آيه ۶۷ مائده و غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

دشمنان پيامبرصلى الله عليه وآله جمع شدند كه عبارت بودند از آزادشدگان قريش و منافقين انصار و كسانى از اعراب مدينه و اطراف آن كه قلوبشان مايل به ارتداد از اسلام بود، و اينان كه چهارده نفر بودند هم پيمان و هم قسم شدند كه شتر پيامبرصلى الله عليه وآله را برمانند.××× ۲ بحار الانوار: ج ۲۸ ص ۹۸ ۹۷. ×××

وقتى پيامبرصلى الله عليه وآله راه صعود بر كوه هَرشى را پيش گرفت جبرئيل نازل شد و اين خبر را براى حضرت آورد: »يا مُحَمَّدُ، انَّ فُلاناً وَ فُلاناً قَعَدُوا لَكَ فِى الْعَقَبَةِ لِيَغْتالُوكَ«××× ۳ بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۱۳۵. ×××: »اى محمد، فلانى و فلانى، در گردنه كوه برايت كمين كرده‏اند تا تو را ترور كنند« . اين گونه بود كه ضامن حفظ رسول او را به سلامت به مدينه رسانيد در حالى كه اين اتمام حجت تاريخى را به صورت تمام عيار به نتيجه رسانده بود.

فراز چهارم: »إِنَّ اللَّه لا يَهْدِى الْقَوْمَ الْكافِرِينَ«

»كافرين« در اين آيه در واقع دادن نشان »كفر« به كسانى است كه در فرازهاى قبلى آيه به آنان اشاره شده است. با دقت در آيه‏هاى قبل به خوبى معلوم مى‏شود كه منظور از آنان چه كسانى هستند و چرا كافرند.

از اولِ آيه خداوند دستور ابلاغ ولايت على بن ابى‏طالب‏عليه السلام را مى‏دهد و بر انجام اين اتمام حجت با وعيدِ »إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ« و ضمانتِ »وَ اللَّه يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ« تأكيد مى‏نمايد.

شكى نيست كه چنين اتمام حجتى با هدف هدايت مردم انجام مى‏شود، به خصوص آنكه در بين اتمام حجت‏هاى الهى چنين برنامه مفصلى بى‏نظير است.

به نظر مى‏رسد با انجام چنين مراسم پر شكوهى ديگر كسى باقى نماند كه هدايت نشود، ولى آخرين فراز آيه نشان مى‏دهد عده‏اى منافق و كوردل هستند كه حتى با چنين اتمام حجتى قابل هدايت نيستند، و لايق آنان جز نشان »كفر« نيست، چرا كه از كُفّار هم بدترند. قسمت آخر آيه مى‏گويد: خدا براى هدايت همه مردم راه‏هاى مختلفى گذاشته، اما قوم كافرين را كه همان دشمنان و مخالفان ولايت على‏عليه السلام هستند، هدايت نمى‏كند.

در اين ميان سردمداران سقيفه، رؤساى اين خطِ كفر هستند كه هنوز زلال غدير از گلوى مردم پايين نرفته، قصد جان پيامبرصلى الله عليه وآله را نمودند. آنان چند ساعتى از پايان مراسم غدير نگذشته براى به قتل رساندن پيامبرصلى الله عليه وآله پيشاپيش قافله حركت كردند، و بر فراز كوه هرشى كمين كردند و با رها كردن سنگ‏ها به طرف شترِ پيامبرصلى الله عليه وآله و حمله با شمشير نقشه خود را به اجرا در آوردند ولى خدا آن حضرت را حفظ كرد.××× ۱ مراجعه شود به كتاب غدير در قرآن: ج ۱ ص ۴۷۶ ۲۳۵ ۲۳۰ ۲۱۷ ۱۳۱ ۱۰۸ و ج ۲ ص ۴۰۶ ۱۰۱ و ج ۳ ص ۷۷. ×××

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

اكنون در آنچه ذيلاً بيان مى‏شود پاسخ دقيق و تحليل علمى مسئله به احسن وجه ارائه خواهد شد:

 

 

 

حل اين اشكال و تحليل اينكه چرا پيامبرصلى الله عليه وآله در برابر امر الهى درخواستى نموده و فوراً اقدام نفرموده را در دو مرحله اجمالى و تفصيلى به تبيين جوانب آن مى‏پردازيم:

 

 

 

آنچه در محتواى آيه »بَلِّغْ« با آن رو به رو هستيم هشت جهت است كه دست به دست هم داده و اين قضيه را به وجود آورده است:

 

 

 

 

۳. پيامبرصلى الله عليه وآله قبل از غدير در معرض خطرهاى بسيارى قرار داشته و هرگز نترسيده، بلكه ديگران به آن حضرت پناه برده‏اند.

