بغوی، ۱۴۲۰، ج۲، ص۵۱؛ فخر رازی، ۱۴۲۱، ج۱۲، ص۴۸</ref>. این احتمالات نـیز از آنـجا که به نوعی با اهل کتاب در ارتباطند، با آیات قبل و بعد سازگاری دارند.((مطالعات قرآن و حدیث)) <ref>پاییز و زمستان ۱۳۹۷ - شماره ۲۳صفحه ۳۰۳</ref> | ||
'''۶.موضوعی در راستای فضیلت امیر مؤمنان علی علیه السلام''' | |||
در تفاسیر اهل سنت، بـه روایـات حاکی از نزول این آیه در شـأن امـام علی بن | در تفاسیر اهل سنت، بـه روایـات حاکی از نزول این آیه در شـأن امـام علی بن ابی‌طالب علیه السلام نیز اشاره می‌شود. در مصادر اهل سنت، احاديثي متعدد از صحابه و تابعين با این مضمون به چشم مي‌خورد<ref>ابن مردويه، ۱۴۲۴، ص۲۳۹؛ ثعلبي، ۱۴۲۲، ج۴، ص۹۲؛ حسكاني، ۱۴۱۱، ج۱، ص۲۴۹-۲۵۵؛ ابـن عـساكر، ۱۳۹۸، ج۲، ص۸۵؛ فخر رازي، ۱۴۱۹، ج۴، ص۱۷۳؛ سيوطي، ۱۴۰۴، ج۳، ص۱۱۷؛ قندوزي، ۱۴۲۲، ج۱، ص۱۱۹</ref>. | ||
اکـثر مـفسران اهل سنت به ذکر این قول که همان قول مختار شیعه است، در کنار اقوال دیگر بسنده کرده‌اند و حتی فخر رازی، به خلاف شیوة معمول خود به نقد آن نپرداخته است | اکـثر مـفسران اهل سنت به ذکر این قول که همان قول مختار شیعه است، در کنار اقوال دیگر بسنده کرده‌اند و حتی فخر رازی، به خلاف شیوة معمول خود به نقد آن نپرداخته است<ref>نجارزادگان، ۱۳۸۳، ص۲۱؛ و نـيز نـك. فخر رازي، ۱۴۲۱، ج۱۲، ص۳۹۹ـ۴۰۰؛ آلوسي، ۱۴۱۵، ج۶، ص۲۸۷</ref>. | ||
'''۷.بررسی سیاق آیاتِ آیة تبلیغ''' | |||
در ادامه، این بررسی در سه گام انجام می‌شود. در گام اول سیاقِ درونی خود | در ادامه، این بررسی در سه گام انجام می‌شود. در گام اول سیاقِ درونی خود آیه تبلیغ بررسی می‌شود. در گام دوم به این آیه در میان دو آیه قبل و بـعد از خـودش توجه مـی‌شود و نهایتا در گام سوم آیات ۵۱ تا ۶۸ سوره مائده به صورت یک‌پارچه مطالعه خواهد شد. | ||
'''۸. گام اول: بررسی سیاق درونـی آیه ۶۷ سوره مائده''' | |||
از توالی جملات درون | از توالی جملات درون آیه ۶۷ سوره مائده، نکات زیـر بـه دسـت می‌آید: | ||
'''۱ـ''' رسول خدا (ص) مأمور به ابلاغ موضوعی شده است. عبارت{{متن عربی|وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاس}}دلیل بر وجـود خـطر جدّی از ناحیة مخالفان این ابلاغ است. | |||
'''۲ـ'''مراد از جملة{{متن عربی|وَ إِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسـَالَتَه}}تـهدید رسـول خدا (ص) نیست؛ چرا که در مورد ایشان چنین شائبه‌ای وجود ندارد. این جمله بیانگر آن است کـه موضوع نازل شده به قدری اهمیت دارد که عدم ابلاغ آن معادل با ابلاغ نـکردن تمام رسالت رسول خـدا (ص) یـا سبب بی‌ثمر ماندن آن همه است. البته لازم به ذکر است اینکه مرجع ضمیر در «رسالته» را «ما انزل» بگیریم، مستلزم لغویت کلام است؛ لذا مرجع ضمیر «ربّ» است<ref>برای تفصیل بیشتر و احتمال مطرح شده تـوسط فخر رازی و پاسخ آن ر.ک: طباطبایی، ۱۴۱۷، ج۶، صص۴۲-۴۴.</ref> | |||
