پرش به محتوا

آيه ۶ احزاب و غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳۴: خط ۳۴:
اين بخش مهم از تاريخ غدیر را یکی از شاهدان غدیر، [[عبدالله بن جعفر هاشمی|عبداللَّه بن جعفر]]، خطاب به [[معاویة بن ابوسفیان|معاوية بن ابوسفیان]] چنين توصيف کرده است: من از پيامبر صلى الله عليه و آله شنيدم، در حالى كه آن حضرت بر منبر بود و من، [[عمر بن ابی سلمة مخزومی|عمر بن ابى‏‌سلمه]]، [[اسامة بن زید کلبی|اسامة بن زيد]]، [[سعد بن ابی وقاص (ابواسحاق)|سعد بن ابى ‏وقاص]]، [[سلمان فارسی(محمّدی)|سلمان فارسى]]، [[ابوذر غفاری]]، [[مقداد بن عمرو کندی|مقداد]] و [[زبیر بن عوام قرشی|زبير]] در مقابل او قرار داشتيم. در آن لحظه حضرت فرمود: «آيا من نسبت به مؤمنان از خودشان صاحب اختيارتر نيستم»؟ گفتيم: بلى، يا رسول اللَّه؛ فرمود: آيا همسران من مادران شما نيستند؟ گفتيم: بلى، يا رسول اللَّه. سپس فرمود: «هركس من صاحب اختيار او هستم على صاحب اختيار اوست و بر او از خودش بيشتر اختيار دارد» - و با دست بر شانه على‏ عليه السلام زد-  و فرمود: «خدایا، دوست بدار هر که او را دوست می‌دارد و دشمن بدار هر که با او دشمنی می‌کند». سپس فرمود: اى مردم، من نسبت به مؤمنان از خودشان صاحب اختيارترم و با بودن من آنان را امرى و اختيارى نيست. بعد از من، على نسبت به مؤمنان از خودشان صاحب اختيارتر است و با بودن او آنان را امرى و اختيارى نيست. سپس، پسرم حسن نسبت به مؤمنان از خودشان صاحب اختيارتر است و با بودن او آنان را امرى و اختيارى نيست. سپس بار ديگر بر سر مطلب بازگشت و فرمود: اى مردم، وقتى من به شهادت رسيدم على بر شما از خودتان صاحب اختيارتر است و آنگاه كه على به شهادت برسد، پسرم حسن بر مؤمنان صاحب اختيارتر است و آنگاه كه حسن به شهادت برسد پسرم حسين بر مؤمنان از خودشان صاحب اختيارتر است.<ref>كتاب سليم بن قیس الهلالی، ص۱۹۱-۱۹۲؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۲۷۱؛ الغدير، ج۱، ص۴۰۱.</ref>
اين بخش مهم از تاريخ غدیر را یکی از شاهدان غدیر، [[عبدالله بن جعفر هاشمی|عبداللَّه بن جعفر]]، خطاب به [[معاویة بن ابوسفیان|معاوية بن ابوسفیان]] چنين توصيف کرده است: من از پيامبر صلى الله عليه و آله شنيدم، در حالى كه آن حضرت بر منبر بود و من، [[عمر بن ابی سلمة مخزومی|عمر بن ابى‏‌سلمه]]، [[اسامة بن زید کلبی|اسامة بن زيد]]، [[سعد بن ابی وقاص (ابواسحاق)|سعد بن ابى ‏وقاص]]، [[سلمان فارسی(محمّدی)|سلمان فارسى]]، [[ابوذر غفاری]]، [[مقداد بن عمرو کندی|مقداد]] و [[زبیر بن عوام قرشی|زبير]] در مقابل او قرار داشتيم. در آن لحظه حضرت فرمود: «آيا من نسبت به مؤمنان از خودشان صاحب اختيارتر نيستم»؟ گفتيم: بلى، يا رسول اللَّه؛ فرمود: آيا همسران من مادران شما نيستند؟ گفتيم: بلى، يا رسول اللَّه. سپس فرمود: «هركس من صاحب اختيار او هستم على صاحب اختيار اوست و بر او از خودش بيشتر اختيار دارد» - و با دست بر شانه على‏ عليه السلام زد-  و فرمود: «خدایا، دوست بدار هر که او را دوست می‌دارد و دشمن بدار هر که با او دشمنی می‌کند». سپس فرمود: اى مردم، من نسبت به مؤمنان از خودشان صاحب اختيارترم و با بودن من آنان را امرى و اختيارى نيست. بعد از من، على نسبت به مؤمنان از خودشان صاحب اختيارتر است و با بودن او آنان را امرى و اختيارى نيست. سپس، پسرم حسن نسبت به مؤمنان از خودشان صاحب اختيارتر است و با بودن او آنان را امرى و اختيارى نيست. سپس بار ديگر بر سر مطلب بازگشت و فرمود: اى مردم، وقتى من به شهادت رسيدم على بر شما از خودتان صاحب اختيارتر است و آنگاه كه على به شهادت برسد، پسرم حسن بر مؤمنان صاحب اختيارتر است و آنگاه كه حسن به شهادت برسد پسرم حسين بر مؤمنان از خودشان صاحب اختيارتر است.<ref>كتاب سليم بن قیس الهلالی، ص۱۹۱-۱۹۲؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۲۷۱؛ الغدير، ج۱، ص۴۰۱.</ref>


