آيه ۶۱ زخرف و غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

آیه ۶۱ زخرف و غدیر
مشخصات آیه
نام سوره	زخرف
شماره آیه	۶۱
جزء	۲۵
محتوای آیه
مکان نزول	مکه
موضوع	امیرالمؤمنین نشانه قیامت و صراط مستقیم الهی
	ترتیل آیه; ترجمه صوتی;

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۲ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۲۴

آیه ۶۱ سوره زخرف آیه‌ای نازل‌شده در حجة‌الوداع درباره اینکه امیرالمؤمنین نشانه قیامت و صراط مستقیم الهی است.

برخی محققان نتیجه اعتقادی از نزول آیه ۶۱ سوره زخرف در مِنا را چنین تبیین کرده‌اند: ولايت على ‏عليه السلام وحى الهى و صراط مستقيم است و بايد اين راه راست در غدير معرفى می‌شد.

اينكه چگونه على‏ عليه السلام نشانه قيامت است، جلوه‌‏ها گوناگونى دارد؛ از جمله اینکه زندگى على‏ عليه السلام، تقواى او و سفارشات او به تقوا يادآور قيامت بود و على‏ عليه السلام یارانش نمونه کامل معتقدان به حساب الهى بودند؛ همان‌گونه كه دشمنانش مظهر بى‏‌اعتقادى به روز جزا بودند.

موقعیت تاریخی نزول

موقعیت تاریخی نزول‌ آیه ۶۱ سوره زخرف چنین ترسیم شده است: در سفر حجةالوداع، قافله غدير در منا آماده اعلان ولایت می‌شد؛ پيش از حركت در مسجد خیف، نزول هفت آيه قرآن پس از يک سخنرانى كوتاه درباره مقام على بن ابی‌طالب ‏عليه السلام، هشداری جدى از سوى خداوند برای درک عظمت غدیر توسط مردم بود؛ آیاتی كه هر يک پشتوانه يكى از ثقلین بود.^[۱]

یکی از این آیات هفت‌گانه آیه ۶۱ سوره زخرف بود: وَإِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ فَلَا تَمْتَرُنَّ بِهَا وَاتَّبِعُونِ ۚ هَٰذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِيمٌ؛ آن علمى براى ساعتِ معهود است پس درباره آن شک نكنيد و از من پيروى كنيد كه اين راه راست است . بقیه آن هفت آیه یکی آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف و دو آیه دیگر آیات ۹۳ و ۹۴ سوره مؤمنون بود.

تحلیل اعتقادی آیه

درباره تحلیل اعتقادی نزول آیه ۶۱ سوره زخرف چنین گفته شده است: این آیه معرفى على‏ عليه السلام به‌عنوان تنها راه نجات و «نشانه و علمى براى قيامت» است. در تفاسیر آمده كه منظور از اين آيه على بن ابى‏‌طالب‏ عليه السلام است.^[۲]

جابر بن عبد اللَّه انصارى در توصیف اين مقطع مقدماتى غدير چنین گفته است: پيامبر صلى الله عليه و آله در مِنا در حالى كه من از همه به آن حضرت نزديک‌‏تر بودم فرمود: «آگاه باشيد، مبادا شما را بعد از خود چنين بيابم كه از دين بازگشته كافر شده‏‌ايد و گردن يكديگر را مى‌زنيد. به‌خدا قسم، اگر چنين كنيد، مرا در آن لشكرى خواهيد يافت كه به جنگ شما آمده است. سپس حضرت نگاهى به پشت سر خود كرد و سه مرتبه فرمود: و يا اينكه على به جنگتان مى‌آيد و ما چنين پنداشتيم كه جبرئيل از پشت سر حضرت اين مطلب را به او گفت. بعد از اين قضيه خداوند چنين نازل كرد: «و اگر تو را از اين جهان ببريم باز از آنان انتقام خواهيم گرفت» به‌وسيله على بن ابى‌‏طالب، «يا به تو نشان مى‌دهيم آنچه به آنان وعده كرديم كه ما بر آنان اقتدار و تسلط داريم».