۴. امكان مخفى كردن آنچه بين خدا و رسولش صورت گرفته وجود داشته، كه شامل مراجعه و درخواست الغاى امر و نيز درخواست حفظ مى‏شود؛ ولى با اين همه خدا در قرآن و پيامبرصلى الله عليه وآله در خطبه غدير تعمّد در تصريح به آن و تأكيد بر اطلاع عموم از آن داشته‏اند.

۵ . خود پيامبرصلى الله عليه وآله در خطابه يادآور شده كه من هرگز از اجراى اوامر الهى كوتاهى نكرده‏ام، و اين مورد كه توقفى كرده و درخواستى نموده‏ام علتى دارد.

با در نظر گرفتن اين هشت جهت، خيلى زود متوجه مى‏شويم كه نبايد گمان كنيم اشكالى درباره چگونگى ابلاغ غدير كشف كرده‏ايم، بلكه خدا و رسول كاملاً متوجه اين مسئله بوده‏اند كه هر كس اين داستان را با اين شكل خاص بشنود طبعاً چنين سؤال واشكالى به ذهنش خطور خواهد كرد؛ و لذا به تبيين مسئله پرداخته‏اند و به همان صورت به وقوع آن تأكيد ورزيده‏اند.

از همه جالب‏تر اينكه ممكن بود آنچه در پشت پرده واقع شد؛ از درخواست پيامبرصلى الله عليه وآله و پاسخ خداوند متعال بين خودشان مخفى مى‏ماند و بازگو نمى‏شد، و فقط ظاهر قضيه كه ابلاغ و اعلام ولايت است انجام مى‏شد، ولى مى‏بينيم تمام جزئيات پشت پرده علنى شده و تعمد داشته‏اند كه نه تنها دوستان بلكه دشمنان هم از آن باخبر شوند.

 

 

 

 

 

اين روش دقيق خداوند كه در آيه »بَلِّغْ« منعكس است، نمونه‏اى بى‏نظير در اتمام حجت‏هاى الهى است كه پنج اثر مهم در پى داشته است:

 

 

 

۳. مسئله ولايت در بى‏نظيرترين شكل تبليغ در تاريخ شش هزار ساله انبياءعليهم السلام ابلاغ شد، و همه جوانب آن توسط پيامبرصلى الله عليه وآله در خطابه يك ساعته‏اش بدون هيچ تقيه و كتمان و واهمه‏اى تبيين گرديد.

 

۵ . نسل‏هاى آينده براى تحليل مسير خلافت غصب شده اطلاعات روشنى پيدا كردند و علل اين غصب و آن مظلوميت را به خوبى تشخيص دادند.

 

اكنون نوبت آن است كه آنچه به اجمال در پاسخ اشكال مربوط به توقف پيامبرصلى الله عليه وآله در برابر امر الهى ذكر شد، به صورت مفصل‏ترى در مورد جهات تاريخى اعتقادى آن با استناد به روايات غدير تبيين شود. آنچه در اين تفصيل مطرح مى‏شود به همان ترتيبى خواهد بود كه در پاسخ اجمالى مطرح گرديد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

با اينكه امكان مخفى كردن اين درخواست‏هاى پيامبرصلى الله عليه وآله درباره الغاى دستور و يا حفظ از شر مردم، و نيز پاسخ‏هاى خداوند وجود داشته، ولى بدان تصريح شده است!

به عنوان آمادگى ذهنى بايد گفت: در پس پرده غيب ماجراهاى بسيارى اتفاق مى‏افتد و گفتگوهاى بسيارى بين خدا و پيامبران و ملائكه‏اش انجام مى‏شود، ولى اطلاع بر بسيارى از آنها به صلاح بشر نيست، و مواردى از آنها هم در حد طرفيت انسان‏ها نيست.

