جلوه های غدیر در شعر فارسی معاصر: تفاوت میان نسخه‌ها

در اين راستا رويكرد به نوآورى‏ هاى فردى و فاصله گرفتن شاعران از يكديگر و رسيدن به سبک شخصى و تأمل در لايه ‏هاى نامكشوف و مورد نياز جامعه معاصر ضرورى است.

در بين رويدادهاى بزرگ اسلام، تنها رويداد غدير است كه از گاه وقوع پاره شعرى به عنوان سند هميشگى با آن پيوند خورده است. شعر و موسيقى شعر و سهولت به خاطر سپردن آن مدرک ماندگارى در غدير است، كه در گذر نسل‏ها حفظ شده و به جهت اهميت ادبى در كتاب‏ها ثبت گرديده است. در طول تاريخ در كنار اسناد حديثى، غديريه‏ ها كه توسط شعراى قرن‏ هاى مختلف سروده شده در حفظ اين ماجرا اثر به سزايى داشته‏ اند.

در موضوع غدير در شعر فارسى كتاب‏ ها و مقالاتى تدوين شده است، كه در اين خصوص و به عنوان نمونه مى‏ توان به اين كتاب‏ها اشاره كرد:

اكنون غدير در شعر معاصر فارسى را با نگاهى آسيب شناسانه دنبال مى‏ كنيم:

پس از مشروطه،شعر به لحاظ درون‏مايه بسيار دگرگون شد وشعر اجتماعى گسترش يافت.مضامينى چون: ابروى يار، خط، زلف و... ، كمتر شد و صداهاى تازه‏ اى مانند:مبارزه، قانون،استقلال،وطن و...، به گوش رسيد.در اين دوره، شعر ديگر انتزاعى و ذهنى نيست،بلكه عينى و ملموس شده است.شعر، شعر زندگى و زبان شعر بسيار ساده براى همگان قابل فهم است.اين روند در سال ‏هاى بعد نيز ادامه يافت.

شروع شعر آئينى به سال‏ هاى پيش از ۱۳۶۰ ش بر مى‏گردد. از آن دوذه و دهه پنجاه تا به امروز از ديدگاه درون مايه با شعرهاى ديگر تفاوت بسيار دارد و همگى بيانگر هوايى تازه در شعر است. شعر آئينى را از نظر درون‏مايه مى ‏توان چهار بخش كرد:

نگاه مناسبتى به مقولات مذهبى.

مختصات فكرى و زبانى اين اشعار با يكديگر متفاوت است. برخى با ذهن و زبان قدم‏هايى به صورت آثارى تكرارى و بى روح ارائه مى شود. برخى آميخته با اصطلاحات كلامى و سرشار از تلميحات قرآنى و معارف اسلامى و با زبان فخيم و استفاده از آرايه ‏هاى ادبى چون تضمين و ارسال المثل و كنايات و استعاره‏ هاى دور از ذهن و زبان مجازى كه داراى مخاطب خاص است بيان مى‏ شود.

در ادامه به طور اخص به ويژگى‏ هاى [https://wikighadir.com/index.php/%D8%BA%D8%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%87 غدیریه]‏ هاى معاصر پرداخته مى‏ شود.

قالب شعرى مرسوم در غدير سروده‏ هاى معاصر بيشتر غزل است؛ كه داراى قابليتى شايسته براى نمايش عاطفه و احساس است. شاعران قدمايى‏ تر به سبک پيشينيان در قالب قصيده غديريه سروده‏ اند.

البته بيشتر شاعران جوان اين دوره قالب‏ هاى شعر آزاد را تجربه كرده‏اند، و برخى بهترين شعرهايشان را در اين قالب‏ها سروده‏ اند. برخى در كنار نوپردازى، غزل و مثنوى يا رباعى و چارپاره را در حد تفنن به كار مى‏ گرفتند، و برخى از شاعران نيز متوجه بيدل دهلوى شدند و شعرهاى آئينى را در اين فضا جولان دادند و از او پيروى كردند.

بررسى‏ ها نشان مى‏ دهد كه در صد سال اخير و بيشتر در سال‏هاى ۱۳۶۰ش به بعد، صدها قصيده و غزل و مثنوى و قطعه و... ، با موضوع غدير سروده شده، كه اين نوشتار در اين بخش سعى در گردآورى اجمالى آنها كرده است، در ادامه به بررسى مؤلفه‏ هاى اين اشعار پرداخته مى‏ شود.

