۴٬۰۶۴
ویرایش
جایگاه حدیث غدیر در راهبردهای بزرگان امامیه در قرن چهارم هجری: تفاوت میان نسخه‌ها
جایگاه حدیث غدیر در راهبردهای بزرگان امامیه در قرن چهارم هجری (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۲۴ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۰۷:۰۸
، ۲۴ آوریل←آثار کلامی- روایی:
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
* کتاب‌های اعیان‌الشیعه<ref>نوشته سید محسن امین</ref> الذریعه<ref>نوشته آغا بزرگ تهرانی</ref> نقش شیعه در فرهنگ و تمدن اسلامی<ref>نوشته ولایتی </ref>، بایسته‌ها در مقام بیان خطبه غدیر خم<ref>مندرج در :شیعه شناسی نوشته علی انصاری.</ref>، سند حدیث غدیر<ref>نوشته محمد باقر انصاری</ref> | * کتاب‌های اعیان‌الشیعه<ref>نوشته سید محسن امین</ref> الذریعه<ref>نوشته آغا بزرگ تهرانی</ref> نقش شیعه در فرهنگ و تمدن اسلامی<ref>نوشته ولایتی </ref>، بایسته‌ها در مقام بیان خطبه غدیر خم<ref>مندرج در :شیعه شناسی نوشته علی انصاری.</ref>، سند حدیث غدیر<ref>نوشته محمد باقر انصاری</ref> | ||
* و مقالات: غدیر خم و سقیفه بنى | * و مقالات: غدیر خم و سقیفه بنى ساعده،<ref>فصلنامه تاریخ در آینه پژوهش؛ سال۱۳۸۴.</ref> بررسی روابط دولت‌های شیعی در قرن چهارم هجری<ref>تاریخ در آینه پژوهش، ش۳۱، سال ۱۳۹۰.</ref>؛ غدیریه<ref>پژوهشنامه علوی، ش۶ ، سال ۱۳۹۱.</ref> و نقد دیدگاه‌های اهل سنّت درباره حدیث غدیر<ref>علوم حدیث، ش ۷، سال ۱۳۹۱.</ref> اشاره کرد. | ||
با توجه به موضوع و رویکرد تحقیق، ضرورتاً اطلاعات مورد نیاز از طریق منابع و مآخذ اسلامی فراهم آمد؛ اما در واقع، اطلاعات ارائه شده توسط این دست منابع، عموماً منحصر به ارائه گزاره‌های پراکنده و غیرمنسجم پیرامون موضوع بوده، دریافت مفاهیم آن نیازمند آگاهی کامل از تعلقات نویسنده، ارائه تعاریف و احاطه بر اصطلاحات و فهم قواعد کلی حاکم بر این دانش‌هاست که نویسنده این مقاله از ورود به این گونه مقولات پرهیز نموده؛ درعین حال، یافته‌های آنها را به‌کار گرفته است. بدیهی است رهیافت تاریخی از میان منابع اسلامی، کاری است نیازمند وقت و دانش مقتضی؛ که به جهت برخورداری از اصول و مؤلفه‌های نظری و کاربردی، شایسته کاوش‌های عالمانه بیشتری است. | با توجه به موضوع و رویکرد تحقیق، ضرورتاً اطلاعات مورد نیاز از طریق منابع و مآخذ اسلامی فراهم آمد؛ اما در واقع، اطلاعات ارائه شده توسط این دست منابع، عموماً منحصر به ارائه گزاره‌های پراکنده و غیرمنسجم پیرامون موضوع بوده، دریافت مفاهیم آن نیازمند آگاهی کامل از تعلقات نویسنده، ارائه تعاریف و احاطه بر اصطلاحات و فهم قواعد کلی حاکم بر این دانش‌هاست که نویسنده این مقاله از ورود به این گونه مقولات پرهیز نموده؛ درعین حال، یافته‌های آنها را به‌کار گرفته است. بدیهی است رهیافت تاریخی از میان منابع اسلامی، کاری است نیازمند وقت و دانش مقتضی؛ که به جهت برخورداری از اصول و مؤلفه‌های نظری و کاربردی، شایسته کاوش‌های عالمانه بیشتری است. | ||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
