آيه ۵۸ اسراء و غدیر

آيه ۵۸ اسراء و غدیر

مشخصات آیه
نام سوره	اسراء
شماره آیه	۵۸
جزء	۱۵
محتوای آیه
مکان نزول	مکه
موضوع	هلاکت مردمان به‌دلیل تکذیب حجت‌های الهی و جانشینی حضرت مهدی در سرزمین آنان
ترتیل آیه ترجمه صوتی

آیه ۵۸ سوره اسراء در خطبه غدیر برای ترسیم هلاکت مردمان به‌دلیل تکذیب حجت‌های الهی و جانشینی حضرت مهدی علیه السلام در سرزمین آنان آمده است.

موقعیت تاریخی استفاده از آیه ۵۸ سوره اسراء در خطبه غدیر چنین توصیف شده است: پيامبر صلى الله عليه و آله در قسمتی از بخش ششم خطبه غدير، مسئله غصب خلافت را به‌طور صريح مطرح كرد. سپس حضرت غاصبان را لعنت كرد و هشدار بعدى خود را آيه ۵۸ سوره اسراء القاء کرد و به‌مناسبت آن نام حضرت مهدى‏ عليه السلام به‌ميان آمد.

از نظر برخی محققان، پيامبر صلى الله عليه و آله در خطابه غدير بر اساس آیه ۵۸ سوره اسراء علت هلاكت اقوام قبل از قيامت را در دو جهت تفسیر کرده است: اینکه علت هلاكت سرزمين‌‏ها تکذیب آنان نسبت به آيات و حجج الهى است؛ اینکه هلاک سرزمين‏‌ها قبل از قيامت انجام خواهد پذیرفت و امام مهدی علیه السلام مالک و فرمانروای این سرزمین‌ها خواهد شد.

آیه‌ای درباره دشمنان غدیر

آیه ۵۸ سوره اسراء از جمله آیات مورداستفاده در غدیر برای تبیین مراحل امتحان الهی غدیر درباره دشمنان آن قلمداد شده است. برخی محققان مبنای استفاده از این آیه را چنین تبیین کرده‌اند: بزرگ‏‌ترين امتحان بشریت در غدير امتحانى همه‌جانبه بود كه اتمام حجت آن به نحو کامل انجام گرفت و براى هيچ كس به هيچ دليل و بهانه‌اى راه گريز نماند.

در اين امتحان الهی، هم جهاتى كه مى‏‌توانست سر منشأ آزمايش باشد متعدد بود و هم عللى كه مى‏‌توانست انگيزه شيطانى براى سقوط در امتحان باشد در جلوه‏‌هاى مختلف به‌ميان آمد. پيامبر صلى الله عليه و آله در خطابه بلند خود، اين شرايط امتحان را براى مردم تبيين کرد تا با آمادگى كامل به استقبال آن بروند. اين آينده تلخِ امتحان را حضرت به اشارت و صراحت پيش‏‌بينى کرد و مراحل چنين امتحان بزرگى را با استشهاد به ۱۱ آيه تضمين شده در خطبه غدیر بيان کرد.

از جمله اين آيات آيه ۵۸ سوره اسراء است: وَ إِنْ مِنْ قَرْيَةٍ إِلاّ نَحْنُ مُهْلِكُوها قَبْلَ يَوْمِ الْقِيامَةِ أَوْ مُعَذِّبُوها عَذاباً شَدِيداً كانَ ذلِكَ فِى الْكِتابِ مَسْطُوراً؛ هيچ آبادى نيست مگر آنكه ما هلاک‌كننده آن قبل از روز قيامت يا عذاب‌كننده آنها به عذاب شديدی هستيم. اين مطلب در كتاب نوشته شده است .

