آيات ۱ تا ۴ عنکبوت و غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی غدیر
(صفحه‌ای تازه حاوی «'''آيه«... اَحَسِبَ النّاسُ اَنْ يُتْرَكُوا اَنْ يَقُولُوا آمَنّا وَ هُمْ لا ي...» ایجاد کرد)
 
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۵۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''آيه«... اَحَسِبَ النّاسُ اَنْ يُتْرَكُوا اَنْ يَقُولُوا آمَنّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُونَ...»'''<ref>عنكبوت /  ۴  - ۱. واقعه قرآنى غدير: ص ۴۳. غدير در قرآن: ج ۱ ص ۶۴  - ۶۰ . </ref>
{{جعبه اطلاعات آیه
| عرض =
| تصویر = آيات ۱ تا ۴ عنکبوت و غدیر.jpg
| اندازه تصویر =
| توضیح_تصویر =
| عنوان =آیات ۱ تا ۴ عنکبوت و غدیر
| سوره =عنکبوت
| آیه =۱ تا ۴
| جزء =۲۰
| شأن نزول =
| مکان نزول =مکه
| موضوع =امتحان‌کردن امت با قبول یا رد غدیر
}}
'''آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت''' آیاتی که قبل از غدیر نازل شد و قبول یا رد ولایت امام علی علیه السلام را به‌عنوان وسیله امتحان امت پس از پیامبر صلی الله علیه و آله معرفی کرد.  


   از جمله آياتى كه پس از انجام حجةالوداع و پيش از غدير در مكه بر پيامبرصلى الله عليه وآله نازل شد اين آيات بود:
از دیگر اموری که نزول آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت در جریان غدیر روشن کرد چنین یاد شده است: نزديكى رحلت آن حضرت، دستور معرفى و منصوب‌كردن اميرالمؤمنين ‏عليه السلام، خبر از فتنه‌گران درباره خلافت، دستور سپردن امانت‌های علم و حكمت به على‏ عليه السلام، انتخاب الهى در وصايت على‏ عليه السلام. موقعیت تاریخی نزول این آیات چنین ترسیم شده است: با پايان مراسم حج در اوايل روز سيزدهم ذى‌الحجه كاروان غدير به مكه بازگشتند و قرار شد روز چهاردهم قافله به‌سوى غدير خم حركت كند. عدم توقف پیامبر در مکه و شتاب برای حرکت به‌سوی غدیر نشان از اهمیت مراسم غدیر داشت.


برخی محققان نزول آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت پیش از غدیر را چنین تحلیل کرده‌اند: تركيب جامعه مسلمانان در سال آخر عمر پيامبر صلى الله عليه و آله اقتضا مى‌‏كرد هشداری كه در اول سوره عنكبوت آمده به آنان داده شود؛ به این دلیل که در كنار مسلمانان مخلصى چون سلمان، ابوذر و مقداد، تازه‌مسلمانانی با سابقه دشمنی با اسلام و دنیاپرستانی نیز بودند. روح تعصب جاهلى و عقده‏‌هاى جنگ‏‌هاى بدر، احد و خيبر و حسدهاى نهفته‌ نيز مى‌تواند نمايانگر باطن جامعه مسلمان آن روز باشد. عواملی که موجب شد در سال آخر عمر حضرت عده‌ای دست به اقداماتی برای بر هم زدن برنامه الهی غدیر بزنند.


»بِسْمِ اللَّه الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ، الم. أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُونَ. وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّه الَّذِينَ صَدَقُوا وَ لَيَعْلَمَنَّ الْكاذِبِينَ. أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئاتِ أَنْ يَسْبِقُونا ساءَ ما يَحْكُمُونَ« :
== موقعيت تاريخى نزول ==
به‌گزارش برخی محققان، از جمله آياتى كه پس از [[حجةالوداع]] و پيش از غدير در [[مکّه]] بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شد آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت بوده است.<ref>بحارالانوار، ج‏۲۸، ص۹۵.</ref> موقعیت تاریخی نزول این آیات چنین ترسیم شده است:<ref>غدير در قرآن، ج ۱، ص۶۱.</ref> با پايان مراسم حج در اوايل روز سيزدهم ذى‌الحجه كاروان غدير به مكه بازگشتند و قرار شد روز چهاردهم قافله به‌سوى غدير خم حركت كند. عدم توقف پیامبر در مکه و شتاب برای حرکت به‌سوی غدیر نشان از اهمیت مراسم غدیر داشت. این اهمیت به‌محض بازگشت از مِنا به مكه با نزول چهار آيه قرآن آغاز شد؛ آياتى كه خبر از [[آزمون الهی|امتحان الهی]] درباره ولايت على‏ عليه السلام می‌داد. امتحانی که از سوی پیامبر معیار ایمان برشمرده شده بود: {{متن عربی|لَوْ لا انْتَ يا عَلِىُّ لَمْ يُعْرَفِ الْمُؤْمِنُونَ بَعْدى|ترجمه=اى على، اگر تو نبودى، مؤمنين بعد از من شناخته نمى‏‌شدند}}.<ref>بحارالانوار، ج۳۷، ص۲۷۳.</ref>


