مصر

عيد غدير در مصر

مراسم جشن و سرور در ايام موفور السرور عيد غدير پيشينه‏ اى بس ديرينه دارد. از جمله اهالى مصر و مراكش در سال ۳۶۲ ق به مدت ده روز «دهه غدير» را جشن گرفتند.

تقى ‏الدين احمد بن على مقريزى (م ۸۴۵ ق) در كتاب كم نظير «الخطط المقريزية» گزارش جامعى از مراسم دهه غدير در دولت فاطميان در قاهره ارائه داده است.

مجموع اين گزارش ‏ها را مرحوم محمدهادى امينى -  فرزند مرحوم علامه امينى -  در كتاب ارزشمندى گرد آورده، و ۱۲ نمونه از اشعار شعراى فاطمى در قرن چهارم تا ششم هجرى را نقل كرده است. همچنين سه نمونه از خطبه‏ هاى فاطميان را در روز عيد غدير، مصر، يمن و شامات ثبت كرده است.

در اينجا فرازهايى از كتاب گرانسنگ «الخطط المقريزية» را مى ‏آوريم:

نخستين جشن رسمى غدير به سال ۳۵۲ ق، در ايام معزّالدوله بوَيهى (ت ۳۰۳ - م ۳۵۶ ق) در عراق پايه‏ گذارى شد. اساس اين جشن روايت احمد بن حنبل است كه در مسند كبير خود از براء بن عازب روایت كرده كه گفت: در يكى از سفرها در خدمت رسول ‏خدا صلى الله عليه و آله بوديم كه در غدير خم فرود آمديم.

فرمان اجتماع براى نماز اعلام شد. زير دو درخت براى رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله جارو زده شد و نماز ظهر را خوانديم. پيامبر اكرم ‏صلى الله عليه وآله دست على‏ عليه السلام را گرفت و فرمود: آيا مى‏ دانيد كه من براى مؤمنان از خودشان صاحب اختيارتر (اولى به نفس) هستم؟ همه گفتند: آرى. فرمود: من كنت مولاه فعلى مولاه. اللهم وال من والاه و عاد من عاداه. عمر بن خطّاب او را ملاقات كرد و گفت: گوارايت باد اى پسر ابوطالب! مولاى من و هر مؤمن و مؤمنه گشتى.

آنگاه مقريزى شرح مختصرى در مورد سرزمين غدير خم مى ‏نويسد:

غدير خم در سه ميلى جحفه در سمت چپ راه مى ‏باشد. چشمه ‏اى در آن برکه مى ‏ريزد. درختان فراوانى در اطراف آن هست، و از سنت آنها (شيعيان) است كه همواره در اين روز روز ۱۸ ذی حجة عيد برگزار مى‏ شود. احياء شب عيد با عبادت مى‏ باشد، نزديک زوال نيز دو ركعت نماز مى‏ خوانند، جامه‏ هاى نو مى ‏پوشند، برده ‏ها خريده و آزاد مى‏ كنند، قربانى مى‏ كشند و كارهاى خير فراوان انجام می‏ دهند.

سپس مى ‏افزايد: هنگامى كه شيعيان در عراق اين عيد را جشن گرفتند، عوام سنى ‏ها خواستند خود را به آنها تشبيه كنند و زهرچشمى بگيرند. پس در سال ۳۸۹ ق هشت روز پس از غدير، جشن مفصلى گرفته و اظهار شادمانى كرده و كارهاى لهو انجام دادند و گفتند: امروز روز ورود پيامبر اكرم ‏صلى الله عليه و آله با ابوبكر صديق در غار مى ‏باشد. در آن روز خود را آرايش كرده و چادرها نصب كردند و آتش افروزى كردند و كارهايى انجام دادند كه در تاريخ بغداد ياد شده است.

جالب توجه است كه: اولاً: هجرت در شب اول ربيع الاول آغاز شده و دخول پيامبرصلى الله عليه وآله به غار بدون ترديد در اول ربيع بوده است، نه ۲۶ ذی حجة الحرام! ثانياً: بر اساس تحقيق، ابوبکر در غار نبود، بلكه شخص ديگرى به نام: عبداللَّه بن اريقط به عنوان راهنما در غار بود.