== تحليل اعتقادى آیه ==
== تحليل اعتقادى آیه ذیل مفهوم صاحب اختیاری ==
در مورد اين آيه سه تحليل اعتقادى ارائه شده است:
در مورد اين آيه سه تحليل اعتقادى ارائه شده است:


خط ۴۴: خط ۴۴:
آیه ۶ سوره احزاب از جمله آیاتی است که در [[خطبه غدیر]] به آن اشاره شده است. با در نظر گرفتن اينكه غدير مراسم مفصلى در سه روز بوده، گذشته از آياتى كه مستقيماً در آن ايام نازل شده آياتى هم در ضمن كلام به‌صورت اشاره آمده و منظور از آنها بيان شده است. اين موارد در تفسير ۱۸ آيه است.<ref>غدیر در قرآن، ج۲، ص۹۳.</ref>
آیه ۶ سوره احزاب از جمله آیاتی است که در [[خطبه غدیر]] به آن اشاره شده است. با در نظر گرفتن اينكه غدير مراسم مفصلى در سه روز بوده، گذشته از آياتى كه مستقيماً در آن ايام نازل شده آياتى هم در ضمن كلام به‌صورت اشاره آمده و منظور از آنها بيان شده است. اين موارد در تفسير ۱۸ آيه است.<ref>غدیر در قرآن، ج۲، ص۹۳.</ref>


اشاره به این آیه در خطبه غدیر از سوی امیرالمؤمنین تأیید شده است؛ اميرالمؤمنين‏ عليه السلام خود مردم را در ميدان كوفه در این باره قسم داد: {{متن عربی|انْشِدُ اللَّه مَنْ سَمِعَ رَسُولَ ‏اللَّه‏ صلى الله عليه وآله يَقُولُ يَوْمَ غَديرِ خُمٍّ:
اشاره به این آیه در خطبه غدیر از سوی امیرالمؤمنین تأیید شده است؛ اميرالمؤمنين‏ عليه السلام خود مردم را در ميدان كوفه در این باره قسم داد: «قسم مى‏‌دهم هر كس را كه از پيامبر صلى الله عليه وآله در روز غدير خم شنيده كه فرمود: هرکس من مولای اویم، پس علی مولای اوست، برخيزد. در اينجا دوازده نفر از شركت‌كنندگان در جنگ بدر برخاستند و گفتند: ما شهادت مى‏‌دهيم كه در روز غدير خم از پيامبر صلى الله عليه وآله شنيديم كه مى‏‌فرمود: آيا من نسبت به شما از خودتان صاحب اختيارتر نيستم؟ مردم گفتند: بلى يا رسول‏ اللَّه. پس دست على ‏عليه السلام را گرفت و فرمود: هركس من صاحب اختيار اويم، اين على صاحب اختيار اوست. خدايا هركس ولايت او را بپذيرد، دوست بدار و با هركس كه با او دشمنى كند، دشمنى كن».<ref>مشكل الآثار، ج۲، ص۳۰۸؛ الامالی، ص۲۵۵؛ اسد الغابه، ج۳، ص۶۰۵؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۲۴۵؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۲۵۱؛ الغدير، ج۱، ص۳۶۲-۳۶۳؛ ارجح المطالب، ص۵۸۰.</ref>
مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِىٌّ مَوْلاهُ الاّ قامَ.
فَقامَ اثْناعَشَرَ بَدْرِيّاً
فَقالُوا: نَشْهَدُ انّا سَمِعْنا رَسُولَ‏اللَّه‏ صلى الله عليه وآله يَقُولُ يَوْمَ غَديرِ خُمٍّ: الَسْتُ اوْلى بِالْمُؤْمِنينَ مِنْ انْفُسِهِمْ وَ ازْواجى امَّهاتهمْ؟
قُلْنا: بَلى يا رَسُولَ ‏اللَّه.
فَقالَ: مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَهذا عَلِىٌّ مَوْلاهُ، اللّهمَّ والِ مَنْ والاهُ وَ عادِ مَنْ عاداهُ|ترجمه=قسم مى‏‌دهم هر كس را كه از پيامبر صلى الله عليه وآله در روز غدير خم شنيده كه فرمود: هرکس من مولای اویم، پس علی مولای اوست، برخيزد. در اينجا دوازده نفر از شركت‌كنندگان در جنگ بدر برخاستند و گفتند: ما شهادت مى‏‌دهيم كه در روز غدير خم از پيامبر صلى الله عليه وآله شنيديم كه مى‏‌فرمود: آيا من نسبت به شما از خودتان صاحب اختيارتر نيستم؟ مردم گفتند: بلى يا رسول‏ اللَّه. پس دست على ‏عليه السلام را گرفت و فرمود: هركس من صاحب اختيار اويم، اين على صاحب اختيار اوست. خدايا هركس ولايت او را بپذيرد، دوست بدار و با هركس كه با او دشمنى كند، دشمنى كن}}.<ref>الامالی، ص۲۵۵؛ اسد الغابه، ج۳، ص۶۰۵؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۲۴۵؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۲۵۱؛ الغدير، ج۱، ص۳۶۲-۳۶۳؛ ارجح المطالب، ص۵۸۰؛ مشكل الآثار، ج۲، ص۳۰۸.</ref>


