جغرافیای غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

يكى از جهات مناسب بودن بيابان غدير براى برنامه اعلان ولايت گنجايش آن براى صد و بيست هزار نفر به صورت متفرق و هنگام استراحت شبانه بود. بايد در نظر گرفت كه هنگام نماز جماعت و سخنرانى همه جمعيت در كنار يكديگر و به صورت فشرده جمع مى‏ شوند، ولى پس از آن هر چند نفر براى استراحت مكانى براى خود انتخاب مى‏ كنند تا شتران را بخوابانند و فرشى پهن كنند و لوازم پخت و پز به راه اندازند و پس از آن بتوانند بخوابند.

انتخاب منطقه «غدير» -  كه به امر خاص الهى بود -  از چند جهت قابل ملاحظه است: يكى اينكه در راه بازگشت از مكه، كمى قبل از محل جدايى كاروان ‏ها و تقاطع مسيرهاست.

صبح آن روز كه پيامبر صلى الله عليه و آله از مكه حركت كردند، سيل جمعيت كه بيش از صد و بيست هزار نفر و به قولى صد و چهل هزار و به قول ديگر صد و هشتاد هزار نفر تخمين زده مى‏ شدند به همراه حضرت حركت كردند. حتى پنج هزار نفر از مكه و عده ‏اى حدود دوازده هزار نفر از اهل [[یمن]] -  كه مسيرشان به سمت شمال نبود -  براى درک مراسم غدير همراه حضرت آمدند.<ref>بحار الانوار: ج ۲۱ ص ۳۸۵ و ج ۳۷ ص ۱۵۸،۱۱۱. اثبات الهداة: ج ۲ ص ۱۳۶ ح ۵۹۳ . الغدير: ج ۱ ص ۲۶۸،۱۰.</ref>

ورود غدير به جغرافياى اسلام، آغاز حضور جدى غدير در فرهنگ اعتقادى، بلندترين خطابه انبيا در غدير، خاطره ‏هاى ماندگار در جغرافياى غدير، ناگفته‏ هاى پنهان غدير، تاريخچه غدير در چهارده قرن، روزگار غدير در عصر حفظ ميراث فرهنگى مراحل اين سفر اكتشافى است.

در مسير سيل‏ هايى كه در غرب عربستان از سمت شرقى تا درياى سرخ ادامه مى‏ يابد، آبگيرهاى متعددى وجود دارد كه با عبور سيل در هنگام بارندگى آب در آنها باقى مى‏ ماند؛ و بركه‏هايى را تشكيل مى‏دهد كه مردم منطقه تا مدت‏ها از آب آن استفاده مى‏ كنند. اين بركه ‏ها -  كه در عربى «غدير» ناميده مى ‏شود -  در آن سرزمين خشك ارزش فوق‏ العاده‏اى دارد و بعد از باران آب ذخيره آن مورد استفاده قرار مى ‏گيرد.

درختان بيابانى «سَمُر» -  كه به فارسى «كُنار» گفته مى ‏شود -  به صورت متفرق در اين مسيل به چشم مى‏ خورد. در يک سوى اين زمين هموار بركه بزرگ «غدير خم» قرار گرفته بود. موقعيت خاص اين غدير در آن بود كه آبش در طول سال خشک نمى ‏شد. به همين جهت درختانى چند در كنار آن روييده بود ومحل معروفى براى استراحت مسافران خسته بود.

سابقه اين بركه با تاریخ [[اسلام]] را مى ‏توان از روزگارى كه پيامبر صلى الله عليه و آله با مال التجاره حضرت خديجه به شام مى ‏رفت جستجو كرد؛ ولى تصريحى به اين مطلب در [[تاریخ]] نيامده است.

اولين ارتباط اين بركه با اسلام در هجرت پيامبر صلى الله عليه و آله است كه حضرت در مسير خود به مدينه از همين غدير عبور كرده است. فرداى [[لیلة المبیت]] هم كه اميرالمؤمنين ‏عليه السلام چهار بانو به نام فاطمه را به دستور پيامبر صلى الله عليه و آله همراهى كرد و آنان را به مدينه آورد، مسير آن حضرت و فاطمه زهرا عليها السلام از غدير خم بود.

بعد از آن در صلح حديبيه و فتح مكه مى‏توان عبور كاروان مسلمانان را از كنار اين بركه احتمال داد. در [[حجةالوداع]] كه سيل هفتاد هزار نفرى مردم از مدينه همراه پيامبر صلى الله عليه و آله براى اعمال حج حركت كردند و جمعيت انبوهى كه بين راه افزوده مى‏ شد، از غدير خم عبور كردند.

در همه اين نقاط حساس تاريخى، «غدير خم» فقط به عنوان عبور و يا احتمالاً استراحتى كوتاه مورد استفاده قرار مى‏ گرفت، اما روز سيزدهم ذى‏ حجة سال دهم هجرى، با يک اعلان رسمى «بركه غدير خم» موقعيتى ديگرگونه يافت و پرونده جديدى براى خود در تاريخ اسلام باز كرد و از ميان بركه ‏هاى جهان امتياز خاصى يافت.