روایت إبن اسحاق از غدیر؛مسائل علی بن جعفرصادق<ref>ص۱۴۶.</ref> إخبار رسول‌الله صلی الله علیه و آله ، خلیل فَراهیدی (م۱۷۵ق.)<ref>ربع القرن مع العلامة الامینی، ص۲۹۰.</ref>؛ سُنَن نسائی<ref>ابن‌کثیر، ج۵، ص ۲۰۹.</ref>؛ بصائرالدّرجات، إبن صفار؛ مسندالرضا، داوود بن سلیمان غازی؛ الإیضاح، فضل بن شاذان (م۲۶۰ق)؛ کتاب الولایۀ، تألیف طاطُری(م۲۶۰ق.)؛<ref>ربع القرن مع العلامة الامینی، ص۲۹۰.</ref> الغیبۀ نُعمانی<ref>معجم رجال الحدیث، ج۱۱، ص۳۱۱.</ref> و کتاب مَن روی حدیثَ غدیرِ خُم، تألیف محمد بن حسن بن عبیدالله<ref>رجال النجاشی، ص۳۹۶.</ref> علاوه بر این، در کتاب‌های تاریخی، اخبار مهمی درباره غدیر وجود دارد. از معروف‌ترین آثار، کتاب أنساب الأشراف بلاذری(م۲۷۹ق)است. | روایت إبن اسحاق از غدیر؛مسائل علی بن جعفرصادق<ref>ص۱۴۶.</ref> إخبار رسول‌الله صلی الله علیه و آله ، خلیل فَراهیدی (م۱۷۵ق.)<ref>ربع القرن مع العلامة الامینی، ص۲۹۰.</ref>؛ سُنَن نسائی<ref>ابن‌کثیر، ج۵، ص ۲۰۹.</ref>؛ بصائرالدّرجات، إبن صفار؛ مسندالرضا، داوود بن سلیمان غازی؛ الإیضاح، فضل بن شاذان (م۲۶۰ق)؛ کتاب الولایۀ، تألیف طاطُری(م۲۶۰ق.)؛<ref>ربع القرن مع العلامة الامینی، ص۲۹۰.</ref> الغیبۀ نُعمانی<ref>معجم رجال الحدیث، ج۱۱، ص۳۱۱.</ref> و کتاب مَن روی حدیثَ غدیرِ خُم، تألیف محمد بن حسن بن عبیدالله<ref>رجال النجاشی، ص۳۹۶.</ref> علاوه بر این، در کتاب‌های تاریخی، اخبار مهمی درباره غدیر وجود دارد. از معروف‌ترین آثار، کتاب أنساب الأشراف بلاذری(م۲۷۹ق)است. | ||
در جلد دوم این کتاب، نویسنده ذیل عنوان{{متن عربی|حديثُ الولاية و ما بَلَغَه رسول الله صلي الله عليه و آله في غديرِ خم، معني امامة علي عليه السلام}} علاوه بر تصریح حادثه غدیر، پیام اصلی آن؛ یعنی ولایت و جانشینی علی علیه السلام پس از پیامبر صلی الله علیه و آله <ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۱۰۸.</ref>؛ در ذکر خلافت علی علیه السلام ؛ مناشده آن حضرت با گروهی از صحابه را در | در جلد دوم این کتاب، نویسنده ذیل عنوان{{متن عربی|حديثُ الولاية و ما بَلَغَه رسول الله صلي الله عليه و آله في غديرِ خم، معني امامة علي عليه السلام}} علاوه بر تصریح حادثه غدیر، پیام اصلی آن؛ یعنی ولایت و جانشینی علی علیه السلام پس از پیامبر صلی الله علیه و آله <ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۱۰۸.</ref>؛ در ذکر خلافت علی علیه السلام ؛ مناشده آن حضرت با گروهی از صحابه را در یوم‌الرَحبة، آورده است<ref>همان، ج۲، ص۲۵۶.</ref> | ||