=== موقعيت تاريخى ===
در احاديثى كه خلاصه واقعه غدير را نقل كرده‌اند قبل از جمله {{متن عربی|مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ ...}} استشهاد پيامبر صلى الله عليه و آله به آيه ۶ سوره احزاب به‌عنوان مقدمه اعتقادى آن ديده مى‌‏شود. از روايات استفاده مى‏‌شود که استشهاد به اين آيه در ايام سه روزه غدير مكرر صورت گرفته است و حضرت گذشته از اصل خطبه، به‌مناسبت‌هاى دیگر اين ركن غدير را مطرح کرده است. موقعيت اين آيه به‌عنوان تنها آيه صريح در ولايت شخص پيامبر صلى الله عليه و آله ممتاز است، اگر چه آيات بسيارى دلالت بر مقام با عظمت آن حضرت دارد. اين آيه به‌صورت يک سؤال در قالب ضمير متكلم در خطابه حضرت آمده است.<ref>غدیر در قرآن، ج۲، ص۱۰۴.</ref>
در احاديثى كه خلاصه واقعه غدير را نقل كرده ‏اند قبل از جمله {{متن عربی|مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ ...}}استشهاد پيامبر صلى الله عليه و آله به اين آيه قرآن به عنوان مقدمه اعتقادى آن ديده مى ‏شود.


اضافه بر اينكه از روايات استفاده مى‏ شود استشهاد به اين آيه در ايام سه روزه غدير به طور مكرر صورت گرفته است و حضرت گذشته از اصل خطبه، به مناسبت ‏هاى مختلفى اين ركن غدير را مطرح فرموده‏ اند.
== آیه‌ای برای روشن‌شدن مفهوم مولی در خطبه غدیر ==
از سوی برخی محققان، آیه ۶ سوره احزاب در خطبه غدیر را مقدمه‌ای برای روشن‌شدن جایگاه مفهوم «مولی» در غدیر دانسته شده است: عصاره غدير عبارت {{متن عربی|مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِىٌّ مَوْلاهُ}} است و كلمه «مولى» به‌عنوان پرمحتواترين و گوياترين واژه در این جمله آمده است. برای روشن‌شدن معنای مولی یک عبارت از آیه ۶ سوره احزاب، كه مربوط به مقام والاى پيامبر صلى الله عليه و آله است، مورد استفاده قرار گرفته است. در آن آيه عین کلمه‌ای که برای شخص خاتم انبياء صلى الله عليه و آله استفاده شده، درباره اميرالمؤمنين‏ عليه السلام به‌كار رفته است: {{قرآن|النَّبِىُّ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِينَ ...}}؛ يعنى اختيار پيامبر صلى الله عليه و آله بر مؤمنان از خودشان بيشتر است. آنگاه كه مى‌‏فرمايد: {{متن عربی|مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ ...}}؛ يعنى همان اولويت و اختيارى كه درباره من معتقديد عيناً بايد درباره على ‏عليه السلام نیز معتقد باشيد و او را صاحب اختيارتر از خود بر خودتان بدانيد. اين واضح‌ترين شكل از تبيين معناى مولى است.


