بررسى و تحليل روايات جمعيّت حاضر در غدير: تفاوت میان نسخه‌ها

بررسى و تحليل روايات جمعيّت حاضر در غدير (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۳ مارس ۲۰۲۲، ساعت ۱۳:۲۶

۹۰ بایت اضافه‌شده ، ‏۳ مارس ۲۰۲۲

بدون خلاصۀ ویرایش

Modir

دیوان‌سالاران، developer، مدیران رابط کاربری، مدیران

۲۳٬۰۴۳

ویرایش

@@ خط ۱۳۹: / خط ۱۳۹: @@
 '''نقد و بررسى'''
-اين روايت نيز مرسله است. در اين روايت كه محتواى آن با روايت ده هزار نفرى يكى است، اشاره به جمعيت دوازده هزار نفر در روز غدير شده است. بنابراين، با وجود اختلاف تعداد جمعيت مواجه هستيم. در اين تعارض بايد سراغ قرائن رفت، و ما هيچ قرينه‏اى نداريم. نكته ديگر اينكه اين روايت به نقل از صفوان جمال است و از عمر بن يزيد نقل نشده است. از اين جهت روشن است كه اختلاف هم در محتوى و هم در سند وجود دارد. لذا مى‏توان گفت ايراد گزارش قبلى در اينجا نيز وارد است.
+اين روايت نيز مرسله است. در اين روايت كه محتواى آن با روايت ده هزار نفرى يكى است، اشاره به جمعيت دوازده هزار نفر در روز غدير شده است. بنابراين، با وجود اختلاف تعداد جمعيت مواجه هستيم. در اين تعارض بايد سراغ قرائن رفت، و ما هيچ قرينه ‏اى نداريم. نكته ديگر اينكه اين روايت به نقل از صفوان جمال است و از عمر بن يزيد نقل نشده است. از اين جهت روشن است كه اختلاف هم در محتوى و هم در سند وجود دارد. لذا مى‏ توان گفت ايراد گزارش قبلى در اينجا نيز وارد است.
+'''د) هفده هزار نفر'''
-د. هفده هزار نفر
+سبزوارى در كتاب «جامع الاخبار» طبق نقلى جمعيت حاضر در غدير را هفده هزار نفر دانسته است. وى مى ‏نويسد: به نقل از محمد بن سنان از زراره كه گفت: شنيدم [[امام صادق‏ علیه السلام]] فرمود: هنگامى كه رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله در [[حجةالوداع]] از [[مدینه]] به سمت [[مکّه]] خارج شد و تصميم به بازگشت داشت -  در خبر ديگرى آمده است: هنگام خروج رسول ‏خدا صلى الله عليه و آله از مكه -  دوازده هزار نفر از يمن و پنج هزار از مردم مدينه وى را همراهى مى‏ كردند.<ref>جامع الاخبار: ص ۱۰: عن محمد بن سنان، عن زرارة بن اعين، قال: سمعت الصادق جعفر بن محمدعليه السلام قال: لما خرج رسول‏ الله ‏صلى الله عليه و آله الى مكة حجةالوداع. فلما انصرف منها. و فى خبر آخر: و قد شيّعه من مكة اثنى‏عشر الف رجل من اليمن و خمسة آلاف رجل من المدينة... .</ref>
-سبزوارى در كتاب »جامع الاخبار« طبق نقلى جمعيت حاضر در غدير را هفده هزار نفر دانسته است. وى مى‏نويسد: به نقل از محمد بن سنان از زراره كه گفت: شنيدم امام صادق‏عليه السلام فرمود: هنگامى كه رسول‏خداصلى الله عليه وآله در حجةالوداع از مدينه به سمت مكه خارج شد و تصميم به بازگشت داشت -  در خبر ديگرى آمده است: هنگام خروج رسول‏خداصلى الله عليه وآله از مكه -  دوازده هزار نفر از يمن و پنج هزار از مردم مدينه وى را همراهى مى‏كردند.××× ۱ جامع الاخبار: ص ۱۰: عن محمد بن سنان، عن زرارة بن اعين، قال: سمعت الصادق جعفر بن محمدعليه السلام قال: لما خرج رسول‏اللَّه‏صلى الله عليه وآله الى مكة حجةالوداع. فلما انصرف منها. و فى خبر آخر: و قد شيّعه من مكة اثنى‏عشر الف رجل من اليمن و خمسة آلاف رجل من المدينة... . ×××
+'''نقد و بررسى'''
+در نقد و بررسى روايت عياشى درباره حضور مردم مكه در غدير خم گفته شد كه آمدن اهل مكه تا غدير دليلى ندارد. از طرفى، از سوى پيامبر صلى الله عليه و آله امرى بر حضور آنان اعلام نشده بود كه ايشان را تا غدير همراهى كنند. اين نقد به طريق اولى بر حضور يمنى ‏ها نيز وارد است، زيرا يمنى ‏ها مى ‏بايست به طرف جنوب مكه حركت كنند تا به يمن برسند. بر فرض پذيرش حضور يمنى‏ ها در غدير، تنها مى ‏توان جمعيت همراه امام على عليه السلام از يمن را پذيرفت.