اميرالمؤمنين شاه ولايت

از پى آن كز خداى آورد روشن نامه را

صبورى ملک ‏الشعراى آستان قدس رضوى چهارده قصيده غديريه دارد، كه برخى را در ديوان او مى‏ توان ديد<ref>ديوان كاظم صبورى: ص ۳۵۱ ۱۶۱ ۱۴۹ ۱۲۰ ۷۸ و... .</ref>

جام عشق از حوض كوثر خورده ‏ايم

بار بربست و به يک بار برفت از گلزار

علامه غروى هم در ديوان فارسى و هم ديوان عربى غديريه ‏هاى زيبايى دارد:

منت ايزد كه دين پاک پيمبر

اين شاعر حدود پانزده غديريه سروده است، كه در ديوانش مى توان ديد<ref>ديوان صغير اصفهانى: ص ۴۵۶ ۱۴۱ ۴۴ ۴۳ ۳۴ و... .</ref>:

شد مصطفى به منبر با شوكت و جلالت

در غدير خم خطاب آمد ز حق بر مصطفى

ز بعد قطع منازل در اين همايون روز

شهريار تبريزى، به هر دو زبان فارسى و تركى دلسروده‏ هاى بسيارى درباره غدير خم دارد. در سراسر اشعار وى شيفتگى به حضرت على‏ عليه السلام موج مى‏ زند. وى سراينده «على اى هماى رحمت» است.

از مهم‏ترين ويژگى‏ هاى شعر او، سادگى و شيوايى كلام اوست. زبان شعرى وى در عين حال كه سهل و ممتنع و قابل استفاده براى عموم است، در بطن خود معانى عميق دارد.

آن كس كه ولايت تو را منكر شد

از غدير مشتهر امت را كشيد سر

گرفت عهد ز اشيا، در دو روز رب قدير

اعلان وصايت كن و فرماى كه اليوم

چون به خم غدير از ايزد

پيشوايى بعد از احمد غير حيدر هست، نيست

گفت برخيز كه از يار سفير آمده است

عارفان را شب قدر است شب عيد غدير

اين خم نه خم عصير باشد

جلوه‏ گر شد بار ديگر طور سينا در غدير

باز تابيد از افق روز درخشان غدير

صبح سعادت دميد، عيد ولايت رسيد

قسم به جان تو اى عشق اى تمام هست

پى تكامل دينش خداى كعبه گزيد

امروز گل باغ رسالت وا شد

اى گوهر گوهر ولايت

تاج سر و مفخر ولايت

عيد غدير، روز وداد است

عيد غدير، حرز جواد است

شمع راه هدايت است على

مجرى عدل و خصم قول ضلال

عيد غدير، مژده جان ‏پرور آورد

فرخنده ‏تر از اين خبر ديگر آورد

از خم رسيد مژده كه جشن ولايت است

در اهتزاز پرچم شاه ولايت است

صبح مى ‏آيد محمد با على

خلق را ديگر كسى رهبر مباد

پايى كه نيست همره مولا شكسته باد

عيد غدير بر همه يا رب خجسته باد

از على و آل او جو درد عشق

حرف آخر عشق، انتخاب سرخ، مولاى سبزپوشى بود

و... او قرينه محمد صلى اللَّه عليه و آله بود

ماه صد آئينه دارد، نيمه شب‏ها در غدير

مى‏ رود از واحه ‏اى تا واحه ديگر غدير

ملتهب در كنار يک بركه

دين احمد تمام و كامل شد

سر زد از دوش پيمبر، ماه در شام غدير

خوف تا كى بايد از فرمان و اعلام غدير

اى شرف اهل ولايت غدير

آينه لطف خدا بوده است

در غدير خم نبى خشت از سر خم بر گرفت

ساقى كوثر ز دست مصطفى ساغر گرفت

گل هميشه بهارم غدير آمده است

به نام پاک تو در ذهن مرمان باقى است

در روز غدير، عقل اول

چون ذره به آفتاب پيوست

به كام دهر چشاندى ميى ز خم غدير

به جويبار زمان فيض جاودان جارى است

آن روز كه با پرتو خورشيد ولايت

بگرفت على را به سر دست محمد

از چمن گلرخان، ماه به زير آمده است

زان كه مراعات عشق بهر نظير آمده است

غدير عيد همه عمر با على بودن

غدير از دل تنگ رسول عقده گشاست

آرى ... خم!

و ميان منزل افشاى رازهاست.

بنگريدش

كه در هفت آسمان مى‏ طپد:

امروز همه چيز كامل است...