روش پژوهش، مطالعه تاریخی است و موضوع با استفاده از پژوهش کتابخانه‌ای که به صورت اسنادی انجام گرفته، به شیوه توصیفی- تحلیلی بررسی شده است. | روش پژوهش، مطالعه تاریخی است و موضوع با استفاده از پژوهش کتابخانه‌ای که به صورت اسنادی انجام گرفته، به شیوه توصیفی- تحلیلی بررسی شده است. | ||
| خط ۱۲۲: | خط ۱۲۲: | ||
وی در کتاب معانی‌الاخبار با استناد به سلسله روات تسننِ متّصل به انس بن مالک، نتیجه می‌گیرد که حدیث غدیر، بالاتفاق مورد قبول همگان است.<ref>معانی الاخبار، ص۶۷-۶۸.</ref> همچنین، در بررسی نسبت میان اهل بیت علیهم السلام و حدیث غدیر به طریق نقلی اثبات می‌کند که وقتی اطاعت علی علیه السلام بر مردم واجب شد؛ یعنی او امام است<ref>معانی الاخبار، ص۷۰-۶۷؛ و نیز ر.ک: الامالی، ص ۲، ۱۴، ۱۱۵-۱۱۳، ۳۰۶ ، ۳۱۶، ۳۵۴-۳۵۶، ۵۸۲.</ref> و انکار امامت ایشان به معنای انکار پیامبر صلی الله علیه و آله و در نهایت، انکار ربوبیت خداست<ref>معانی الاخبار، ص۶۵۶.</ref> | وی در کتاب معانی‌الاخبار با استناد به سلسله روات تسننِ متّصل به انس بن مالک، نتیجه می‌گیرد که حدیث غدیر، بالاتفاق مورد قبول همگان است.<ref>معانی الاخبار، ص۶۷-۶۸.</ref> همچنین، در بررسی نسبت میان اهل بیت علیهم السلام و حدیث غدیر به طریق نقلی اثبات می‌کند که وقتی اطاعت علی علیه السلام بر مردم واجب شد؛ یعنی او امام است<ref>معانی الاخبار، ص۷۰-۶۷؛ و نیز ر.ک: الامالی، ص ۲، ۱۴، ۱۱۵-۱۱۳، ۳۰۶ ، ۳۱۶، ۳۵۴-۳۵۶، ۵۸۲.</ref> و انکار امامت ایشان به معنای انکار پیامبر صلی الله علیه و آله و در نهایت، انکار ربوبیت خداست<ref>معانی الاخبار، ص۶۵۶.</ref> | ||
صدوق در کتاب علل الشرایع، وجوه اطاعت و پیروی از امام را تبیین و توصیف می‌کند<ref>علل الشرائع، ج۱، ص۱۷۵-۱۷۴.</ref> و در ذیل آیه ۴۱ | صدوق در کتاب علل الشرایع، وجوه اطاعت و پیروی از امام را تبیین و توصیف می‌کند<ref>علل الشرائع، ج۱، ص۱۷۵-۱۷۴.</ref> و در ذیل آیه ۴۱ سوره دخان، مصداق آن را علی علیه السلام و شیعیان آن حضرت می‌داند.<ref>فضائل الشیعه، ص۲۳-۲۴.</ref> | ||
همچنین، در کتاب کمال‌الدین، اتصال اوصیاء از وجود آدم تا خاتم صلی الله علیه و آله را، دلیل پیوستگی نظام وصایت الهی و وصایت علی علیه السلام با حدیث غدیر بیان می‌کند.<ref>کمال الدین و تمام النعمة،ص۲۳۴.</ref> | همچنین، در کتاب کمال‌الدین، اتصال اوصیاء از وجود آدم تا خاتم صلی الله علیه و آله را، دلیل پیوستگی نظام وصایت الهی و وصایت علی علیه السلام با حدیث غدیر بیان می‌کند.<ref>کمال الدین و تمام النعمة،ص۲۳۴.</ref> | ||
| خط ۲۵۷: | خط ۲۵۷: | ||
=== نتیجه === | === نتیجه === | ||