اگر چه از مدينه به پيامبر صلى الله عليه و آله اعلام شده بود كه اين سفر براى اعلان حج و ولايت است؛ اما با پايان اعمال حج هنوز خبرى درباره مسئله ولايت نازل نشده بود. اعمال حج پايان يافته، و مردم -  كه سال ‏هاست بر اثر تسلط كفار از ديدار كعبه محروم مانده ‏اند -  اكنون پس از فتح [[مکّه]] و كوتاهى دست كفار از بيت خداوند، مى‏ خواهند چند روزى كعبه را [[زیارت]] كنند و بر گرد آن طواف نمايند، اما خداى [[کعبه]] دستور ديگرى دارد.

از «قُديد» تا «غدير خم» [[جبرئیل]] سه بار نازل مى ‏شود و اين دستور را نازل مى ‏كند: «يا ايها الرسول بلغ ما انزل اليك من ربك و ان لم تفعل فما بلغت رسالته و اللَّه يعصمك من الناس ...».

كاروان به غدير نزديک تر مى ‏شود. غدير كجاست؟ عرض و طول آن، حدود شمالى و جنوبى و شرقى و غربى آن، امكانات آن، موقعيت استراتژيک آن كدام است؟ اينجا چه خصوصيتى دارد كه خداوند تبارک و تعالى آن را انتخاب كرده و تأكيد بر اعلان ولايت در آنجا نموده است؟

موقعيت حساس اين بركه از آن جهت است كه جاده بعد از آن در سمت مدينه، به جحفه مى‏رسد كه تقاطع راه ‏هاست. جاده‏اى كه از مكه تا غدير را از كنار دريا پيموده در جحفه تقسيم مى‏ شود. راهى به سوى مدينه به شرق مايل مى ‏شود. راهى به سمت شمال از كنار دريا تا شام مى ‏رود. راه ديگرى از غرب به دريا مى‏ رسد تا با كشتى به مصر و ساير مناطق [[آفریقا]] برود.

اما پيامبر صلى الله عليه و آله -  به دستور مستقيم الهى -  با رسيدن به غدير سه كار انجام داد:

آغاز ورود به غدير در سه مرحله انجام شد. از يک سو مردم موظف شدند تا گروه گروه در جاى جاى وادى خيمه برپا كنند و براى توقف سه روزه لوازم استراحت خود را آماده كنند. از سوى ديگر دستور داده شد كسى زير پنج درخت كهنسال نرود و آن محوطه براى سخنرانى خالى بماند. از ديگر سوى دستور دادند براى آن حضرت و خاندانش خيمه‏ اى بر پا كنند.

اكنون كه تا هنگام نماز ظهر ساعتى باقى مانده بود، پيامبر صلى الله عليه و آله گروهى از اصحاب را مأمور آماده سازى جايگاه سخنرانى نمود. [[سلمان فارسی|سلمان]] و ابوذر و [[مقداد بن عمرو کندی|مقداد]] و [[عمار بن یاسر عنسی (ابوالیقظان)|عمار]] مأمور ساختن [[منبر]] شدند.

آنگاه با طناب‏ هايى شاخه‏ هاى بالاى دو درخت را به يكديگر بستند و آنها را به هم نزديک كردند، و سپس روى آنها پارچه‏ هايى به صورت سايبان بر جايگاه سخنرانى قرار دادند. گروهى ديگر مأمور شدند درختچه ‏هايى كه در اين سو و آن سوى بيابان روييده بود قطع كنند. كار اصلى بناى منبر بود كه همان چهار نفر بر عهده داشتند.

آنگاه براى تنظيم دقيق‏تر شكل ظاهرى آن، جهاز شتران را به كار گرفتند كه هم بالا رفتن از منبر آسان باشد و هم شباهت آن به منبر بيشتر شود. سپس براى زيباسازى بر روى آنها پارچه‏ هايى انداختند.

كارها به قدرى سريع انجام گرفت كه در فاصله دو ساعت تا ظهر همه چيز آماده شد، و مقارن اذان ظهر بلال مؤذن پيامبر صلى الله عليه و آله اذان گفت، و سپس در بين مردم ندا داد كه همه براى نماز جماعت و آغاز مراسم در برابر جايگاه جمع شوند.

مردم گروه گروه از خيمه‏ ها و استراحتگاه ‏هاى خود بيرون آمده و در مقابل [[منبر]] اجتماع كردند و صف‏هاى منظم براى اقامه نماز جماعت بر پا شد، و قسمتى هم براى زنان در نظر گرفته شد.

همه آماده و منتظر بودند كه پيامبر صلى الله عليه و آله از خيمه‏اش خارج شد و زير درختان كنار منبر بر سجاده ايستاد، و نماز جماعت با جمعيتى عظيم كه تا آن روز سابقه نداشت برپا شد.

بلافاصله پس از نماز، پيامبر صلى الله عليه و آله به طرف منبر آمد و از پله ‏هاى آن بالا رفت و بر آخرين پله آن در مقابل مردم ايستاد. سپس اميرالمؤمنين‏ عليه السلام را فرا خواند و به او دستور داد بالاى منبر بيايد و در سمت راستش بايستد.

آن حضرت هم از منبر بالا رفت و يک پله پايين ‏تر از پيامبر صلى الله عليه و آله در طرف راست و احتراماً كمى مايل به طرف آن حضرت ايستاد كه پشت به حضرتش نباشد. در اين حال پيامبر صلى الله عليه و آله دست بر شانه على‏ عليه السلام گذاشت. اكنون مردم -  بر خلاف هميشه كه يک خطيب را در حال نشسته مى‏ ديدند -  دو نفر را بر فراز منبر در حال ايستاده مى‏ ديدند و خود را آماده شروع خطابه مى‏كردند.