سپس اين آيه نازل شد: «بگو: پروردگارا، اگر آنچه آنان وعده داده مى‌‏شوند به من نشان دادى مرا در بين قوم ظالمان قرار مده». در پى آن چنين نازل شد: «تمسک نما به آنچه -درباره على- بر تو وحى شد، كه تو بر راه راست هستى»؛ و اين آيه نازل شد كه على نشانه روز قيامت است، و نيز نازل شد: «و او يادآورى براى تو و قومت است و به‌زودى -درباره على- مورد سؤال قرار خواهيد گرفت».^[۳]

نتايج اعتقادی آيات: على‏ عليه السلام صراط مستقيم تا قيامت

برخی محققان سه هدف از آيات نازل‌شده ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف در مِنا استفاده کرده‌اند: ولايت على ‏عليه السلام وحى الهى و صراط مستقيم است و بايد اين راه راست در غدير معرفى می‌شد، اگر چه خطر دشمنان آشكارا احساس مى‏‌شد. اين وعده در آيه چهارم در مِنا نازل شد و با تفسيرى كه حضرت درباره آن فرمود، مورد تأكيد قرار گرفت؛ به‌خصوص بعد از سه آيه قبل كه درباره دشمنان آمده بود.

با توجه به متن حديث و دقت در اينكه جابر از نزول آيات خبر مى‏‌دهد و تفسير آن را هم در ضمن آن بيان مى‏‌كند، روشن می‌شود كه وقتى به اين قسمت از كلام مى‏‌رسد به‌گونه‌‏اى سخن مى‏‌گويد كه از آن نزول آيه فهميده مى‌‏شود. در نسخه ديگرى از همين روايتِ جابر عبارت به‌صورت متصل به آيه چنين است: «وَ انَّ عَلِيّاً عليه السلام لَعِلْمٌ لِلسّاعَةِ لَكَ وَ لِقَوْمِكَ وَ لَسَوْفَ تُسْأَلُونَ عَنْ مَحَبَّةِ عَلِىّ‏ عليه السلام؛ على ‏عليه السلام علمى براى ساعت معهود است براى تو و قومت، و به‌زودى درباره محبت على بن ابى‌طالب‏ عليه السلام مورد سؤال قرار خواهيد گرفت».^[۴]

قابل توجه است كه جمله وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ از عبارات خاص قرآنى است كه در هيچ مورد ديگرى به‌چشم نمى‏‌خورد و روايات متعددى به اميرالمؤمنين‏ عليه السلام تفسیر شده است؛ از جمله:

در حديثى مى‌فرمايد: «خداوند اهميت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام و عظمت مقام او نزد خود را ذكر كرده آنجا كه مى‏‌فرمايد: «و همانا آن، نشانه‌اى براى [فهم‌] رستاخيز است». «پس درباره قيامت شک نكنيد و پيرو من باشيد كه اين راه مستقيم است»: يعنى اميرالمؤمنين‏ عليه السلام.^[۵]
از امام صادق‏ علیه السلام درباره كلام خداوند: «و همانا آن، نشانه‌اى براى [فهم‌] رستاخيز است» سؤال كردند، فرمود: از اين آيه اميرالمؤمنين‏ عليه السلام قصد شده است. و بعد شاهد آوردند كه پيامبر صلى الله عليه وآله فرمود: يا عَلِىُّ، انْتَ عَلَمُ هذِهِ الامَّةِ.^[۶] با توجه به واژه «عِلْم» در آیه، معنى آیه این است كه على‏ عليه السلام عِلمى براى قيامت است و چه بسا چنين معنى چنین باشد كه وجود آن حضرت باعث علم، يقين و اطمينان به روز قيامت است. ولى اگر كلمه «عَلَم» باشد، به‌معناى نشانه و علامت روز قيامت مى‏‌شود.

