آيات ۴ و ۵ ناس و غدیر

آیات ۴ و ۵ ناس و غدیر

مشخصات آیه
نام سوره	ناس
شماره آیه	۴ و ۵
جزء	۳۰
محتوای آیه
مکان نزول	مکه
موضوع	وصف دشمنان غدیر که برای شبهه‌افکنی درباره حقیقت غدیر می‌کوشند

آیات ۴ و ۵ سوره ناس آیاتی که وصف برخی دشمنان غدیر پس از اعلام ولایت امیرالمؤمنین دانسته شده که تلاش می‌کردند درباره انتخاب الهی غدیر شبهه‌افکنی کنند.

آیات ۴ و ۵ سوره ناس از جمله آیاتی است که در روز غدیر برای توصیف دشمنان غدیر استفاده شده است. موقعیت تاریخی استفاده از این چنین تصویر شده است: پس از پایان خطابه غدیر و انتظار مردم برای مراسم بيعت يكصد و بيست هزار نفری با امیرالمؤمنین علیه السلام، عده‌اى و در رأس آنان خلیفه دوم شروع به شايعه‌پراكنى و شبهه‌آفرینی کرد. منافقان هم که مراسم بیعت موجب خشم آنان شده بود در این شایعه‌افکنی فعال شدند.

امام صادق‏ علیه السلام اين قسمت ماجراى غدير را ضمن تفسير آيات ۴ و ۵ سوره ناس چنين بيان مى‏‌فرمايد: هنگامى كه پيامبر صلى الله عليه و آله در روز غدير اميرالمؤمنين‏ عليه السلام را براى مردم منصوب فرمود، دومى شروع به وسوسه‏‌اندازى كرد. او وقتى در خلوت عده‌اى از مردم را پيدا مى‏‌كرد به آنان مى‏‌گفت: از اينكه قريش را در برابر پسر ابى‏‌طالب و فرزندانش خوار كند هيچ كوتاهى نمى‌‏كند. و اين است معناى: «(به خدا پناه مى‏‌برم) از شر وسوسه‌انداز خنّاس (منقبض‌شونده از ذكر خدا) كه در سينه‌‏هاى مردم وسوسه مى‌كند».

آیاتی در وصف دشمنان غدیر

آیات ۴ و ۵ سوره ناس از جمله آیاتی است که در روز غدیر برای دشمنان غدیر استفاده شده است. بستر استفاده از این آیات چنین توصیف شده است: على بن ابى‌طالب‏ عليه السلام آن امامى است كه پيامبر صلى الله عليه و آله او را سبب امتحان امت قرار داد: «اى على، اگر تو نبودى، مؤمنان بعد از من شناخته نمى‏‌شدند». پيامبر صلى الله عليه و آله قسمتی از خطبه غدیر را به دشمنان ائمه‏ عليهم السلام و ترسیم آینده آنان اختصاص داد. ۱۵ آیه به‌صورت اقتباس و تضمين در این قسمت قرار گرفت.

در اين آيات از يک سو وصف اعداء اهل ‏بیت‏ علیهم السلام در دنيا مطرح شده، كه ثابت قدم نبودن آنان در ايمان، گفت‌وگوهاى نارواى آنان و متكبر بودن آنان ذكر شده است. از سوى ديگر، جزاى اعتقاد و عملشان در دنيا و آخرت بيان شده كه سقوط ارزش اعمالشان و استحقاق آتش ابدى بدون تخفيف و مهلت و بدون شفاعت، آن هم عذاب فوق‏‌العاده‌‏اى در پايين‏‌ترين درجه جهنم با شنيدن صداى جوشش آن و ديدن شعله‏‌هاى آتش نمونه‏‌هاى آن است.

از جمله اين آيات آيه ۴ و ۵ سوره ناس است: مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنَّاسِ، الَّذِى يُوَسْوِسُ فِى صُدُورِ النَّاسِ؛ (به خدا پناه می‌برم) از شرّ وسوسه‌گر نهانى، آن كس كه در سينه‌هاى مردم وسوسه مى‌كند .

متن آیات در روایت

در منابع، متن آیه ۴ و ۵ سوره ناس در روایت چنین آمده است: مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنَّاسِ الَّذِى يُوَسْوِسُ فِى صُدُورِ النَّاسِ «يَوْمَ الْغَديرِ لَمّا اقامَ اميرَالْمُؤْمِنينَ ‏عليه السلام النَّبِىّ‏ صلى الله عليه وآله لِلنّاسِ، وَ كانَ (عُمَرُ) اذا خَلا قالَ لِلنّاسِ: ما يَأْلُو انْ يُذِلَّ قُرَيْشَ لابْنِ ابى‏ طالِبٍ وَ وُلْدِهِ؛ آيات ۴ و۵ سوره ناس درباره روز غدير است كه پيامبر صلى الله عليه و آله اميرالمؤمنين‏ عليه السلام را براى مردم منصوب فرمود. در آنجا عمر در خلوت به مردم مى‌‏گفت: از اينكه قريش را براى پسر ابوطالب و فرزندانش ذليل كند هيچ كوتاهى نمی‌كند».