-نقد و بررسى
+نيز قابل ذكر است كه اين روايت در تعارض با روايات ديگر در تعداد جمعيت است. و با توجه به برخى اخبار همانند [[ابن‏ کثیر]] در «البداية و النهاية» و برخى ديگر از منابع [[اهل‏ سنت]] كه جمعيت حاضر در حج از زنان و مردان و صحابه همراه رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله را چهل هزار نفر نقل كرده ‏اند<ref>البداية و النهاية: ج ۵ ص ۱۳۷: و قد كان معه فى حجةالوداع قريب من اربعين الفاً. المقنع فى علوم الحديث (انصارى): ج ۲ ص ۴۹۷. سيرة النبى المختار صلى الله عليه و آله (حضرمى): ج ۱ ص ۷۷: و فى السنة العاشرة حج حجةالوداع، و حج بأزواجه كلهنّ و بخلق كثير. فحضرها من الصحابة اربعون الفاً، رضى اللَّه عنهم.</ref>، مى‏ توان گفت: جمعيت غدير خم قابل توجه بوده است، و اعداد زير چهل هزار قابل پذيرش نيستند.
-در نقد و بررسى روايت عياشى درباره حضور مردم مكه در غدير خم گفته شد كه آمدن اهل مكه تا غدير دليلى ندارد. از طرفى، از سوى پيامبرصلى الله عليه وآله امرى بر حضور آنان اعلام نشده بود كه ايشان را تا غدير همراهى كنند. اين نقد به طريق اولى بر حضور يمنى‏ها نيز وارد است، زيرا يمنى‏ها مى‏بايست به طرف جنوب مكه حركت كنند تا به يمن برسند. بر فرض پذيرش حضور يمنى‏ها در غدير، تنها مى‏توان جمعيت همراه امام على‏عليه السلام از يمن را پذيرفت.
+'''هـ) شصت هزار نفر'''
+ابن‏ جبر در كتاب «نهج الايمان» مى ‏نويسد: روايت شده است كه در روز غدير خم براى امام على‏ عليه السلام شصت هزار شاهد وجود داشت.<ref>نهج الايمان: ص ۱۲۲: و روى ان يوم الغدير لعلى بن ابى‏ طالب ‏عليه السلام ستون الف شاهد.</ref>
-نيز قابل ذكر است كه اين روايت در تعارض با روايات ديگر در تعداد جمعيت است. و با توجه به برخى اخبار همانند ابن‏كثير در »البداية و النهاية« و برخى ديگر از منابع اهل‏سنت كه جمعيت حاضر در حج از زنان و مردان و صحابه همراه رسول‏خداصلى الله عليه وآله را چهل هزار نفر نقل كرده‏اند××× ۲ البداية و النهاية: ج ۵ ص ۱۳۷: و قد كان معه فى حجةالوداع قريب من اربعين الفاً. المقنع فى علوم الحديث )انصارى( : ج ۲ ص ۴۹۷. سيرة النبى المختارصلى الله عليه وآله )حضرمى( : ج ۱ ص ۷۷: و فى السنة العاشرة حج حجةالوداع، و حج بأزواجه كلهنّ و بخلق كثير. فحضرها من الصحابة اربعون الفاً، رضى اللَّه عنهم. ×××، مى‏توان گفت: جمعيت غدير خم قابل توجه بوده است، و اعداد زير چهل هزار قابل پذيرش نيستند.
+'''نقد و بررسى'''
+ابن‏ جبر -  كه از نويسندگان قرن هفتم هجرى است -  دو نقل درباره جمعيت غدير خم دارد. ابتدا بدون ذكر سند مى‏ نويسد: روايت شده كه جمعيت غدير شصت هزار نفر بوده، و نقل ديگرى مى ‏گويد: هشتاد و شش هزار هم نقل شده است.<ref>نهج الايمان: ص ۱۲۲: و قيل ستة و ثمانون الف شاهد.</ref> اين قول چندان پذيرفتنى نيست، زيرا روايت ايشان به هيچ منبع يا شخصى منسوب نيست، و به عبارت ديگرى سندى براى آن نقل نشده و قابل پذيرش نيست.