== نزول آیات و روشن‌شدن شش مطلب اساسی ==
به‌گزارش برخی محققان، با نزول آيات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت در مكه و پرسش پيامبر صلى الله عليه و آله از جبرئيل درباره آن شش مطلب اساسى روشن شد:


»به نام خداوند بخشنده مهربان، الف لام ميم، آيا مردم گمان كرده‏اند كه رها مى‏شوند با همين كه بگويند ايمان آورديم، بدون آنكه امتحان شوند؟ ما كسانى را كه قبل از آنان بودند امتحان كرديم، زيرا خدا بايد بداند كسانى را كه راست مى‏گويند و كسانى را كه دروغ مى‏گويند. و يا كسانى كه كارهاى زشت را انجام مى‏دهند گمان كرده‏اند كه از دست ما پيشى مى‏گيرند )و دست ما به آنان نمى‏رسد( ؟ چه بد حكم مى‏كنند« .
# نزديكى رحلت آن حضرت.
# دستور معرفى و منصوب‌كردن اميرالمؤمنين ‏عليه السلام.
# ولايت على‏ عليه السلام محک شناخت راستگو و دروغگو در ايمان.
# خبر از فتنه‌گران درباره خلافت.
# دستور سپردن امانت‌های علم و حكمت به على‏ عليه السلام.
# انتخاب الهى در وصايت على‏ عليه السلام.<ref>غدير در قرآن، ج ۱، ص۶۱.</ref>


== شأن نزول آیات ==
در منابع، روایتی درباره شأن نزول آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت آمده است: در حجة الوداع، پيامبر صلى الله عليه و آله وارد مكه شد و يک روز در آن اقامت گزيد. در این هنگام، جبرئيل ایات اول سوره عنكبوت را فرود آورد و گفت: اى محمد! بخوان:<blockquote>{{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ الم ﴿١﴾أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ ﴿٢﴾وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ ۖ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِينَ ﴿٣﴾أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئَاتِ أَنْ يَسْبِقُونَا ۚ سَاءَ مَا يَحْكُمُونَ ﴿٤﴾}}:


اين آيات از دو بُعد قابل بررسى است:
«به نام خدا که رحمتش بی‌اندازه است و مهربانی‌اش همیشگی. الف، لام، میم(۱) آیا مردم گمان کرده‌اند، همین که بگویند: ایمان آوردیم، رها می‌شوند و آنان [به‌وسیله جان، مال، اولاد و حوادث] مورد آزمایش قرار نمی‌گیرند؟ (۲) در حالی که یقیناً کسانی را که پیش از آنان بودند، آزمایش کرده‌ایم [پس اینان هم بی‌تردید آزمایش می‌شوند]، و بی‌تردید خدا کسانی را که [در ادعای ایمان] راست گفته‌اند می‌شناسد، و قطعاً دروغگویان را نیز می‌شناسد. (۳) آیا آنان که مرتکب زشتی‌ها می‌شوند، پنداشته‌اند که می‌توانند بر ما پیشی گیرند [تا از مجازات و عذاب زشت‌کاری‌هایشان بگریزند؟!] چه بد داوری می‌کنند. (۴)»</blockquote>پيامبر پرسيد: اى جبرئيل، اين فتنه كدام است؟ جبرئيل گفت: اى محمد، خداوند به تو سلام مى‏‌رساند و مى‌گوید: من قبل از تو پيامبرى نفرستاده‏‌ام، مگر آنكه هنگام سر آمدن روزگارش به او امر كرده‏‌ام كسى را بر امتش خليفه قرار دهد كه قائم‌مقام او باشد و سنت و احكامش را براى آنان احيا كند. كسانى كه مطيع خدا باشند در آنچه پيامبر به آنان امر مى‏‌كند راستگويانند و كسانى كه مخالف امر او (و بر ضد او) باشند دروغگويانند. اى محمد، بازگشت تو به‌سوى پروردگارت و بهشتش نزديک شده و او به تو دستور مى‌‏دهد براى امتت بعد از خود على بن ابى‏‌طالب را منصوب نمايى و سفارشات خود را به او بنمايى كه اوست خليفه‌‏اى كه امور رعيت و امت تو را بر عهده مى‏‌گيرد، چه او را اطاعت كنند و چه عصيان نمايند. به‌زودى عصيان خواهند كرد و اين همان فتنه‏‌اى است كه آيات را درباره آن برايت تلاوت كردم. خداوند عزوجل به تو دستور مى‌‏دهد كه به او بياموزى، همه آنچه به تو تعليم داده و به او سفارش كنى كه حفظ كند، همه آنچه خدا در حفظ تو قرار داده و به‌عنوان امانت به تو سپرده است كه اوست امين و مورد اعتماد. اى محمد، من تو را از ميان بندگانم به پيامبرى برگزيدم و على را به جانشينى تو انتخاب كردم.<ref>بحارالانوار، ج۲۸، ص۹۵-۹۶؛ بحارالانوار، ج۴۰، ص۲۱۶. </ref>