بنابراين چنان نيست كه انسان‏ها از هر چه در پشت پرده اين جهان اتفاق مى‏افتد اطلاع داشته باشند، و نه پيامبران آنچه اتفاق افتاده را گفته باشند. فقط حاصل آن را در حدى كه براى بشر لازم است به آنان انتقال داده‏اند.

با توجه به اين اصل، درخواست پيامبرصلى الله عليه وآله براى الغاى امر »بَلِّغْ« و پاسخ خداوند و درخواست عصمت و پاسخ خداوند را در نظر مى‏آوريم. قبل از آنكه در صدد جواب از اصل اشكال درباره مراجعه و تعلّل پيامبرصلى الله عليه وآله در برابر امر الهى باشيم، مى‏پرسيم: آيا كافى نبود نتيجه اين گفتگو را كه در نهايت لزوم ابلاغ ولايت است خداوند در قرآن و پيامبرصلى الله عليه وآله در غدير براى ما مى‏گفتند؟

و اما اينكه چه گفتگوهايى بين خدا و رسولش اتفاق افتاده تا اين نتيجه حاصل شده از مردم مخفى مى‏ماند و به آنان اطلاع داده نمى‏شد. طبعاً مردم اصل خبر را مى‏فهميدند بدون آنكه از جزئيات آن -  كه ربطى به اصل ماجرا ندارد -  با خبر شوند، به خصوص آنكه اين قسمت ماجرا سؤال برانگيز هم باشد و شنونده را متوجه مسايلى نمايد.

بايد نتيجه بگيريم كه اين تعمد در ذكر جزئيات گفتگو هم در قرآن و هم در خطابه غدير و هم در ساير احاديث مربوط به مراحل نزول آيه، از مسايلى است كه در اين اتمام حجت مؤثر و دانستن آن براى بشر لازم است، و خدا مى‏خواسته به صورتى رمز گونه در قرآنش به وضعيت جامعه در هنگام نزول ولايت اشاره كند، و پيامبرش تفاصيل آن جو حاكم را توضيح دهد.

اميرالمؤمنين‏عليه السلام دراين باره مى‏فرمايد: فَانْزَلَ اللَّه عَلى نَبِيِّهِ يَوْمَ الدَّوْحِ ما بَيَّنَ عَنْ ارادَتِهِ فى خُلَصائِهِ وَ ذَوِى اجْتِبائِهِ وَ امَرَهُ بِالْبَلاغِ وَ تَرْكِ الْحَفْلِ بِاهْلِ الزَّيْغِ وَ النِّفاقِ، وَ ضَمِنَ لَهُ عِصْمَتَهُ مِنْهُمْ وَ كَشَفَ مِنْ خَبايا اهْلِ الرَّيْبِ وَ ضَمائِرِ اهْلِ الارْتِدادِ ما رَمَزَ فيهِ، فَعَقَلَهُ الْمُؤْمِنُ وَ الْمُنافِقُ××× ۱ بحار الانوار: ج ۹۴ ص ۱۱۵. ×××:

خداوند در روز غدير، بر پيامبرش آيه‏اى نازل كرد كه در آن اراده خود را درباره بندگان خالصش و انتخاب شدگانش روشن كرد، و او را به ابلاغ آن امر كرد و دستور داد كه با منحرفين از حق و اهل نفاق همنشين نشود، و براى او حفظ از شر آنان را ضمانت نمود، و بدين وسيله اسرار اهل شك و شبهه و ضماير اهل ارتداد را با كلام رمزى آشكار ساخت؛ كلامى كه هم مؤمن و هم منافق نكته آن را مى‏فهمد.

مى‏بينيم اميرالمؤمنين‏عليه السلام به رمزى بودن آيه قرآن اشاره مى‏كند، ولى به صورتى كه هر كس به آن مى‏رسد متوجه غير عادى بودن ماجرا و جوّ خاص حاكم بر آن مى‏شود.

يعنى خداوند مى‏توانست آيه را چنين نازل كند: »يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ، إِنَّ اللَّه لا يَهْدِى الْقَوْمَ الْكافِرِينَ« ، ولى دو جمله رمزى در وسط آيه گنجانيد: »وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ« و »وَ اللَّه يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ« .