آیه در متن خطبه

آیه ۵۸ سوره اسراء در متن خطبه غدیر چنین گزارش شده است: «مَعاشِرَ النّاسِ، انَّهُ ما مِنْ قَرْيَةٍ الاّ وَ اللَّه مُهْلِكُها بِتَكْذيبِها قَبْلَ يَوْمِ الْقِيامَةِ، وَ مُمَلِّكُهَا اْلامامَ الْمَهْدِىَّ وَ اللَّه مُصَدِّقٌ وَعْدَهُ؛ اى مردم، هيچ سرزمين آبادى نيست مگر آنكه خداوند به خاطر تكذيبشان آن را قبل از روز قيامت هلاک مى‏‌كند و حضرت مهدى را مالک آن قرار مى‏‌دهد، و خداوند وعده خود را عملى مى‏‌نمايد».

موقعيت تاريخى

موقعیت تاریخی استفاده از آیه ۵۸ سوره اسراء در خطبه غدیر چنین توصیف شده است: پيامبر صلى الله عليه و آله در قسمتی از بخش ششم خطبه غدير، مسئله غصب خلافت را به‌طور صريح مطرح كرد و فرمود: «به‌زودى بعد از من امامت را به‌عنوان پادشاهى و جایگاهی غاصبانه قرار مى‌‏دهند». سپس حضرت غاصبان را لعنت كرد و پس از اشاره به آيات ۳۱ تا ۳۵ سوره الرحمن، آيه ۱۷۹ سوره آل‏‌ عمران، هشدار بعدى آيه ۵۸ سوره اسراء بود كه به‌مناسبت آن نام حضرت مهدى‏ عليه السلام به‌ميان آمد.

اين قسمت از خطبه غدير همان عبارت خطبه در آيه ۴۵ سوره حج است؛ ولى در چند نسخه عبارت به‌گونه‌‏اى ديگر بود، كه هم اقتباس از آيه‌اى ديگر است و هم ادامه آن اشاره به حضرت مهدى‏ عليه السلام است و حاكى از امتحانى بزرگ در تصديق و تكذيب حجج الهى ‏عليهم السلام است كه سزاى آن قبل از آخرت، در دنيا گريبان‌گير عاملان آن خواهد بود. تضمين آيه در كلام حضرت هم بدين صورت است كه جمله نَحْنُ مُهْلِكُوهَا به «اللهُ مُهلِكُها» تغيير يافته است.

موقعيت قرآنى

موقعيت آيه ۵۸ سوره اسراء در ذيل آياتى از قرآن درباره عذاب الهى ترسیم شده تا آنجا كه در آیه ۵۷ مى‏‌فرمايد: «زيرا عذاب پروردگارت ترسناک است». سپس اين آيه را، كه از آيات شديد خداوند درباره عذاب است، ذكر کرده است است.

اینکه در آيه هلاک سرزمين‌‏ها به‌صورت مطلق آمده و به جمله «قبل از روز قيامت» مقيد شده، نشان مى‏‌دهد كه اشاره به مسئله خاصى است و نياز به تفسير دارد؛ چرا كه همه سرزمين‏‌ها بايد به علتى سزاوار هلاكت باشند و اين چه علتى است كه شامل همه سرزمين‏‌ها مى‌شود.

تحليل اعتقادى

از نظر برخی محققان، پيامبر صلى الله عليه و آله در خطابه غدير بر اساس آیه ۵۸ سوره اسراء علت هلاكت اقوام قبل از قيامت را در كوتاه‏‌ترين عبارت تفسير كرده است؛ این تفسیر از سوی این محققان در دو جهت چنین صورت‌بندی شده است:

جهت اول: علت هلاک سرزمين ‏ها

علت هلاكت سرزمين‌‏ها تکذیب آنان نسبت به آيات و حجج الهى است. اين همان بلايى است كه هيچ سرزمينى در سراسر جهان خالى از آن نيست. اگر چه خوبان در بين هر جمعيتى بسيارند، تكذيب‌كنندگان هميشه در اكثريت‌اند، خواه اين تكذيب قلبی باشد، خواه زبانی و خواه عملی. عمومیت آیه به اكثريت باز مى‏‌گردد و موارد استثناء به‌قدرى كم هستند كه به‌شمار نمى‌‏آيند. خداوند هم آن اقلیت را از هلاكت نجات مى‌دهد، همچنان كه اصحاب حضرت نوح و حضرت لوط عليهما السلام را نجات داد و بقيه را هلاک كرد.