== پیامدهای نزول آیات ==
برای نزول آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت پیش از رخداد غدیر، بر اساس روایات، پیامدهایی برشمرده شده است:


1-  موقعيت تاريخى
* اين وحى الهى به‌معناى پايان واجب اول، يعنى حج، و آغاز واجب دوم، يعنى ولايت بود. آنچنان که پیامبر در این مورد زمينه‌‏سازى براى امامت دوازده امام عليهم السلام کرد و گفت: اين دين همچنان بر دشمنانش غالب خواهد بود و هيچ مخالف و جدا‌شونده‌‏اى به آن ضرر نمى‌‏زند، مادامى كه دوازده خليفه بر امتم حكومت كند كه همه آنان از قريش هستند.<ref>مسند احمد، ج۳۴، ص۴۶۱.</ref>
* به پیامبر از طرف خداوند چنين دستور داده شد: نبوت تو به پايان رسيده و روزگارت كامل شده است. اسم اعظم، آثار علم و ميراث انبياء را به على بن ابى‏‌طالب بسپار كه اولين مؤمن است. من زمين را بدون عالمى كه اطاعت من و ولايتم با او شناخته شود و حجت بعد از پيامبرم باشد رها نخواهم كرد. در حديث ديگرى به پیامبر چنين دستور داده شد: آنچه نزد تو از علم و ميراث علوم انبياى قبل از تو و اسلحه و تابوت و آنچه از نشانه‏‌هاى پيامبران نزد توست، آنها را به وصى و خليفه بعد از خود تسليم نما.<ref>الاحتجاج، ج۱، ص۵۶؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۱۷۶. </ref>
* پس از نزول آیات، كاروان از منا وارد مكه شد و قبل از رسيدن به ابطح در «مُحَصَّب» - كه همان محل توطئه قريش قبل از هجرت بود-  توقف كرد.<ref>اخبار مكه، ج۲، ص۱۶۰؛  من لایحضره الفقيه، ج۲، ص۵۵۵. </ref> آنگاه نماز ظهر و عصر را خواندند و در همانجا ماندند تا غروب شد و نماز مغرب و عشا را نيز در همانجا خواندند و سپس مختصرى خوابيدند.<ref>الكافى، ج۴، ص ۵۲۰-۵۲۱؛ تهذيب الاحكام، ج۵، ص۲۷۳.</ref>


با پايان مراسم حج در اوايل روز سيزدهم ذى الحجه كاروان غدير به مكه بازگشتند، و قرار شد روز چهاردهم قافله به سوى غدير حركت كند. اين سرعت عمل واقعاً براى مردم غافلگير كننده بود كه پيامبرصلى الله عليه وآله در اين اولين سفر حج خود، پس از پايان مراسم هيچ فرصتى نداشته باشد كه لا اقل چند روزى در مكه اقامت كند و مردمِ گرد آمده از نقاط مختلف با حوصله نزد حضرتش آيند و سؤالات خود را مطرح كنند.
=== يادگارهاى انبياء عليهم السلام ===
برخی محققان درباره یادگارهای انبیاء چنین گفته‌اند: صحف آدم، نوح و ابراهيم‏ عليهم السلام و تورات و عصای موسی عليه السلام و انگشتر سليمان‏ عليه السلام ميراث‏‌هاى ارجمندى هستند كه فقط بايد در اختيار حجت‌های الهى باشند. این میراث‌ها تا قبل از غدیر  در دست خاتم انبياء بود و از پیش از غدیر به دستور الهى به اميرالمؤمنين‏ عليه السلام منتقل مى‏‌شد. اين امانت‌‌ها از اميرالمؤمنين ‏عليه السلام به امامان بعد منتقل شده و اکنون در دست حضرت بقية اللَّه الاعظم عجل اللَّه فرجه است. به نقل از منابع، پيامبر اميرالمؤمنين‏ را خصوصی فرا خواند و بقيه روز سيزدهم ذى‌‏الحجة صرف سپردن امانت‌های الهى شد. پيامبر اعظم، علم، حكمت و كتاب‌های انبياء عليهم السلام و ساير يادگارهاى آنان را به اميرالمؤمنين سپرد و گفته‌هاى جبرئيل را به آن حضرت ابلاغ کرد.<ref>بحارالانوار، ج۲۸، ص۹۶؛ بحارالانوار، ج۴۰، ص۲۱۶. </ref>