اما اينكه چگونه على‏ عليه السلام نشانه قيامت است، جلوه‌‏ها گوناگونى دارد؛ از جمله اینکه زندگى على‏ عليه السلام، تقواى او و سفارشات او به تقوا يادآور قيامت بود و على‏ عليه السلام و نمونه کامل معتقدان به حساب الهى بودند؛ همان‌گونه كه دشمنانش مظهر بى‏‌اعتقادى به روز جزا بودند. محبت و ولايت على ‏عليه السلام كليد بهشت و بغض او كليد جهنم است. در روز قيامت حساب مردم جهان به‌دست على‏ عليه السلام است و پل صراط در اختيار اوست.^[۷]

پانویس

↑ غدیر در قرآن، ج۱، ص۵۰.
↑ الطرائف، ج۱، ص۱۴۳؛ تأويل الآيات الظاهره، ص۵۴۲؛ بحارالانوار، ج۳۲، ص۲۹۱، ح۲۴۴؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۸۳؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۶۹؛ شواهد التنزيل، ج۲، ص۲۱۶-۲۱۷.
↑ الطرائف، ج۱، ص۱۴۳؛ تأويل الآيات الظاهره، ص۵۴۲؛ تأويل الآيات الظاهره، ص۵۴۴-۵۴۵؛ بحارالانوار، ج۳۲، ص۱۹۳، ح۱۴۱؛ بحارالانوار، ج۳۲، ص۲۹۱، ح۲۴۴؛ بحارالانوار، ج۳۶، ص۲۳؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۸۳؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۶۹؛ شواهد التنزيل، ج۲، ص۲۱۶-۲۱۷.
↑ بحارالانوار، ج۳۲، ص۲۹۱، ح۲۴۴.
↑ بحارالانوار، ج۹، ص۲۳۶، ح۱۳۱؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۱۹، ح۱۶.
↑ تأويل الآيات الظاهره: ص۵۵۲.
↑ برای اطلاع بیشتر نگاه کنید: «غدير در قرآن»، ج۱، ص۲۹۵؛ «غدير در قرآن»، ج۱، ص۳۷۵؛ «غدير در قرآن»، ج۲، ص۷۱؛ «غدير در قرآن»، ج۲، ص۳۴۴.

منابع

بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة؛ شرف‌الدین علی حسینی استرآبادی، تحقیق: حسین استادولی، قم:مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۹ق.
شواهد التنزيل لقواعد التفضيل فی الآیات النازلة فی أهل البیت صلوات الله و سلامه علیهم؛ عبیدالله بن عبدالله حسکانی، تحقیق: محمدباقر حسکانی، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی (مؤسسة الطبع و النشر)، ۱۴۱۱ق.
الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف؛ علی بن موسی بن طاووس، قم: مطبعة الخيام، ۱۴۰۰ق.
عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال؛ عبدالله بن نورالله‏ بحرانى اصفهانى‏، تحقیق: محمدباقر موحد ابطحى اصفهانى‏، قم: مؤسسة الإمام المهدى علیه السلام، ۱۳۸۲ش.
غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.

[1] غدیر در قرآن، ج۱، ص۵۰.

[2] الطرائف، ج۱، ص۱۴۳؛ تأويل الآيات الظاهره، ص۵۴۲؛ بحارالانوار، ج۳۲، ص۲۹۱، ح۲۴۴؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۸۳؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۶۹؛ شواهد التنزيل، ج۲، ص۲۱۶-۲۱۷.

[3] الطرائف، ج۱، ص۱۴۳؛ تأويل الآيات الظاهره، ص۵۴۲؛ تأويل الآيات الظاهره، ص۵۴۴-۵۴۵؛ بحارالانوار، ج۳۲، ص۱۹۳، ح۱۴۱؛ بحارالانوار، ج۳۲، ص۲۹۱، ح۲۴۴؛ بحارالانوار، ج۳۶، ص۲۳؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۸۳؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۶۹؛ شواهد التنزيل، ج۲، ص۲۱۶-۲۱۷.