تمام قافله گيرد به جاى خويش قرار

بر آن گداخته مس، كاروان، خطى ز غبار

تا شد به روى دست نبى‏ صلى الله عليه وآله مرتضى ‏عليه السلام بلند

گرديد منبرى همه از پشته‏ ها بلند

دشت تا خيمه زد آهنگ خروشيدن را

قافله قافله راند اين همه كوشيدن را

السلام اى غدير، مهبط عشق

مست عشقيم در تلاطم تو؟

تا على بر روى دستان پيمبر جا گرفت

تا تجلى كرد آن ماه دلارا در غدير

دستى به هوا رفت و دو پيمانه به هم خورد

دست همه قوم صميمانه به هم خورد

از غدير خم، سبويى مى ‏زديم

باز مى‏ كرديم، بيعت با امير

چون وجود مقدس ازلى

پاسخ آمد از هر طرف كه: بلى

قسم به جان تو اى عشق اى تمام هست

به خم سراى ولايت خراب و باده پرست

روز و شب را به كار وا مى ‏داشت

بى گناهى گناه مولا بود

صداى كيست چنين دلپذير مى‏ آيد؟

خبر دهيد كه از راه، پير مى ‏آيد

به آتش مى‏ كشم آخر زبان سر به زيرم را

شبى سيراب ديدم جان سر تا پا كويرم را

دشت غوغا بود غوغا در غدير

كاروان مى‏ رفت و حق مى‏ ماند تنها در غدير

ابتداى كربلا مدينه نيست، ابتداى كربلا غدير بود

ابرهاى خون فشان نينوا، اشک ‏هاى حضرت امير بود

مردى كه آفتاب به او سجده مى‏برد

يک دشت شعر ناب به او سجده مى ‏برد

شكست خواب زمين پلک آسمان وا شد

غدير برق زد و برق، آب معنى شد

آغاز شد ولايت عشق از غدير خم

باران گرفت سوى تو «اكملت دينكم»

در بركه نيز حادثه‏ اى راه مى ‏رود

بالاى قله دست دو خورشيد را نديد؟

اينجا گرفته است مردى بر روى دست آسمان را

جبرئيل در حلژه نور، آورده اين ارمغان را

دست خورشيديان قله عشق

لحظه‏ ها سبز و غصه گم شده بود

براى شعر غديرِ معاصر، چندين مؤلّفه مى ‏توان بيان كرد:

و. مضمون‏ سازى براى رابطه نبى مكرم اسلام‏ صلى الله عليه وآله و امام على‏ عليه السلام با عنايت به رابطه حضرت موسى و هارون‏ عليهما السلام.

غديرى كرد بى‏ همتا، چنان چون بيكران دريا

خوش آن رندى كزين مشرب كند شرب مدامى خوش

در شعر اميرى فيروزكوهى نيز كه بيان به ستايش صاحب الغدير گشوده است، همين تقابل دريا و غدير ديده مى ‏شود:

از آن به نيش قلم ذوالفقار امت بود

استاد محمدرضا حكيمى در چاپ نخست كتاب «حماسه غدير» ، قصيده بلندى در وصف علامه امينى و كتاب «الغدير»دارد. وى نيز به اين نكته تقابل دريا و بركه اشاره دارد:

بحر را در بركه گنجاندن نه كارى بود خرد

اينكه موّاج اين چنين يابى فضاى الغدير

توجه به جشن و شادى در اين اشعار بسيار دستمايه قرار گرفته است. غدير عيد بزرگ اسلامى است، و ما مكلف به تكريم و ارج نهادن به آنيم. جنبه عيد بودن اين روز خجسته نيز در سروده‏ هاى شاعران مورد توجه بوده است.<ref>مجله كوثر: ش ۸ سال ۱۳۷۹ ش، جواد محدثى.</ref>

در بررسى اشعار اين حوزه ويژگى ‏هايى از قبيل، موضوع و مضمون مشترک با پرداخت‏ه اى شخصى، قالب ‏هاى سنتى با ظرفيت‏ سازى امروزى، حركت رو به رشد شاعران به سمت شعر ناب، عبور از ايستايى در سطح زبان و حركت به سوى ژرف انديشى، رويكرد به خلاقيت ‏هاى فردى و فاصله گرفتن از سنت‏ هاى تكرارى برخى از اين گونه شعرها، و همچنين خلق عرصه‏ هاى تازه و سعى در جهت بهره بردن از ذهن و زبانى امروزين، شايان توجه است.

در مورد آسيب‏ شناسى شعر غدير معاصر نيز اين نكات قابل توجه است:

ح. با عنايت به اينكه پرداختن به ادبيات آئينى و مذهبى و خصوصاً شعر علوى و موضوع غدير و خلق اثر در اين زمينه بسيار دشوارتر از خلق اثر در ديگر شاخه‏ هاى ادبى به نظر مى ‏رسد، حضور و هم ‏انديشى شاعران متعهد و مستعد براى شكوفايى غديريه سرايى ضرورى است.

هر جا نام اميرمؤمنان على‏ عليه السلام در شعر فارسى بيان مى‏ شود، دنيايى از عشق و ارادت موج مى‏ زند. اين در شعر معاصر، خصوصاً شاعران جوان رنگى ديگر و تجلى زنده ‏ترى يافته است.