== تحليل اعتقادى نزول آیات ==
برخی محققان نزول آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت پیش از غدیر را چنین تحلیل کرده‌اند: تركيب جامعه مسلمانان در سال آخر عمر پيامبر صلى الله عليه و آله اقتضا مى‌‏كرد هشداری كه در اول سوره عنكبوت آمده به آنان داده شود؛ به این دلیل که در كنار مسلمانان مخلصى چون سلمان، ابوذر و مقداد تازه‌مسلمانانی با سابقه دشمنی با اسلام و دنیاپرستانی نیز بودند. روح تعصب جاهلى و عقده‏‌هاى جنگ‏‌هاى بدر، احد و خيبر و حسدهاى نهفته‌ نيز مى‌تواند نمايانگر باطن جامعه مسلمان آن روز باشد. عواملی که موجب شد در سال آخر عمر حضرت عده‌ای دست به اقداماتی برای بر هم زدن برنامه الهی غدیر بزنند.


چنين عجله‏اى حكايت از اهميت فوق العاده مراسمى داشت كه در نيمه راه مكه تا مدينه بايد انجام شود و روز آن از قبل تعيين شده، و براى حضور به موقع در غدير بايد از هم اكنون پيش بينى مى‏كرد.
آيات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت، به مردم در دو جبهه ايمان و عمل وعده امتحان داد، تا به ایمان ظاهری بسنده نکنند. در این آیات براى هضم آسان‏‌تر امتحان خبر داده شد كه همه امت‏‌هاى قبل نيز مورد امتحان قرار گرفته‌اند؛ امتحانی که هدف آن شناخته‌شدن واقع‌گرايانه مردم است: اینکه راستگویان در ادعاى ايمان از دروغگویان جدا شوند، به طورى كه نفاق نتواند آن را بپوشاند. اين امتحان در پذيرش ولايت على‏ عليه السلام تحقق يافت: [[کاذبین]] آن را انكار كردند و بر گفته خود پافشارى كردند. بر این اساس غدیر «روز امتحان نهايى مردم» خوانده شده است.<ref>غدير در قرآن، ج۱، ص۶۴.</ref>


== پانویس ==
{{پانویس}}


اين پيش بينى به محض بازگشت از مِنا به مكه با نزول چهار آيه قرآن آغاز شد.
== فهرست منابع ==
 
{{منابع}}
 
* '''الاحتجاج'''؛ احمد بن علی طبرسی، تحقیق: محمدباقر موسوی خرسان، مشهد: نشر المرتضی، ۱۴۰۳ق.
آياتى كه خبر از امتحان الهى مى‏داد و مَحَك اين امتحان ولايت على‏عليه السلام بود، چنانكه پيامبرصلى الله عليه وآله فرمود: »لَوْ لا انْتَ يا عَلِىُّ لَمْ يُعْرَفِ الْمُؤْمِنُونَ بَعْدى« : »اى على، اگر تو نبودى مؤمنين بعد از من شناخته نمى‏شدند« .××× 1 بحار الانوار: ج 37 ص 273. ×××
* '''أخبار مكة وما جاء فيها من الآثار'''؛ محمد بن عبدالله الأزرقی، تحقيق: رشدی الصّالح، بیروت: دار الأندلس، اول، ۱۴۱۶ق.
 
* '''بحارالانوار'''؛  محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، م ۱۱۱۰ق، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، دوم، ۱۴۰۳ق.  
 
* '''تهذيب الأحكام‏'''؛  محمد بن الحسن طوسى، ‏م ۴۶۰ق‏،  تحقیق: حسن الموسوى خرسان، تهران: دار الكتب الإسلامية، چهارم، ۱۴۰۷ق.
با نزول اين آيات در مكه و پرسش پيامبرصلى الله عليه وآله از جبرئيل درباره آن، شش مطلب اساسى روشن شد: 1. نزديكى رحلت آن حضرت. 2. دستور معرفى و منصوب كردن اميرالمؤمنين‏عليه السلام. 3. ولايت على‏عليه السلام محك شناخت صادق و كاذب در ايمان. 4. خبر از فتنه گران درباره خلافت. 5 . دستور سپردن ودايع علم و حكمت به على‏عليه السلام. 6 . انتخاب الهى در وصايت على‏عليه السلام.
* '''غدیر در قرآن، قرآن در غدیر'''؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
 
* '''الكافی‏'''؛ محمد بن يعقوب بن اسحاق‏ كلينى، م۳۲۹ق، تحقیق: على‌اكبر غفارى و محمد آخوندى، تهران: دار الكتب الإسلامية، چهارم، ۱۴۰۷ق.
 