[4] بحارالانوار، ج۳۲، ص۲۹۱، ح۲۴۴.

[5] بحارالانوار، ج۹، ص۲۳۶، ح۱۳۱؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۱۹، ح۱۶.

[6] تأويل الآيات الظاهره: ص۵۵۲.

[7] برای اطلاع بیشتر نگاه کنید: «غدير در قرآن»، ج۱، ص۲۹۵؛ «غدير در قرآن»، ج۱، ص۳۷۵؛ «غدير در قرآن»، ج۲، ص۷۱؛ «غدير در قرآن»، ج۲، ص۳۴۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-== «وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِها وَ اتَّبِعُونِ هذا صِراطٌ مُسْتَقِيمٌ»<ref>زخرف /۶۱ . غدير در قرآن: ج ۱ ص۵۰ - ۵۳ . واقعه قرآنى غدير: ص ۱۴۹.</ref> ==
+{{جعبه اطلاعات آیه
-در سفر [[حجةالوداع]]، قافله غدير تا مِنا آمده بود و بايد آماده تمام عيار براى اعلان ولايت مى‏ شد.
+	 | عرض =
+	 | تصویر =آیه ۶۱ سوره زخرف .png
+	 | اندازه تصویر =
+	 | توضیح_تصویر =
+	 | عنوان =آیه ۶۱ زخرف و غدیر
+	 | سوره =زخرف
+	 | آیه =۶۱
+	 | جزء =۲۵
+	 | شأن نزول =
+	 | مکان نزول =مکه
+	 | موضوع =امیرالمؤمنین نشانه قیامت و صراط مستقیم الهی
+	 | صوت =صوت ۶۱ زخرف.mp3
+	 | ترجمه صوتی =ترجمه ۶۱ زخرف.mp3
+}}
+'''آیه ۶۱ سوره زخرف''' آیه‌ای نازل‌شده در [[حجةالوداع|حجة‌الوداع]] درباره اینکه امیرالمؤمنین نشانه قیامت و صراط مستقیم الهی است.
-بعد از خطابه پيامبر صلى الله عليه و آله در مسجد خيف واقع در منى و پيش از حركت، نزول شش آيه پى در پى پس از يک سخنرانى كوتاه درباره مقام على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام، بيدار باشِ جدى از سوى خداوند بود كه هر يک پشتوانه يكى از [[ثقلین(حدیث)|ثقلین]] بود، و نيز براى اينكه مردم شكوه غدير را در بالاترين قله فكر خود ترسيم كنند و در انتظارش لحظه شمارى كنند:
+برخی محققان نتیجه اعتقادی از نزول آیه ۶۱ سوره زخرف در مِنا را چنین تبیین کرده‌اند: ولايت على ‏عليه السلام وحى الهى و صراط مستقيم است و بايد اين راه راست در غدير معرفى می‌شد.
-«فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِكَ فَإِنَّا مِنْهُمْ مُنْتَقِمُونَ. أَوْ نُرِيَنَّكَ الَّذِى وَعَدْناهُمْ فَإِنَّا عَلَيْهِمْ مُقْتَدِرُونَ. فَاسْتَمْسِكْ بِالَّذِى أُوحِىَ إِلَيْكَ إِنَّكَ عَلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ. وَ إِنَّهُ لَذِكْرٌ لَكَ وَ لِقَوْمِكَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ»<ref>زخرف / ۴۱- ۴۴.</ref>:
+اينكه چگونه على‏ عليه السلام نشانه قيامت است، جلوه‌‏ها گوناگونى دارد؛ از جمله اینکه زندگى على‏ عليه السلام، تقواى او  و سفارشات او به تقوا يادآور قيامت بود و على‏ عليه السلام یارانش نمونه کامل معتقدان به حساب الهى بودند؛ همان‌گونه كه دشمنانش مظهر بى‏‌اعتقادى به روز جزا بودند.