'''۳ـ''' منظور از «ما انزل» نمی‌تواند تمام دین باشد، چرا که در این صورت جملة{{متن عربی|وَ إِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَه}}جمله‌ای لغو خواهد بود؛ مانند اینکه گفته شود: «اگـر تـمام آنچه بر تو نازل شده را ابلاغ نکنی، تمام آنچه بر تو نازل شده را ابلاغ نکرده‌ای» <ref>طباطبایی، ۱۴۱۷، ج۶، ص۴۴.</ref>((مطالعات قرآن و حدیث)) <ref>پاییز و زمستان ۱۳۹۷ - شماره ۲۳ صفحه ۳۰۴</ref> | |||
'''۴ـ''' گذشته از شواهد روایی بسیار، از ظاهر خود آیه نیز به نظر می‌رسد این احتمال کـه آیـه در اوایل دوران بعثت نازل شده باشد، مردود است. بنا بر شواهد بسیار، رسول خدا (ص) بر جان خود بیم نداشته‌اند، بلکه نگران از بین رفتن دین خدا بوده‌اند و در آن دوران هنوز دینی تبلیغ نـشده تـا نگرانی از بین رفتن آن مطرح باشد.<ref>طباطبایی، ۱۴۱۷، ج۶، ص۴۴</ref> | |||
'''۵ـ''' خطری که در زمان قدرت یافتن اسلام در راستای نابودی دین احساس می‌شده، فقط میتوانسته از ناحیة درون خود مسلمانان بوده باشد. لذا مضمون آنچه باید ابلاغ شـود، چـیزی اسـت که بیم آن می‌رفته کـه مـورد مـخالفت بسیاری از درون جامعه اسلامی قرار گیرد. ابلاغ احکام فرعی نمیتوانند چنین خطری را در پی داشته باشد. | |||
=== گام دوم: بررسی آیات ۶۶ تا ۶۸ سوره مائده === | |||
آیات ۶۶ تـا ۶۸ سـوره مـائده شامل آیه تبلیغ و دو آیه قبل و بعد از آن هستند: | |||
آیات | |||
{{قرآن|وَ لَوْ أَنـَّهُمْ أَقـامُوا التَّوْراةَ وَ اْلإِنْجيلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْهِمْ مِنْ رَبِّهِمْ َلأَکَلُوا مِنْ فَوْقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ مِنْهُمْ أُمَّةٌ مُقْتَصِدَةٌ وَ کَثيرٌ مِنْهُمْ سـاءَ مـا يَعـْمَلُونَ * يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمـْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللّهُ يَعْصِمُکَ مِنَ النّاسِ إِنَّ اللّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْکافِرينَ * قُلْ يا أَهْلَ الْکِتابِ لَسْتُمْ عـَلي شـَيْءٍ حـَتّي تُقيمُوا التَّوْراةَ وَ اْلإِنْجيلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ وَ لَيَزيدَنَّ کَثيرًا مـِنْهُمْ مـا أُنْزِلَ إِلَيْکَ مِنْ رَبِّکَ طُغْيانًا وَ کُفْرًا فَلا تَأْسَ عَلَي الْقَوْمِ الْکافِرينَ}} | {{قرآن|وَ لَوْ أَنـَّهُمْ أَقـامُوا التَّوْراةَ وَ اْلإِنْجيلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْهِمْ مِنْ رَبِّهِمْ َلأَکَلُوا مِنْ فَوْقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ مِنْهُمْ أُمَّةٌ مُقْتَصِدَةٌ وَ کَثيرٌ مِنْهُمْ سـاءَ مـا يَعـْمَلُونَ * يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمـْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللّهُ يَعْصِمُکَ مِنَ النّاسِ إِنَّ اللّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْکافِرينَ * قُلْ يا أَهْلَ الْکِتابِ لَسْتُمْ عـَلي شـَيْءٍ حـَتّي تُقيمُوا التَّوْراةَ وَ اْلإِنْجيلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ وَ لَيَزيدَنَّ کَثيرًا مـِنْهُمْ مـا أُنْزِلَ إِلَيْکَ مِنْ رَبِّکَ طُغْيانًا وَ کُفْرًا فَلا تَأْسَ عَلَي الْقَوْمِ الْکافِرينَ}} | ||
در دو | در دو آیه ۶۶ و ۶۸ صحبت از این است کـه اهـل کـتاب لازم است دو موضوع را اقامه کنند: اول کتاب آسمانی خود را؛ دوم{{قرآن|ما أُنْزِلَ إِلَيْهِمْ مِنْ رَبـِّهِم}}را. از هـمین شـیوة بیان قرآن مشخص می‌شود که در این آیات، «ما أُنْزِلَ إِلَيْهِمْ مِنْ رَبِّهِم» موضوعی غـیر از کـتابهای آسـمانی ایشان است. چرا که اگر تمام یا قسمتی از تورات یا انجیل مد نظر بـود، یـا نباید ذکر می‌شد و یا اگر با غرضی مانند تأکید بیان می‌شد، لازم بود بـه آن مـوضوع تـصریح شود؛ نه اینکه به شکل مبهم طرح گردد. | ||
این در حالی است که کلّیات تـمام احـکام و قوانین ثابت ادیان، در کتاب‌های آسمانی آنها آمده است. پس برای اهل کتاب، موضوعی عـلاوه بـر کـتابهای آسمانی نازل شده بوده و آنها امر به اقامة آن موضوع شده بودند. لذا به دلالت سیاق می‌توان نـتیجه گـرفت آنچه در آیة میانی یعنی همان | این در حالی است که کلّیات تـمام احـکام و قوانین ثابت ادیان، در کتاب‌های آسمانی آنها آمده است. پس برای اهل کتاب، موضوعی عـلاوه بـر کـتابهای آسمانی نازل شده بوده و آنها امر به اقامة آن موضوع شده بودند. لذا به دلالت سیاق می‌توان نـتیجه گـرفت آنچه در آیة میانی یعنی همان آیه تبلیغ، بر رسول گرامی اسلام (ص) نـازل شـده و ایـشان امر به ابلاغ آن شده‌اند، موضوعی خارج از کتاب آسمانی ایشان یعنی قرآن است. | ||
خداوند در فضایی از کـلام کـه بـین کتاب‌های آسمانی و موضوعی دیگر که خارج از آنهاست تمایز قائل شده است، بـه رسـول الله (ص) امر می‌کند که نزول موضوع دوم را ابلاغ کند. در نتیجه تمام احتمالاتی که محققین اهل سنت برای مـصداق{{قرآن|مـا أُنْزِلَ إِلَيْکَ مِنْ رَبِّک}}مانند مذمّت اهل | خداوند در فضایی از کـلام کـه بـین کتاب‌های آسمانی و موضوعی دیگر که خارج از آنهاست تمایز قائل شده است، بـه رسـول الله (ص) امر می‌کند که نزول موضوع دوم را ابلاغ کند. در نتیجه تمام احتمالاتی که محققین اهل سنت برای مـصداق{{قرآن|مـا أُنْزِلَ إِلَيْکَ مِنْ رَبِّک}}مانند مذمّت اهل | ||