* '''مسند أحمد'''؛ أحمد بن محمد بن حنبل شيبانی، م ۲۴۱ق، تحقیق: شعيب الأرنؤوط  و عادل مرشد، بیروت: مؤسسة الرسالة، اول، ۱۴۲۱ق.
متن حديث را كه گوياى همه اين جوانب است، مى‏خوانيم:
* '''من لا يحضره الفقيه‏؛''' محمد بن على ‏ابن بابويه، م ۳۸۱ق‏، تحقیق: على‌اكبر غفارى، قم: دفتر انتشارات اسلامى، دوم، ۱۴۱۳ق.
 
{{پایان منابع}}
 
[[رده:قرآن و غدیر]]
پيامبرصلى الله عليه وآله وارد مكه شد و يك روز در آن اقامت گزيد. اينجا بود كه جبرئيل اول سوره عنكبوت را آورد و فرمود: اى محمد، بخوان: »بِسْمِ اللَّه الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ، الم. أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُونَ. وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّه الَّذِينَ صَدَقُوا وَ لَيَعْلَمَنَّ الْكاذِبِينَ. أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئاتِ أَنْ يَسْبِقُونا ساءَ ما يَحْكُمُونَ« :
 
»به نام خداوند بخشنده مهربان، الف لام ميم، آيا مردم گمان كرده‏اند كه رها مى‏شوند با همين كه بگويند ايمان آورديم، بدون آنكه امتحان شوند؟ ما كسانى را كه قبل از آنان بودند امتحان كرديم، زيرا خدا بايد بداند كسانى را كه راست مى‏گويند و كسانى را كه دروغ مى‏گويند. و يا كسانى كه كارهاى زشت را انجام مى‏دهند گمان كرده‏اند كه از دست ما پيشى مى‏گيرند )و دست ما به آنان نمى‏رسد( ؟ چه بد حكم مى‏كنند« .
 
 
پيامبرصلى الله عليه وآله پرسيد: اى جبرئيل، اين فتنه كدام است؟ جبرئيل گفت: اى محمد، خداوند سلامت مى‏رساند و مى‏فرمايد: من قبل از تو پيامبرى نفرستاده‏ام مگر آنكه هنگام سر آمدن روزگارش به او امر كرده‏ام كسى را بر امتش خليفه قرار دهد كه قائم مقام او باشد و سنت و احكامش را براى آنان احيا كند.
 
 
كسانى كه مطيع خدا باشند در آنچه پيامبر به آنان امر مى‏كند صادقين و راستگويانند، و كسانى كه مخالف امر او )و بر ضد او( باشند كاذبين و دروغگويانند.

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۴ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۵:۰۷

آیات ۱ تا ۴ عنکبوت و غدیر
آيات ۱ تا ۴ عنکبوت و غدیر
مشخصات آیه
نام سورهعنکبوت
شماره آیه۱ تا ۴
جزء۲۰
محتوای آیه
مکان نزولمکه
موضوعامتحان‌کردن امت با قبول یا رد غدیر

آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت آیاتی که قبل از غدیر نازل شد و قبول یا رد ولایت امام علی علیه السلام را به‌عنوان وسیله امتحان امت پس از پیامبر صلی الله علیه و آله معرفی کرد.

از دیگر اموری که نزول آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت در جریان غدیر روشن کرد چنین یاد شده است: نزديكى رحلت آن حضرت، دستور معرفى و منصوب‌كردن اميرالمؤمنين ‏عليه السلام، خبر از فتنه‌گران درباره خلافت، دستور سپردن امانت‌های علم و حكمت به على‏ عليه السلام، انتخاب الهى در وصايت على‏ عليه السلام. موقعیت تاریخی نزول این آیات چنین ترسیم شده است: با پايان مراسم حج در اوايل روز سيزدهم ذى‌الحجه كاروان غدير به مكه بازگشتند و قرار شد روز چهاردهم قافله به‌سوى غدير خم حركت كند. عدم توقف پیامبر در مکه و شتاب برای حرکت به‌سوی غدیر نشان از اهمیت مراسم غدیر داشت.