-«اگر تو را از دنيا ببريم از آنان انتقام خواهيم گرفت. يا به تو نشان مى‏ دهيم آنچه به آنان وعده داديم و ما بر آنان تسلط داريم. به آنچه به تو وحى شده تمسك نما، كه تو بر راه راست هستى.
+==موقعیت تاریخی نزول==
+موقعیت تاریخی نزول‌ آیه ۶۱ سوره زخرف چنین ترسیم شده است: در سفر [[حجةالوداع]]، قافله غدير در منا آماده اعلان ولایت می‌شد؛ پيش از حركت در مسجد خیف، نزول هفت آيه قرآن پس از يک سخنرانى كوتاه درباره مقام على بن ابی‌طالب ‏عليه السلام، هشداری جدى از سوى خداوند برای درک عظمت غدیر توسط مردم بود؛ آیاتی كه هر يک پشتوانه يكى از [[ثقلین(حدیث)|ثقلین]] بود.<ref>غدیر در قرآن، ج۱، ص۵۰.</ref>
-آن يادآورى براى تو و قومت است و به زودى مورد سؤال قرار خواهيد گرفت».
+یکی از این آیات هفت‌گانه آیه ۶۱ سوره زخرف بود: {{قرآن|وَإِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ فَلَا تَمْتَرُنَّ بِهَا وَاتَّبِعُونِ ۚ هَٰذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِيمٌ|ترجمه=آن علمى براى ساعتِ معهود است پس درباره آن شک نكنيد و از من پيروى كنيد كه اين راه راست است}}. بقیه آن هفت آیه یکی [[آیات ۴۱ تا ۴۴ زخرف و غدیر|آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف]] و دو آیه دیگر [[آيه ۹۳ و ۹۴ مؤمنون و غدیر|آیات ۹۳ و ۹۴ سوره مؤمنون]] بود.
+==تحلیل اعتقادی آیه==
+درباره تحلیل اعتقادی نزول آیه ۶۱ سوره زخرف چنین گفته شده است: این آیه معرفى على‏ عليه السلام به‌عنوان تنها راه نجات و «نشانه و علمى براى قيامت» است. در تفاسیر آمده كه منظور از اين آيه على بن ابى‏‌طالب‏ عليه السلام است.<ref>الطرائف، ج۱، ص۱۴۳؛ تأويل الآيات الظاهره، ص۵۴۲؛ بحارالانوار، ج۳۲، ص۲۹۱، ح۲۴۴؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۸۳؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۶۹؛ شواهد التنزيل، ج۲، ص۲۱۶-۲۱۷.</ref>
-«وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِها وَ اتَّبِعُونِ هذا صِراطٌ مُسْتَقِيمٌ»:
+[[جابر بن عبدالله انصاری|جابر بن عبد اللَّه انصارى]] در توصیف اين مقطع مقدماتى غدير چنین گفته است: پيامبر صلى الله عليه و آله در مِنا در حالى كه من از همه به آن حضرت نزديک‌‏تر بودم فرمود: «آگاه باشيد، مبادا شما را بعد از خود چنين بيابم كه از دين بازگشته كافر شده‏‌ايد و گردن يكديگر را مى‌زنيد. به‌خدا قسم، اگر چنين كنيد، مرا در آن لشكرى خواهيد يافت كه به جنگ شما آمده است. سپس حضرت نگاهى به پشت سر خود كرد و سه مرتبه فرمود: و يا اينكه على به جنگتان مى‌آيد و ما چنين پنداشتيم كه جبرئيل از پشت سر حضرت اين مطلب را به او گفت. بعد از اين قضيه خداوند چنين نازل كرد: «و اگر تو را از اين جهان ببريم باز از آنان انتقام خواهيم گرفت» به‌وسيله على بن ابى‌‏طالب، «يا به تو نشان مى‌دهيم آنچه به آنان وعده كرديم كه ما بر آنان اقتدار و تسلط داريم».