جهت دوم: هلاک سرزمين‏‌ها قبل از قيامت

عبارت «قبل از روز قيامت» قید موجود در آیه برای هلاكت سرزمين‌‏ها نشان‌دهنده سپردن اختيار آنها به حضرت مهدى‏ عليه السلام است. قيد مذكور در آيه «تا روز قيامت» نيست، بلكه «قبل از روز قيامت» است و اين به‌معناى هدف خاصى است كه بايد قبل از روز قيامت انتظار تحقق آن را داشت.

اين مطلب را حضرت با افزودن جمله «وَ مُمَلِّكُهَا الامامَ الْمَهْدِىَّ؛ و مالک آن را امام مهدی قرار می‌دهد» بيان نموده است. معنای این عبارت اين است كه خداوند مى‏‌توانست سزاى تكذيب‌كنندگان را به روز قيامت واگذارد، ولى براى تحقق ولايت مطلقه حضرت مهدى ‏عليه السلام قبل از روز قيامت آنان را هلاک مى‏‌كند و سرزمين‏‌ها را از تصرف آنان خارج کرده و تحت اختيار آن حضرت قرار مى‌‏دهد. يک جمله هم به‌عنوان تأكيد اين وعده الهى ضميمه سخن فرموده كه «وَ اللَّه مُصَدِّقٌ ما وَعَدَهُ؛ خدا وعده خود را عملی می‌کند». پيداست كه اراده پروردگار به تحقق چنين مهمى قبل از روز قيامت تعلق گرفته است.

اشارات دیگر به حضرت مهدی علیه السلام در خطبه غدیر

در مورد ديگرى از متن خطبه غدير نيز به همين مطلب تصريح شده كه مى‌‏فرمايد: «الا انَّهُ الظّاهِرُ عَلَى الدّينِ. الا انَّهُ فاتِحُ الْحُصُونِ وَ هادِمُها. الا انَّهُ غالِبُ كُلِّ قَبيلَةٍ مِنْ اهْلِ الشِّرْكِ وَ هاديها ... . الا انَّهُ لا غالِبَ لَهُ وَ لا مَنْصُورَ عَلَيْهِ؛ بدانيد كه اوست غالب بر اديان، بدانيد كه اوست فاتح قلعه‏‌ها و منهدم‌كننده آنها، آگاه باشيد كه اوست غالب بر هر قبيله‌‏اى از اهل شرک و هدايت‌كننده آنان ... . بدانيد او كسى است كه غالبى بر او نيست و كسى بر ضد او كمک نمى‌‏شود».

امام باقر علیه السلام نيز در اين باره مى‏‌فرمايد: «يَفْتَحُ اللَّه لَهُ شَرْقَ الارْضِ وَ غَرْبَها؛ خداوند براى او شرق و غرب زمين را فتح مى‏‌كند». در شب معراج نيز خداوند به پيامبرش چنين خبر داد: «لاطَهِرَنَّ الارْضَ بِآخَرِهِمْ مِنْ اعْدائى وَ لامَكِّنُهُ مَشارِقَ الارْضِ وَ مَغارِبَها؛ به‌وسيله آخرين امامان زمين را از دشمنانم پاک مى‏‌نمايم و شرق و غرب زمين را تحت اختيار او قرار مى‌‏دهم».

منابع

• اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، تهران: نشر تک، ۱۳۸۴ش.
• بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
• سخنرانی استثنائی غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.
• غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
• واقعه قرآنی غدیر: گزارش سفر یک‌ماهه پیامبر برای اعلان ولایت در سایه آیات قرآنی؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.