-ه  . شصت هزار نفر
+'''و) هفتاد هزار نفر'''
-ابن‏جبر در كتاب »نهج الايمان« مى‏نويسد: روايت شده است كه در روز غدير خم براى امام على‏عليه السلام شصت هزار شاهد وجود داشت.××× ۳ نهج الايمان: ص ۱۲۲: و روى ان يوم الغدير لعلى بن ابى‏طالب‏عليه السلام ستون الف شاهد. ×××
+[[امام باقر علیه السلام]] در [[روایت]] ديگرى تعداد جمعيت غدير را هفتاد هزار نفر نقل مى ‏فرمايد. فتّال نيشابورى و طبرسى اين روايت را با ذكر تمامى اسناد چنين نقل كرده‏ اند: رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله همراه هفتاد هزار نفر از اهالى مدينه و اطراف آن عازم مكه شده و از مدينه خارج شدند، و همه جماعت مسلمان در طول اين سفر قدم به قدم از تمام اعمال آن حضرت پيروى مى ‏كردند.<ref>روضة الواعظين و بصيرد المتعظى: ص ۸۹ . الاحتجاج: ج ۱ ص ۵۷ : ... حجّ مع رسول‏ الله ‏صلى الله عليه و آله من اهل المدينة و اهل الاطراف و الاعراب سبعين الف انسان او يزيدون، على نحو عدد اصحاب موسى ‏عليه السلام السبعين الف. الذين اخذ عليهم بيعة هارون، فنكثوا و اتبعوا العجل و السامرى. و كذلك اخذ رسول‏ الله‏ صلى الله عليه و آله البيعة لعلى‏ عليه السلام بالخلافة على عدد اصحاب موسى‏ عليه السلام، فنكثوا البيعة و اتبعوا العجل و السامرى، سنّة بسنّة و مثلاً بمثل... .</ref>
-نقد و بررسى
+ابوالفرج حلبى شافعى نيز در گزارش يكى از اقوال موجود درباره جمعيت همراه پيامبر صلى الله عليه و آله در آخرين حج را هفتاد هزار نقل كرده است. وى مى‏ نويسد: اين جمعيت با توجه به منع حضور برخى به خاطر بيمارى وبا از حضور در حج بود.<ref>السيرة الحلبية: ج ۳ ص ۳۶۳.</ref>
-ابن‏جبر -  كه از نويسندگان قرن هفتم هجرى است -  دو نقل درباره جمعيت غدير خم دارد. ابتدا بدون ذكر سند مى‏نويسد: روايت شده كه جمعيت غدير شصت هزار نفر بوده، و نقل ديگرى مى‏گويد: هشتاد و شش هزار هم نقل شده است.××× ۱ نهج الايمان: ص ۱۲۲: و قيل ستة و ثمانون الف شاهد. ××× اين قول چندان پذيرفتنى نيست، زيرا روايت ايشان به هيچ منبع يا شخصى منسوب نيست، و به عبارت ديگرى سندى براى آن نقل نشده و قابل پذيرش نيست.