-«آن علمى براى ساعتِ معهود است پس درباره آن شك نكنيد و از من پيروى كنيد كه اين راه راست است».
+سپس اين آيه نازل شد: «بگو: پروردگارا، اگر آنچه آنان وعده داده مى‌‏شوند به من نشان دادى مرا در بين قوم ظالمان قرار مده». در پى آن چنين نازل شد: «تمسک نما به آنچه -درباره على- بر تو وحى شد، كه تو بر راه راست هستى»؛ و اين آيه نازل شد كه على نشانه روز قيامت است، و نيز نازل شد: «و او يادآورى براى تو و قومت است و به‌زودى -درباره على- مورد سؤال قرار خواهيد گرفت».<ref>الطرائف، ج۱، ص۱۴۳؛ تأويل الآيات الظاهره، ص۵۴۲؛ تأويل الآيات الظاهره، ص۵۴۴-۵۴۵؛ بحارالانوار، ج۳۲، ص۱۹۳، ح۱۴۱؛ بحارالانوار، ج۳۲، ص۲۹۱، ح۲۴۴؛ بحارالانوار، ج۳۶، ص۲۳؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۸۳؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۶۹؛ شواهد التنزيل، ج۲، ص۲۱۶-۲۱۷.</ref>
+==نتايج اعتقادی آيات: على‏ عليه السلام صراط مستقيم تا قيامت==
+برخی محققان سه هدف از آيات نازل‌شده ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف در مِنا استفاده کرده‌اند: ولايت على ‏عليه السلام وحى الهى و صراط مستقيم است و بايد اين راه راست در غدير معرفى می‌شد، اگر چه خطر دشمنان آشكارا احساس مى‏‌شد. اين وعده در آيه چهارم در مِنا نازل شد و با تفسيرى كه حضرت درباره آن فرمود، مورد تأكيد قرار گرفت؛ به‌خصوص بعد از سه آيه قبل كه درباره دشمنان آمده بود.
-«قُلْ رَبِّ إِمَّا تُرِيَنِّى ما يُوعَدُونَ. رَبِّ فَلا تَجْعَلْنِى فِى الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ»<ref>مؤمنون /  ۹۴،۹۳.</ref>:
+با توجه به متن حديث و دقت در اينكه جابر از نزول آيات خبر مى‏‌دهد و تفسير آن را هم در ضمن آن بيان مى‏‌كند، روشن می‌شود كه وقتى به اين قسمت از كلام مى‏‌رسد به‌گونه‌‏اى سخن مى‏‌گويد كه از آن نزول آيه فهميده مى‌‏شود. در نسخه ديگرى از همين روايتِ جابر عبارت به‌صورت متصل به آيه چنين است: {{متن عربی|وَ انَّ عَلِيّاً عليه السلام لَعِلْمٌ لِلسّاعَةِ لَكَ وَ لِقَوْمِكَ وَ لَسَوْفَ تُسْأَلُونَ عَنْ مَحَبَّةِ عَلِىّ‏ عليه السلام|ترجمه=على ‏عليه السلام علمى براى ساعت معهود است براى تو و قومت، و به‌زودى درباره محبت على بن ابى‌طالب‏ عليه السلام مورد سؤال قرار خواهيد گرفت}}.<ref>بحارالانوار، ج۳۲، ص۲۹۱، ح۲۴۴.</ref>
-«بگو پروردگارا اگر به من نشان دادى آنچه وعده داده شده ‏اند مرا در قوم ظالمين قرار مده».
+قابل توجه است كه جمله {{قرآن|وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ}} از عبارات خاص قرآنى است كه در هيچ مورد ديگرى به‌چشم نمى‏‌خورد و روايات متعددى به اميرالمؤمنين‏ عليه السلام تفسیر شده است؛ از جمله:
-آيه ششم به عنوان معرفى على‏ عليه السلام به عنوان تنها راه نجات، آيه ۶۱ سوره زخرف بود: «وَ اِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسّاعَةِ»:
+* در حديثى مى‌فرمايد: «خداوند اهميت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام و عظمت مقام او نزد خود را ذكر كرده آنجا كه مى‏‌فرمايد: «و همانا آن، نشانه‌اى براى [فهم‌] رستاخيز است». «پس درباره قيامت شک نكنيد و پيرو من باشيد كه اين راه مستقيم است»: يعنى اميرالمؤمنين‏ عليه السلام.<ref>بحارالانوار، ج۹، ص۲۳۶، ح۱۳۱؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۱۹، ح۱۶.</ref>
+* از [[امام صادق‏ علیه السلام]] درباره كلام خداوند: «و همانا آن، نشانه‌اى براى [فهم‌] رستاخيز است» سؤال كردند، فرمود: از اين آيه اميرالمؤمنين‏ عليه السلام قصد شده است. و بعد شاهد آوردند كه پيامبر صلى الله عليه وآله فرمود: يا عَلِىُّ، انْتَ عَلَمُ هذِهِ الامَّةِ.<ref>تأويل الآيات الظاهره: ص۵۵۲.</ref> با توجه به واژه «عِلْم» در آیه، معنى آیه این است كه على‏ عليه السلام عِلمى براى قيامت است و چه بسا چنين معنى چنین باشد كه وجود آن حضرت باعث علم، يقين و اطمينان به روز قيامت است. ولى اگر كلمه «عَلَم» باشد، به‌معناى نشانه و علامت روز قيامت مى‏‌شود.
-«و او نشانه و علمى براى قيامت است» و تفسير شد كه منظور از اين آيه على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام است.<ref>واقعه قرآنى غدير: ص ۳۰. بحار الانوار: ج ۳۲ ص ۱۹۳ ح ۱۴۱، ص ۲۹۱ ح ۲۴۴، ج ۳۶ ص ۲۳، ج ۳۷ ص ۱۸۳. عوالم العلوم: ج ۳/۱۵ ص ۶۹ ، ص ۱۶۹  - ۱۷۱. الطرائف: ص ۱۴۲ ج ۲۱۷. شواهد التنزيل: ج ۱ ص ۵۲۶ . تأويل الآيات: ص ۳۵۲. سنن الترمذى: ج ۲ ص ۹۰.</ref>
+اما اينكه چگونه على‏ عليه السلام نشانه قيامت است، جلوه‌‏ها گوناگونى دارد؛ از جمله اینکه زندگى على‏ عليه السلام، تقواى او  و سفارشات او به تقوا يادآور قيامت بود و على‏ عليه السلام و نمونه کامل معتقدان به حساب الهى بودند؛ همان‌گونه كه دشمنانش مظهر بى‏‌اعتقادى به روز جزا بودند. محبت و ولايت على ‏عليه السلام كليد بهشت و بغض او كليد جهنم است. در روز قيامت حساب مردم جهان به‌دست على‏ عليه السلام است و پل صراط در اختيار اوست.<ref>برای اطلاع بیشتر نگاه کنید: «غدير در قرآن»، ج۱، ص۲۹۵؛ «غدير در قرآن»، ج۱، ص۳۷۵؛ «غدير در قرآن»، ج۲، ص۷۱؛ «غدير در قرآن»، ج۲، ص۳۴۴.</ref>
-در واقع با نزول اين آيات و ابلاغ آن، پيامبر صلى الله عليه و آله بر فراز منبر مِنا مردم را از ارتداد و اختلاف بر حذر مى‏ دارد و به آنان هشدار مى‏ دهد كه اگر چنين كنيد به جنگ شما خواهم آمد، و اگر من نباشم على به جنگتان مى ‏آيد.
+== پانویس ==
+{{پانویس}}
-اين اعلان خطر، تلويحاً جانشينى على ‏عليه السلام را يادآورى مى‏ كند و خبر از آينده ‏اى مى‏ دهد كه در آن على‏ عليه السلام عين محمد صلى الله عليه و آله خواهد بود.