موقعيت تاريخى استفاده از آیات

موقعیت تاریخی استفاده از آیات ۴ و ۵ سوره ناس چنین تصویر شده است: پس از پایان خطابه غدیر و انتظار مردم برای مراسم بيعت يكصد و بيست هزار نفری با امیرالمؤمنین علیه السلام، عده‌اى و در رأس آنان خلیفه دوم شروع به شايعه‌پراكنى و شبهه‌آفرینی کرد. منافقان هم که مراسم بیعت موجب خشم آنان شده بود در این شایعه‌افکنی فعال شدند. آنان براى تخريب اذهان مردم و بر هم زدن برنامه غدیر چند راه را در پيش گرفتند: اولين شيوه وسوسه‌اندازى در قلب‌های مردم بود كه قابل اجرا در جاى‌جاى بيابان غدير در ميان تجمعات مردم بود. در رأس اين توطئه عمر بن خطاب بود كه هرگاه گروهى از مردم را به دور از چشم پيامبر صلى الله عليه و آله و اصحاب با وفايش مى‏‌يافت، براى سست‏‌سازى اعتقاد آنان مى‌گفت: «از اينكه قريش را براى پسر ابوطالب و فرزندانش ذليل كند هيچ كوتاهى نمى‏‌كند». آيات ۴ و ۵ سوره ناس درباره اوست كه مى‌‏فرمايد: «بگو به خدا پناه می‌برم از شر وسوسه‌اندازى كه از ياد خدا باز گرفته شده و در سينه‌‏هاى مردم وسوسه مى‌كند».

تحلیل اعتقادی آیات در روایت با استفاده از روایت امام صادق علیه السلام

امام صادق‏ علیه السلام اين قسمت ماجراى غدير را ضمن تفسير آيات ۴ و ۵ سوره ناس چنين بيان مى‏‌فرمايد: هنگامى كه پيامبر صلى الله عليه و آله در روز غدير اميرالمؤمنين‏ عليه السلام را براى مردم منصوب فرمود، خلیفه دوم شروع به وسوسه‏‌اندازى كرد. او وقتى در خلوت عده‌اى از مردم را پيدا مى‏‌كرد به آنان مى‏‌گفت: از اينكه قريش را در برابر پسر ابى‏‌طالب و فرزندانش خوار كند هيچ كوتاهى نمى‌‏كند. و اين است معناى: «(به خدا پناه مى‏‌برم) از شر وسوسه‌انداز خنّاس (منقبض‌شونده از ذكر خدا) كه در سينه‌‏هاى مردم وسوسه مى‌كند».

در اين بيان امام صادق ‏عليه السلام به دو جهت از اوصاف خلیفه دوم اشاره شده است: يكى وَسْواس و ديگرى خَنّاس . ایجاد شک در بین مردم و شايعه‌پراكنى و شبهه‌‏اندازى ابزارى بود منافقان و در رأس آنان عمر، در طول زندگى براى انحراف مردم از ولایت به‌كار گرفتند. اين بدان جهت است كه تصريح به كفر هميشه باعث رفتن آبروى منافق است، اما ايجاد شک در دل‏‌ها راهکاری مؤثر است. صفت «خَنّاس»، كه درباره شيطان هم به كار رفته، به‌معناى كسى است كه وقتى ياد خدا را مى‏‌شنود گرفته مى‏‌شود و تحملش تمام مى‏‌گردد. اين صفتى است كه امام صادق‏ عليه السلام درباره خلیفه دوم فرموده و آيه قرآن را به او تفسير كرده است. تنفر او از نام على‏ عليه السلام، غدير، دين، اتمام نعمت در هيچ‌كس يافت نمى‏‌شود. بهترين شاهد اين مدعا كلماتى است كه او و يارانش در غدير بر زبان جارى كردند:

• هرگز در مقابل سخن او تسليم نخواهيم شد.
• چشمان او را بنگريد كه همچون دیوانگان مى‏‌چرخد.
• اگر محمد درگذرد، دین او را خراب خواهیم کرد.
• هرگز گفتار محمد را تصديق نمى‏‌كنيم و به ولايت على اقرار نمى‏‌نماييم.

منابع

• بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
• غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.