برخی محققان نزول آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت پیش از غدیر را چنین تحلیل کرده‌اند: تركيب جامعه مسلمانان در سال آخر عمر پيامبر صلى الله عليه و آله اقتضا مى‌‏كرد هشداری كه در اول سوره عنكبوت آمده به آنان داده شود؛ به این دلیل که در كنار مسلمانان مخلصى چون سلمان، ابوذر و مقداد، تازه‌مسلمانانی با سابقه دشمنی با اسلام و دنیاپرستانی نیز بودند. روح تعصب جاهلى و عقده‏‌هاى جنگ‏‌هاى بدر، احد و خيبر و حسدهاى نهفته‌ نيز مى‌تواند نمايانگر باطن جامعه مسلمان آن روز باشد. عواملی که موجب شد در سال آخر عمر حضرت عده‌ای دست به اقداماتی برای بر هم زدن برنامه الهی غدیر بزنند.

موقعيت تاريخى نزول

به‌گزارش برخی محققان، از جمله آياتى كه پس از حجةالوداع و پيش از غدير در مکّه بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شد آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت بوده است.[۱] موقعیت تاریخی نزول این آیات چنین ترسیم شده است:[۲] با پايان مراسم حج در اوايل روز سيزدهم ذى‌الحجه كاروان غدير به مكه بازگشتند و قرار شد روز چهاردهم قافله به‌سوى غدير خم حركت كند. عدم توقف پیامبر در مکه و شتاب برای حرکت به‌سوی غدیر نشان از اهمیت مراسم غدیر داشت. این اهمیت به‌محض بازگشت از مِنا به مكه با نزول چهار آيه قرآن آغاز شد؛ آياتى كه خبر از امتحان الهی درباره ولايت على‏ عليه السلام می‌داد. امتحانی که از سوی پیامبر معیار ایمان برشمرده شده بود: «لَوْ لا انْتَ يا عَلِىُّ لَمْ يُعْرَفِ الْمُؤْمِنُونَ بَعْدى؛ اى على، اگر تو نبودى، مؤمنين بعد از من شناخته نمى‏‌شدند».[۳]

نزول آیات و روشن‌شدن شش مطلب اساسی

به‌گزارش برخی محققان، با نزول آيات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت در مكه و پرسش پيامبر صلى الله عليه و آله از جبرئيل درباره آن شش مطلب اساسى روشن شد:

  1. نزديكى رحلت آن حضرت.
  2. دستور معرفى و منصوب‌كردن اميرالمؤمنين ‏عليه السلام.
  3. ولايت على‏ عليه السلام محک شناخت راستگو و دروغگو در ايمان.
  4. خبر از فتنه‌گران درباره خلافت.
  5. دستور سپردن امانت‌های علم و حكمت به على‏ عليه السلام.
  6. انتخاب الهى در وصايت على‏ عليه السلام.[۴]

شأن نزول آیات

در منابع، روایتی درباره شأن نزول آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت آمده است: در حجة الوداع، پيامبر صلى الله عليه و آله وارد مكه شد و يک روز در آن اقامت گزيد. در این هنگام، جبرئيل ایات اول سوره عنكبوت را فرود آورد و گفت: اى محمد! بخوان:

Ra bracket.png بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ الم ﴿١﴾أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ ﴿٢﴾وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ ۖ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِينَ ﴿٣﴾أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئَاتِ أَنْ يَسْبِقُونَا ۚ سَاءَ مَا يَحْكُمُونَ ﴿٤﴾ La bracket.png: «به نام خدا که رحمتش بی‌اندازه است و مهربانی‌اش همیشگی. الف، لام، میم(۱) آیا مردم گمان کرده‌اند، همین که بگویند: ایمان آوردیم، رها می‌شوند و آنان [به‌وسیله جان، مال، اولاد و حوادث] مورد آزمایش قرار نمی‌گیرند؟ (۲) در حالی که یقیناً کسانی را که پیش از آنان بودند، آزمایش کرده‌ایم [پس اینان هم بی‌تردید آزمایش می‌شوند]، و بی‌تردید خدا کسانی را که [در ادعای ایمان] راست گفته‌اند می‌شناسد، و قطعاً دروغگویان را نیز می‌شناسد. (۳) آیا آنان که مرتکب زشتی‌ها می‌شوند، پنداشته‌اند که می‌توانند بر ما پیشی گیرند [تا از مجازات و عذاب زشت‌کاری‌هایشان بگریزند؟!] چه بد داوری می‌کنند. (۴)»