۱.رویکرد امامیه به مسأله غدیر، ناشی از اهمیت و جایگاه مسأله امامت در فهم شریعت و طریقه ظهور و بروز آن در اداره جامعه و زندگی مردم و مهمتر از همه، پیوستگی مفهوم و هویت آن با مکتب اهل بیت | ۱. رویکرد امامیه به مسأله غدیر، ناشی از اهمیت و جایگاه مسأله امامت در فهم شریعت و طریقه ظهور و بروز آن در اداره جامعه و زندگی مردم و مهمتر از همه، پیوستگی مفهوم و هویت آن با مکتب اهل بیت علیهم السلام بود. باتوجه به ظرفیت‌های جامعه اسلامی و قابلیت‌های امامیه در قرن چهارم، انتظار می رفت که این مقوله مورد بازخوانی و استفاده بیشتری قراربگیرد. | ||
۲. در قرن چهارم از یک سو عقاید شیعی در معرض هجوم قرار گرفت و ازسوی دیگر، امامیه وظیفه دفاع و مقابله با این هجمه‌ها را از اهم تکالیف خود می‌دانستند. دانشمندان امامیه به دلایل مختلف به حدیث غدیر استناد جسته و از آن برای طرح مسائل مهم و مقابله با دیدگاه‌های رقیب می‌پرداختند. نتیجه این امر، ایجاد دارالعلم و خزانه الکتب، توسعه مراکز علمی و سفرهای تبلیغی، حضور فعال و موفق در محافل علمی و مناظرات، مشارکت فعال اجتماعی و تألیف آثار مهم علمی بود. می‌توان گفت راهبرد اصلی امامیه در این خصوص، دفاع از شریعت، اثبات حقانیت اهل بیت | ۲. در قرن چهارم از یک سو عقاید شیعی در معرض هجوم قرار گرفت و ازسوی دیگر، امامیه وظیفه دفاع و مقابله با این هجمه‌ها را از اهم تکالیف خود می‌دانستند. دانشمندان امامیه به دلایل مختلف به حدیث غدیر استناد جسته و از آن برای طرح مسائل مهم و مقابله با دیدگاه‌های رقیب می‌پرداختند. نتیجه این امر، ایجاد دارالعلم و خزانه الکتب، توسعه مراکز علمی و سفرهای تبلیغی، حضور فعال و موفق در محافل علمی و مناظرات، مشارکت فعال اجتماعی و تألیف آثار مهم علمی بود. می‌توان گفت راهبرد اصلی امامیه در این خصوص، دفاع از شریعت، اثبات حقانیت اهل بیت علیهم السلام و حل مسائل شیعیان بوده است. این سیاست برای حیات فکری شیعه ضرورت داشت و سند مهمی برای دفاع از مذهب به شمار می‌آمد. | ||
۳.تألیفات دانشمندان امامیه در خصوص غدیر، به جهت روش و موضوع و هدف و بهره‌برداری از گزاره‌های مختلف به چند دسته تقسیم می‌شود که به عنوان میراث عظیم، گرانبها و بی‌بدیل امامیه همواره شایسته تقدیر بوده است. اهمیت این آثار از ابعاد مختلف قابل بررسی است که عبارتند از: تبیین مسأله و ارائه تعاریف روشن وجامع، توجه به ابعاد عقلی و نقلی حدیث و مهمتر از همه، تسری مفاهیم آن در فقه سیاسی و اجتماعی امامیه. آثار دانشمندان امامیه بر اندیشه اجتماعی و سیاسی متفکران مسلمان تأثیرات بسزایی گذاشت و در حضور فعال شیعیان در امور اجتماعی همبستگی مستقیم داشت. | ۳. تألیفات دانشمندان امامیه در خصوص غدیر، به جهت روش و موضوع و هدف و بهره‌برداری از گزاره‌های