هر كسى متوجه مى‏شود اين دو جمله عادى نيست و از خود مى‏پرسد: مگر پيامبرصلى الله عليه وآله كسى است كه با او اين گونه سخن گفته شود، و با لسانى تهديد گونه بر او شرط شود كه اگر انجام ندهى رسالت خدا را نرسانده‏اى؟ و يا از خود مى‏پرسد: مگر چه شرايطى حاكم بوده كه خداوند به آن حضرت وعده مى‏دهد كه تو را حفظ مى‏كنم؟ و در پى پاسخ اين سؤال‏ها سعى مى‏كند تفصيل كامل واقعه را به دست آورد.

و اين پيامبرصلى الله عليه وآله است كه در همان آغاز منبر غدير××× ۱ مراجعه شود كتاب: اسرار غدير: ص ۱۴۰  - ۱۳۸ بخش ۲. ×××، با كمال صراحت تمام علل و اسباب نزول آيه‏اى با چنين مضمون را بيان مى‏كند و مى‏فرمايد:

وَ اؤَدّى ما اوْحى بِهِ الَىَّ، حَذَراً مِنْ انْ لا افْعَلَ فَتَحِلَّ بى مِنْهُ قارِعَةٌ ... : آنچه بر من وحى كرده ادا مى‏كنم از ترس آنكه اگر ادا نكنم عذابى از جانب او به من رسد... .

لانَّهُ قَدْ اعْلَمَنى انّى انْ لَمْ ابَلِّغْ ما انْزَلَ الَىَّ فى حَقِّ عَلِىٍّ فَما بَلَّغْتُ رِسالَتَهُ: چرا كه خدا به من فهمانده است كه اگر آنچه در حق على نازل كرده نرسانم رسالت او را نرسانده‏ام.

 

 

 

وَ انَا ابَيِّنُ لَكُمْ سَبَبَ هذِهِ الْآيَةِ ... : و من سبب نزول اين آيه را براى شما بيان مى‏كنم... .

 

 

پاسخ پنجم: فهماندن دشوارى ابلاغ به مردم

 

خود پيامبرصلى الله عليه وآله اعلام كرده هرگز از اوامر الهى كوتاهى نكرده‏ام و اين ابلاغ ولايت يك مورد استثنايى است. در اوايل خطبه مى‏فرمايد:

 

 

 

 

 

 

همين اندازه كه خود حضرت تصريح به سؤال‏انگيز بودن مسئله مى‏فرمايد به اين معنى است كه عمداً اين شيوه سخن مطرح شده و صرفاً براى فهماندن زمينه دشوارى است كه ابلاغ ولايت در آن انجام مى‏شود و نتايج ديگرى كه از اين گونه ابلاغ در نظر گرفته شده است.

پاسخ ششم: عدم امكان ابلاغ بدون ضمانت الهى

آنچه پيامبرصلى الله عليه وآله به عنوان نگرانى ذكر كرده واقعاً وجود داشته و صرف يك احتمال نبوده است و نمونه‏هاى آن مفصلاً در بيان فراز سوم آيه )وَ اللَّه يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ( بيان شد. نتيجه‏اى كه مى‏گيريم اينكه نبايد فكر كنيم اين ترس‏هاى پيامبرصلى الله عليه وآله در حد ظن و گمان بوده، بلكه حقيقت موجود در جامعه بوده كه با اطلاع از آن انجام چنين ابلاغ مهمى عادتاً غير ممكن بوده است.

اينكه مى‏بينيم اين ابلاغ بين دو گزينه قرار مى‏گيرد: يا معذور داشتن از ابلاغ و يا ضمانت حفظ، به اين معنى است كه راهى جز اين دو وجود ندارد. اگر طبق روال عادى باشد، هر عاقلى آن شرايط را در نظر بگيرد قضاوت مى‏كند كه تمام ترس‏ها و نگرانى‏هايى كه پيامبرصلى الله عليه وآله مطرح فرموده دقيق و بجا بوده؛ و با وجود آنها ابلاغ چنين پيامى -  در حدى كه حق ابلاغ آن ادا شود -  غير ممكن است، و اگر خداوند با قدرت بى‏انتهاى خويش آن را از روال عادى خارج سازد و دفع همه نگرانى‏هاى مذكور را ضامن شود در اين صورت نه تنها چنين ابلاغى امكان پذير است، بلكه هزاران درجه سخت‏تر از آن هم با ضمانت خدا ممكن خواهد شد.