=== موقعيت قرآنى ===
=== مفهوم مولی در روایات ===
موقعيت اين آيه در قرآن به عنوان تنها آيه صريح در ولايت شخص پيامبر صلى الله عليه و آله ممتاز است، اگر چه آيات بسيارى دلالت بر مقام با عظمت آن حضرت دارد.
درباره «اولى به نفس بودن» پيامبر صلى الله عليه و آله و ارتباط آن با اولى به نفس بودن اميرالمؤمنين‏ عليه السلام نکات مهمی در برخی روایات معصومان عليهم السلام وجود دارد كه در روشن شدن مفهوم ولی کمک می‌کنند:


اين آيه به صورت يک سؤال در قالب ضمير متكلم در خطابه حضرت آمده است كه آيا من اولى به نفس مؤمنين نيستم؟
==== حديث اول ====
 
از پيامبر صلى الله عليه و آله پرسيدند: اين ولايت كه شما در آن از خود ما مقدم هستيد چيست؟ فرمود: گوش جان سپردن و اطاعت در همه موارد؛ چه آنچه دوست می‌دارید، چه آنچه را که خوش ندارید.<ref>عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۲۹۶.</ref>
=== تحليل اعتقادى ===
 
==== تحليل اعتقادى اول ====
عصاره غدير {{متن عربی|مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِىٌّ مَوْلاهُ}} است كه از ميان ده‏ ها كلمه كه مى ‏توانست بيانگر چنين مقامى باشد كلمه «مولى» به عنوان پرمحتواترين و گوياترين آنها انتخاب شد.
 
براى آنكه درک معانى مولى روشن باشد و مورد بحث قرار نگيرد و راه دور دست مسلمانان دچار مسائل سؤال برانگيز نشود، يک جمله كوتاه قرآنى براى تبيين معناى «مولى» انتخاب شد كه مربوط به مقام والاى پيامبر صلى الله عليه و آله است و كسى در معناى آن شک ندارد.
 
در آن آيه عين كلمه ‏اى كه درباره اميرالمؤمنين‏ عليه السلام به كار رفته درباره شخص خاتم انبياء صلى الله عليه و آله استفاده شده است.
 
{{قرآن|النَّبِىُّ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِينَ ...}} يعنى پيامبر صلى الله عليه و آله اولويت دارد بر مؤمنين از خودشان، و به عبارت ديگر اختيار پيامبر صلى الله عليه و آله بر مؤمنين از خودشان بيشتر است.
 
آنگاه كه مى ‏فرمايد:
 
{{متن عربی|مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ ...}} يعنى همان اولويت و اختيارى كه درباره من معتقديد عيناً بايد درباره على ‏عليه السلام معتقد باشيد و او را صاحب اختيارتر از خود بر خودتان بدانيد، و اين واضح ‏ترين شكل از تبيين معناى مولى است.
 
==== تحليل اعتقادى دوم ====
درباره «اولى به نفس بودن» پيامبر صلى الله عليه و آله و ارتباط آن با اولى به نفس بودن اميرالمؤمنين‏ عليه السلام چند فراز بسيار مهم در كلام معصومين‏ عليهم السلام وجود دارد، كه مطالعه آنها به درک عميق ما از معناى مولى كمک مى‏ كند.
 
===== حديث اول =====
از پيامبر صلى الله عليه و آله پرسيدند: اين ولايت كه شما در آن از خود ما مقدم هستيد، چيست؟ فرمود: گوش جان سپردن و اطاعت در همه موارد؛ آنچه دوست بداريد و آنچه شما را خوش نيايد.<ref>عوالم العلوم: ج ۳/۱۵ ص ۲۹۶.</ref>


===== حديث دوم =====
===== حديث دوم =====
خط ۱۷۴: خط ۱۴۹:
مى‏ توان گفت: عبارت اين حديث جلوه ديگرى از وضوح معناى ولايت در غدير را مى ‏رساند و پرده بردارى بى‏ دغدغه‏ اى در ارائه دقيق معناى «مولى» است.
مى‏ توان گفت: عبارت اين حديث جلوه ديگرى از وضوح معناى ولايت در غدير را مى ‏رساند و پرده بردارى بى‏ دغدغه‏ اى در ارائه دقيق معناى «مولى» است.


== دعا ==
يكى از جلوه ‏هاى قرآنى غدير كه مورد غفلت قرار گرفته، فرازهاى دعا و زياراتى است كه در آنها به تبيين و تفسير آيات مربوط به واقعه غدير پرداخته شده است.
يكى از جلوه ‏هاى قرآنى غدير كه مورد غفلت قرار گرفته، فرازهاى دعا و زياراتى است كه در آنها به تبيين و تفسير آيات مربوط به واقعه غدير پرداخته شده است.


۱٬۶۲۶

ویرایش