پيامبر پرسيد: اى جبرئيل، اين فتنه كدام است؟ جبرئيل گفت: اى محمد، خداوند به تو سلام مى‏‌رساند و مى‌گوید: من قبل از تو پيامبرى نفرستاده‏‌ام، مگر آنكه هنگام سر آمدن روزگارش به او امر كرده‏‌ام كسى را بر امتش خليفه قرار دهد كه قائم‌مقام او باشد و سنت و احكامش را براى آنان احيا كند. كسانى كه مطيع خدا باشند در آنچه پيامبر به آنان امر مى‏‌كند راستگويانند و كسانى كه مخالف امر او (و بر ضد او) باشند دروغگويانند. اى محمد، بازگشت تو به‌سوى پروردگارت و بهشتش نزديک شده و او به تو دستور مى‌‏دهد براى امتت بعد از خود على بن ابى‏‌طالب را منصوب نمايى و سفارشات خود را به او بنمايى كه اوست خليفه‌‏اى كه امور رعيت و امت تو را بر عهده مى‏‌گيرد، چه او را اطاعت كنند و چه عصيان نمايند. به‌زودى عصيان خواهند كرد و اين همان فتنه‏‌اى است كه آيات را درباره آن برايت تلاوت كردم. خداوند عزوجل به تو دستور مى‌‏دهد كه به او بياموزى، همه آنچه به تو تعليم داده و به او سفارش كنى كه حفظ كند، همه آنچه خدا در حفظ تو قرار داده و به‌عنوان امانت به تو سپرده است كه اوست امين و مورد اعتماد. اى محمد، من تو را از ميان بندگانم به پيامبرى برگزيدم و على را به جانشينى تو انتخاب كردم.[۵]

پیامدهای نزول آیات

برای نزول آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت پیش از رخداد غدیر، بر اساس روایات، پیامدهایی برشمرده شده است:

  • اين وحى الهى به‌معناى پايان واجب اول، يعنى حج، و آغاز واجب دوم، يعنى ولايت بود. آنچنان که پیامبر در این مورد زمينه‌‏سازى براى امامت دوازده امام عليهم السلام کرد و گفت: اين دين همچنان بر دشمنانش غالب خواهد بود و هيچ مخالف و جدا‌شونده‌‏اى به آن ضرر نمى‌‏زند، مادامى كه دوازده خليفه بر امتم حكومت كند كه همه آنان از قريش هستند.[۶]
  • به پیامبر از طرف خداوند چنين دستور داده شد: نبوت تو به پايان رسيده و روزگارت كامل شده است. اسم اعظم، آثار علم و ميراث انبياء را به على بن ابى‏‌طالب بسپار كه اولين مؤمن است. من زمين را بدون عالمى كه اطاعت من و ولايتم با او شناخته شود و حجت بعد از پيامبرم باشد رها نخواهم كرد. در حديث ديگرى به پیامبر چنين دستور داده شد: آنچه نزد تو از علم و ميراث علوم انبياى قبل از تو و اسلحه و تابوت و آنچه از نشانه‏‌هاى پيامبران نزد توست، آنها را به وصى و خليفه بعد از خود تسليم نما.[۷]
  • پس از نزول آیات، كاروان از منا وارد مكه شد و قبل از رسيدن به ابطح در «مُحَصَّب» - كه همان محل توطئه قريش قبل از هجرت بود-  توقف كرد.[۸] آنگاه نماز ظهر و عصر را خواندند و در همانجا ماندند تا غروب شد و نماز مغرب و عشا را نيز در همانجا خواندند و سپس مختصرى خوابيدند.[۹]

يادگارهاى انبياء عليهم السلام

برخی محققان درباره یادگارهای انبیاء چنین گفته‌اند: صحف آدم، نوح و ابراهيم‏ عليهم السلام و تورات و عصای موسی عليه السلام و انگشتر سليمان‏ عليه السلام ميراث‏‌هاى ارجمندى هستند كه فقط بايد در اختيار حجت‌های الهى باشند. این میراث‌ها تا قبل از غدیر در دست خاتم انبياء بود و از پیش از غدیر به دستور الهى به اميرالمؤمنين‏ عليه السلام منتقل مى‏‌شد. اين امانت‌‌ها از اميرالمؤمنين ‏عليه السلام به امامان بعد منتقل شده و اکنون در دست حضرت بقية اللَّه الاعظم عجل اللَّه فرجه است. به نقل از منابع، پيامبر اميرالمؤمنين‏ را خصوصی فرا خواند و بقيه روز سيزدهم ذى‌‏الحجة صرف سپردن امانت‌های الهى شد. پيامبر اعظم، علم، حكمت و كتاب‌های انبياء عليهم السلام و ساير يادگارهاى آنان را به اميرالمؤمنين سپرد و گفته‌هاى جبرئيل را به آن حضرت ابلاغ کرد.[۱۰]