+'''نقد و بررسى'''
+در اين [[روایت]] اشاره به حركت هفتاد هزار نفر از مردم مدينه و اطراف آن به مكه و حضور در غدير خم شده است. اين روايت مؤيد هم دارد. از جمله مى ‏توان به دعوت پيامبر صلى الله عليه و آله از مردم اطراف و اكناف مدينه براى حضور زنان و كودكان اشاره كرد. علاوه بر آن، قابل ذكر است كه برخى از عالمان شيعه نيز با پذيرش شيعه اين خبر به نقل آن اهتمام ورزيده ‏اند و در صحت اين خبر ترديد نكرده ‏اند.<ref>كشف المهم فى طريق خبر غدير خم: ص ۱۹۱. تقسير الصافى: ج ۲ ص ۵۴ .</ref>
-و. هفتاد هزار نفر
+نيز يكى از اسانيد اين روايت محمد بن موسى همدانى است، كه بنابر گفته نجاشى كتابى در رد غلو و غاليان دارد.<ref>رجال نجاشى: ص ۳۳۸.</ref>
-امام باقرعليه السلام در روايت ديگرى تعداد جمعيت غدير را هفتاد هزار نفر نقل مى‏فرمايد. فتّال نيشابورى و طبرسى اين روايت را با ذكر تمامى اسناد چنين نقل كرده‏اند: رسول‏خداصلى الله عليه وآله همراه هفتاد هزار نفر از اهالى مدينه و اطراف آن عازم مكه شده و از مدينه خارج شدند، و همه جماعت مسلمان در طول اين سفر قدم به قدم از تمام اعمال آن حضرت پيروى مى‏كردند.××× ۲ روضة الواعظين و بصيرد المتعظى: ص ۸۹ . الاحتجاج: ج ۱ ص ۵۷ : ... حجّ مع رسول‏اللَّه‏صلى الله عليه وآله من اهل المدينة و اهل الاطراف و الاعراب سبعين الف انسان او يزيدون، على نحو عدد اصحاب موسى‏عليه السلام السبعين الف. الذين اخذ عليهم بيعة هارون، فنكثوا و اتبعوا العجل و السامرى. و كذلك اخذ رسول‏اللَّه‏صلى الله عليه وآله البيعة لعلى‏عليه السلام بالخلافة على عدد اصحاب موسى‏عليه السلام، فنكثوا البيعة و اتبعوا العجل و السامرى، سنّة بسنّة و مثلاً بمثل... . ×××
+بنابراين مى ‏توان گفت: با توجه به داشتن سند و مؤيدات ديگر، حضور اين تعداد از جمعيت در غدير خم طبيعى به نظر مى ‏رسد.
+'''ز) هشتاد و شش هزار نفر'''
-ابوالفرج حلبى شافعى نيز در گزارش يكى از اقوال موجود درباره جمعيت همراه پيامبرصلى الله عليه وآله در آخرين حج را هفتاد هزار نقل كرده است. وى مى‏نويسد: اين جمعيت با توجه به منع حضور برخى به خاطر بيمارى وبا از حضور در حج بود.××× ۳ السيرة الحلبية: ج ۳ ص ۳۶۳. ×××
+در نقل ديگرى كه از ابن‏ جبر در كتاب «نهج الايمان» دارد، علاوه بر بيان حضور شصت هزار نفر در غدير خم، هشتاد و شش هزار شاهد هم ذكر گرديده است. اين به درستى نشان مى ‏دهد كه جمعيت حاضر از راه هاى دور و نزديک بوده ‏اند.<ref>نهج الايمان: ص ۱۲۲: و قيل ستة و ثمانون الف شاهد، و معلوم ان اولئك من الاماكن المتفرقة و الامصار المتباعدة.</ref>
+'''نقد و بررسى'''
-نقد وبررسى
+همانگونه كه گذشت، ابن‏ جبر دو نقل شصت هزار نفر و هشتاد و شش هزار نفر دارد، كه هر دو پذيرفته نيست. زيرا هم سنديت ندارند، و هم با اقوال قبلى در تعارض اند. اما مى‏توان گفت: او با نقل اين گزارش، عملاً روايت هفتاد هزار را قبول دارد، زيرا اگر قبول نداشت به نقد آن مى‏ پرداخت. بنابراين سخن او در بيش از آن است، زيرا نظر مى‏ دهد كه علت اين [[جماعت|کثرت]] جمعيت حضور مردم از نقاط مختلف است.