مختلف به چند دسته تقسیم می‌شود که به عنوان میراث عظیم، گرانبها و بی‌بدیل امامیه همواره شایسته تقدیر بوده است. اهمیت این آثار از ابعاد مختلف قابل بررسی است که عبارتند از: تبیین مسأله و ارائه تعاریف روشن وجامع، توجه به ابعاد عقلی و نقلی حدیث و مهمتر از همه، تسری مفاهیم آن در فقه سیاسی و اجتماعی امامیه. آثار دانشمندان امامیه بر اندیشه اجتماعی و سیاسی متفکران مسلمان تأثیرات بسزایی گذاشت و در حضور فعال شیعیان در امور اجتماعی همبستگی مستقیم داشت. | ||
۴.ایجاد کتابخانه‌ها و دارالعلم‌ها به عنوان یک رویکرد مهم نه تنها میان عالمان، که در میان وزیران و امیران | ۴. ایجاد کتابخانه‌ها و دارالعلم‌ها به عنوان یک رویکرد مهم نه تنها میان عالمان، که در میان وزیران و امیران آل بویه نیز گسترش یافت. دانشمندان امامیه اقدامات متعددی را در راستای نشاط و بالندگی محافل شیعی و نشر معارف اهل بیت علیهم السلام ، به‌کار گرفتند. یکی از این اقدامات جمع‌آوری و استنساخ کتاب‌ها و رساله‌های پیشینیان بود که در بلاد مختلف پراکنده بود. | ||
۵. آل‌بویه امکان ظهور رقابت امامیه را با سایر مذاهب اسلامی فراهم کردند. اقدام بویهیان در رسمیت بخشیدن به نمادها و مظاهر شیعی، چون: جشن غدیر و سوگواری عاشورا و مشارکت دادن شیعیان در عرصه‌های مختلف، در تقویت هویت جمعی شیعیان و افزایش میزان پایبندی آنها به ارکان اعتقادی خود سهم موثری داشت. | ۵. آل‌بویه امکان ظهور رقابت امامیه را با سایر مذاهب اسلامی فراهم کردند. اقدام بویهیان در رسمیت بخشیدن به نمادها و مظاهر شیعی، چون: جشن غدیر و سوگواری عاشورا و مشارکت دادن شیعیان در عرصه‌های مختلف، در تقویت هویت جمعی شیعیان و افزایش میزان پایبندی آنها به ارکان اعتقادی خود سهم موثری داشت. | ||
۶.انجام مناظرات و رحله‌های علمی، نتیجه راهبرد امامیه در عرصه تعلیم تبلیغ و مقابله با دیگران بود. این محافل به خاطر طرح مسائل مهم، شیوه‌های احتجاج طرفین و تأثیری که بر افکار عمومی داشت، در نوع خود بی‌بدیل و ممتاز بود و یکی از اقدامات موفق و تأثیرگذار امامیه به‌شمار میرفت. یکی از دلایل و اسناد مهم دانشمندان امامیه، حدیث غدیر و دلایل عقلی و نقلی و شواهد ادبی و تاریخی مرتبط با آن بود. | ۶. انجام مناظرات و رحله‌های علمی، نتیجه راهبرد امامیه در عرصه تعلیم تبلیغ و مقابله با دیگران بود. این محافل به خاطر طرح مسائل مهم، شیوه‌های احتجاج طرفین و تأثیری که بر افکار عمومی داشت، در نوع خود بی‌بدیل و ممتاز بود و یکی از اقدامات موفق و تأثیرگذار امامیه به‌شمار میرفت. یکی از دلایل و اسناد مهم دانشمندان امامیه، حدیث غدیر و دلایل عقلی و نقلی و شواهد ادبی و تاریخی مرتبط با آن بود. | ||
پی نوشت‌ها | پی نوشت‌ها | ||
== منبع == | == منبع == | ||