تحليل اعتقادى نزول آیات

برخی محققان نزول آیات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت پیش از غدیر را چنین تحلیل کرده‌اند: تركيب جامعه مسلمانان در سال آخر عمر پيامبر صلى الله عليه و آله اقتضا مى‌‏كرد هشداری كه در اول سوره عنكبوت آمده به آنان داده شود؛ به این دلیل که در كنار مسلمانان مخلصى چون سلمان، ابوذر و مقداد تازه‌مسلمانانی با سابقه دشمنی با اسلام و دنیاپرستانی نیز بودند. روح تعصب جاهلى و عقده‏‌هاى جنگ‏‌هاى بدر، احد و خيبر و حسدهاى نهفته‌ نيز مى‌تواند نمايانگر باطن جامعه مسلمان آن روز باشد. عواملی که موجب شد در سال آخر عمر حضرت عده‌ای دست به اقداماتی برای بر هم زدن برنامه الهی غدیر بزنند.

آيات ۱ تا ۴ سوره عنکبوت، به مردم در دو جبهه ايمان و عمل وعده امتحان داد، تا به ایمان ظاهری بسنده نکنند. در این آیات براى هضم آسان‏‌تر امتحان خبر داده شد كه همه امت‏‌هاى قبل نيز مورد امتحان قرار گرفته‌اند؛ امتحانی که هدف آن شناخته‌شدن واقع‌گرايانه مردم است: اینکه راستگویان در ادعاى ايمان از دروغگویان جدا شوند، به طورى كه نفاق نتواند آن را بپوشاند. اين امتحان در پذيرش ولايت على‏ عليه السلام تحقق يافت: کاذبین آن را انكار كردند و بر گفته خود پافشارى كردند. بر این اساس غدیر «روز امتحان نهايى مردم» خوانده شده است.[۱۱]

پانویس

  1. ↑ بحارالانوار، ج‏۲۸، ص۹۵.
  2. ↑ غدير در قرآن، ج ۱، ص۶۱.
  3. ↑ بحارالانوار، ج۳۷، ص۲۷۳.
  4. ↑ غدير در قرآن، ج ۱، ص۶۱.
  5. ↑ بحارالانوار، ج۲۸، ص۹۵-۹۶؛ بحارالانوار، ج۴۰، ص۲۱۶.
  6. ↑ مسند احمد، ج۳۴، ص۴۶۱.
  7. ↑ الاحتجاج، ج۱، ص۵۶؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۱۷۶.
  8. ↑ اخبار مكه، ج۲، ص۱۶۰؛ من لایحضره الفقيه، ج۲، ص۵۵۵.
  9. ↑ الكافى، ج۴، ص ۵۲۰-۵۲۱؛ تهذيب الاحكام، ج۵، ص۲۷۳.
  10. ↑ بحارالانوار، ج۲۸، ص۹۶؛ بحارالانوار، ج۴۰، ص۲۱۶.
  11. ↑ غدير در قرآن، ج۱، ص۶۴.

فهرست منابع

  • الاحتجاج؛ احمد بن علی طبرسی، تحقیق: محمدباقر موسوی خرسان، مشهد: نشر المرتضی، ۱۴۰۳ق.
  • أخبار مكة وما جاء فيها من الآثار؛ محمد بن عبدالله الأزرقی، تحقيق: رشدی الصّالح، بیروت: دار الأندلس، اول، ۱۴۱۶ق.
  • بحارالانوار؛  محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، م ۱۱۱۰ق، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، دوم، ۱۴۰۳ق.
  • تهذيب الأحكام‏؛  محمد بن الحسن طوسى، ‏م ۴۶۰ق‏،  تحقیق: حسن الموسوى خرسان، تهران: دار الكتب الإسلامية، چهارم، ۱۴۰۷ق.
  • غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
  • الكافی‏؛ محمد بن يعقوب بن اسحاق‏ كلينى، م۳۲۹ق، تحقیق: على‌اكبر غفارى و محمد آخوندى، تهران: دار الكتب الإسلامية، چهارم، ۱۴۰۷ق.
  • مسند أحمد؛ أحمد بن محمد بن حنبل شيبانی، م ۲۴۱ق، تحقیق: شعيب الأرنؤوط و عادل مرشد، بیروت: مؤسسة الرسالة، اول، ۱۴۲۱ق.
  • من لا يحضره الفقيه‏؛ محمد بن على ‏ابن بابويه، م ۳۸۱ق‏، تحقیق: على‌اكبر غفارى، قم: دفتر انتشارات اسلامى، دوم، ۱۴۱۳ق.
برگرفته از «https://wikighadir.com/index.php?title=آيات_۱_تا_۴_عنکبوت_و_غدیر&oldid=29216»