-در اين روايت اشاره به حركت هفتاد هزار نفر از مردم مدينه و اطراف آن به مكه و حضور در غدير خم شده است. اين روايت مؤيد هم دارد. از جمله مى‏توان به دعوت پيامبرصلى الله عليه وآله از مردم اطراف و اكناف مدينه براى حضور زنان و كودكان اشاره كرد. علاوه بر آن، قابل ذكر است كه برخى از عالمان شيعه نيز با پذيرش شيعه اين خبر به نقل آن اهتمام ورزيده‏اند و در صحت اين خبر ترديد نكرده‏اند.××× ۱ كشف المهم فى طريق خبر غدير خم: ص ۱۹۱. تقسير الصافى: ج ۲ ص ۵۴ . ×××
+'''ح) نود هزار نفر'''
+عبدالملک عاصمى شافعى -  از نويسندگان اهل ‏سنت -  مى‏ نويسد: پيامبر صلى الله عليه و آله براى [[حجةالوداع]] از [[مدینه]] خارج شد، در حالى كه نود هزار يا صد و چهارده هزار نفر همراه وى بودند.<ref>سمط النجوم العوالى: ج ۲ ص ۳۰۵.</ref> حلبى شافعى در «السيرة الحلبية»<ref>السيرة الحلبية: ج ۳ ص ۳۶۳: كان معه جموع لا يعلمها الا الله تعالى. قيل: كانوا اربعين الفاً، و قيل: كانوا سبعين الفاً، و قيل: كانوا تسعين الفاً، و قيل: كانوا مائة الف و اربعةعشر الفاً، و قيل: و عشرين الفاً، و قيل: كانوا اكثر من ذلك.</ref> و علامه امينى نيز در «الغدير» به حضور اين مقدار از جمعيت در غدير خم به عنوان قول مشهور اشاره مى‏ كنند.<ref>الغدير: ج ۱ ص ۳۲.</ref>
-نيز يكى از اسانيد اين روايت محمد بن موسى همدانى است، كه بنابر گفته نجاشى كتابى در رد غلو و غاليان دارد.××× ۲ رجال نجاشى: ص ۳۳۸. ×××
+'''نقد و بررسى'''
-بنابراين مى‏توان گفت: با توجه به داشتن سند و مؤيدات ديگر، حضور اين تعداد از جمعيت در غدير خم طبيعى به نظر مى‏رسد.
-ز. هشتاد و شش هزار نفر
-در نقل ديگرى كه از ابن‏جبر در كتاب »نهج الايمان« دارد، علاوه بر بيان حضور شصت هزار نفر در غدير خم، هشتاد و شش هزار شاهد هم ذكر گرديده است. اين به درستى نشان مى‏دهد كه جمعيت حاضر از راه‏هاى دور و نزديك بوده‏اند.××× ۳ نهج الايمان: ص ۱۲۲: و قيل ستة و ثمانون الف شاهد، و معلوم ان اولئك من الاماكن المتفرقة و الامصار المتباعدة. ×××
-نقد و بررسى
-همانگونه كه گذشت، ابن‏جبر دو نقل شصت هزار نفر و هشتاد و شش هزار نفر دارد، كه هر دو پذيرفته نيست. زيرا هم سنديت ندارند، و هم با اقوال قبلى در تعارض اند. اما مى‏توان گفت: او با نقل اين گزارش، عملاً روايت هفتاد هزار را قبول دارد، زيرا اگر قبول نداشت به نقد آن مى‏پرداخت. بنابراين سخن او در بيش از آن است، زيرا نظر مى‏دهد كه علت اين كثرت جمعيت حضور مردم از نقاط مختلف است.
-ح. نود هزار نفر
-عبدالملك عاصمى شافعى -  از نويسندگان اهل‏سنت -  مى‏نويسد: پيامبرصلى الله عليه وآله براى حجةالوداع از مدينه خارج شد، در حالى كه نود هزار يا صد و چهارده هزار نفر همراه وى بودند.××× ۱ سمط النجوم العوالى: ج ۲ ص ۳۰۵. ××× حلبى شافعى در »السيرة الحلبية«××× ۲ السيرة الحلبية: ج ۳ ص ۳۶۳: كان معه جموع لا يعلمها الا اللَّه تعالى. قيل: كانوا اربعين الفاً، و قيل: كانوا سبعين الفاً، و قيل: كانوا تسعين الفاً، و قيل: كانوا مائة الف و اربعةعشر الفاً، و قيل: و عشرين الفاً، و قيل: كانوا اكثر من ذلك. ××× و علامه امينى نيز در »الغدير« به حضور اين مقدار از جمعيت در غدير خم به عنوان قول مشهور اشاره مى‏كنند.××× ۳ الغدير: ج ۱ ص ۳۲. ×××
-نقد و بررسى
 اگر چه اين گزارش قول قبل است و سندى براى آن نقل نشده است و تنها ضعف آن همين است، ولى اين گزارش مؤيداتى چون حضور مردم مدينه و اطراف آن را -  كه خود راوى به آن اشاره كرده -  دارد. مى‏توان گفت: با توجه به اعتبار گزارش هفتاد هزار نفر و شهرت قول نود هزار نفر براى اهل‏سنت و علامه امينى -  كه تحقيقات زيادى را در الغدير انجام داده است -  تصحيف رخ داده باشد؛ به اين صورت كه عبارت سبعين و تسعين داراى سبك نوشتارى يكسانى هستند و در نقطه‏گذارى عبارت و معنى متفاوت مى‏شود. بنابراين روايت نود هزار درست است، و مرحوم طبرسى به جاى تسعين عبارت سبعين را نگارش كرده است.