مقريزى در ادامه مى ‏گويد:

در روز۱۸ ذی حجة الحرام ۳۶۲ ق، براى نخستين بار جشن مفصلى در مصر و مغرب (مراكش) برگزار شد، و جمعيت انبوهى براى دعا و عبادت گرد آمدند. آن روز روز عيد بود، زيرا در آن روز پيامبر اكرم ‏صلى الله عليه و آله على‏ عليه السلام را به عنوان خليفه برگزيده و پيمان خلافت بسته بود.

در آن روز اجتماع با شكوهى در مسجد جامع قاهره برگزار شد. قاريان قرآن تلاوت كردند، شعرا شعر انشاء كردند، فقها گرد آمدند و مراسم تا ظهر ادامه يافت. آنگاه به قصر رفتند و از دست خليفه جايزه دريافت كردند.

سپس مقريزى مى ‏نويسد: در دهه ميانى ذی حجة، همه امرا و درجه‏ داران خود را مهياى حضور در مراسم عيد غدير مى‏ كنند. روز هجدهم ذی حجة، خليفه بدون سايبان و بدون تشخّص براى حضور در مراسم قرائت خطبه حاضر مى‏ شود. در آن روز، طبق روال وزير داخل قصر مى‏ شود. خليفه حركت مى‏ كند تا براى جلوس روى تخت مهيا شود، و وزير با خدم و حشم خليفه را همراهى مى‏ كند. تخت خليفه را در مقابل درب كاخ مى‏ گذارند.

بيش از ۵۰۰۰ نفر نظامى سواره و در حدود ۱۰۰۰ نفر تيرانداز پياده و در حدود ۷۰۰۰ نفر پرچم به دست، از اصناف مختلف و در صف ‏هاى منظم در اطراف خليفه حركت مى ‏كنند تا به مقام رأس الحسين ‏عليه السلام مشرف مى‏ شوند. خليفه در جايگاه قرار مى‏ گيرد، و خطيب به منبر رفته و متن خطبه پيامبر اكرم‏ صلى الله عليه و آله را -  كه در روز غدير ايراد فرموده بود -  قرائت مى ‏كند. پس از القاى خطبه، قاضى‏ القضاة آمده و دو ركعت نماز عيد را با مردم مى‏ خواند.

در نزد آنها عيد غدير بيش از عيد قربان اهمیت دارد، و در آن بيش از عید قربان قربانى ذبح مى شود. سپس قاضى بر عرشه منبر قرار مى ‏گيرد و اشعار نغز و پرمغزى پيرامون غدير خم مى‏ خواند.

در سال ۵۱۶ ق در مراسم جشن غدير، هزاران تن از اشراف و اعيان و فقرا و مساكين گرد آمده و جايزه دريافت كردند. همگان؛ از عالى و دانى، ثروتمند و مستمند منتظر جايزه غدير هستند. كسانى كه دختر دم بخت دارند يا قصد داماد كردن پسر دارند، منتظر مى‏ شوند كه دهه غدير فرا رسد و از جايزه خليفه به اهداف خود برسند. شعرا شعر مى‏ خوانند و صله مخصوص دريافت مى‏ كنند: ۷۹۰ دينار به درجه‏ داران تقديم مى‏ شود، ۱۴۴ قطعه لباس فاخر تقسيم مى ‏شود، ۲۵۸ دينار از سوى وزير جايزه داده مى‏ شود.

موقع اذان بانگ تكبير همه جا طنين ‏انداز مى‏ شود و نماز ظهر به امامت قاضى ‏القضاة ادا مى‏ گردد. خليفه به قصر مى‏رود تا نزديكان و خاندانش را ديدار نمايد، و پسرش به جاى او با مردم ديدار مى ‏كند و جايزه مى‏ دهد.

مسئول بيت ‏المال با صندوقى كه در آن ۵۰۰۰ دينار است مى‏آيد و آن را تقسيم مى‏ كند. مسئول خزانه لباس مى‏ آيد و لباس هاى فاخر بين مردم تقسيم مى‏ كند. وزير دستور مى‏ دهد كتاب ‏هايى براى مطالعه به نزد خليفه ببرند.

به هر كدام از برادران و خويشاوندان خليفه ۱۰۰۰ دينار مى ‏دهند. آنچه كه باقى بماند به نماينده دولت مى ‏دهند تا در ميان مهمانان و درجه ‏داران و مستخدمان تقسيم كند.

اين بود اشاره‏ اى كوتاه به آمار و ارقام مربوط به دهه غدير در ايام دولت فاطميان، كه نزديک به يک هزار سال پيش در دهه غدير توسط فاطميون نثار مى ‏شد.