-صحاب جليل ‏القدر جابر بن عبد اللَّه انصارى اين مقطع مقدماتى غدير را چنين بيان مى كند:
-پيامبر صلى الله عليه و آله در مِنا -  در حجةالوداع -  در حالى كه من از همه به آن حضرت نزديک‏ تر بودم فرمود:
+==منابع==
+{{منابع}}
-الا لا الْفِيَنَّكُمْ تَرْجِعُونَ بَعْدى كُفّاراً يَضْرِبُ بَعْضُكُمْ رِقابَ بَعْضٍ، وَ ايْمُ اللَّه لَئِنْ فَعَلْتُمُوها لَتَعْرِفُنّى فِى الْكَتيبَةِ الَّتى تُضارِبُكُمْ:
+* '''بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار'''؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
+* '''تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة'''؛ شرف‌الدین علی حسینی استرآبادی، تحقیق: حسین استادولی، قم:مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۹ق.
-آگاه باشيد، مبادا شما را بعد از خود چنين بيابم كه از دين بازگشته كافر شده ‏ايد و گردن يكديگر را مى‏ زنيد. بخدا قسم اگر چنين كنيد مرا در آن لشكرى خواهيد يافت كه به جنگ شما آمده است.
+* '''شواهد التنزيل لقواعد التفضيل فی الآیات النازلة فی أهل البیت صلوات الله و سلامه علیهم'''؛ عبیدالله بن عبدالله حسکانی، تحقیق: محمدباقر حسکانی، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی (مؤسسة الطبع و النشر)، ۱۴۱۱ق.
+* '''الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف'''؛ علی بن موسی بن طاووس، قم: مطبعة الخيام، ۱۴۰۰ق.
-سپس حضرت نگاهى به پشت سر خود كرد و سه مرتبه فرمود: و يا اينكه على به جنگتان مى ‏آيد، و ما چنين پنداشتيم كه جبرئيل از پشت سر حضرت اين مطلب را به او گفت.
+* '''عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال'''؛ عبدالله بن نورالله‏ بحرانى اصفهانى‏، تحقیق: محمدباقر موحد ابطحى اصفهانى‏، قم: مؤسسة الإمام المهدى علیه السلام، ۱۳۸۲ش.
+* '''غدیر در قرآن، قرآن در غدیر'''؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
-بعد از اين قضيه خداوند چنين نازل كرد:
+{{پایان منابع}}
+[[رده:قرآن و غدیر]]
-«فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِكَ فَإِنَّا مِنْهُمْ مُنْتَقِمُونَ» بِعَلِىِّ بْنِ ابى ‏طالِبٍ: «و اگر تو را از اين جهان ببريم باز از آنان انتقام خواهيم گرفت» به وسيله على بن ابى‏ طالب، «أَوْ نُرِيَنَّكَ الَّذِى وَعَدْناهُمْ فَإِنَّا عَلَيْهِمْ مُقْتَدِرُونَ» : «يا به تو نشان مى ‏دهيم آنچه به آنان وعده كرديم كه ما بر آنان اقتدار و تسلط داريم».
-سپس اين آيه نازل شد:
-«قُلْ رَبِّ إِمَّا تُرِيَنِّى ما يُوعَدُونَ. رَبِّ فَلا تَجْعَلْنِى فِى الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ»: «بگو: پروردگارا، اگر آنچه آنان وعده داده مى‏ شوند به من نشان دادى مرا در بين قوم ظالمين قرار مده».
-در پى آن چنين نازل شد: «فَاسْتَمْسِكْ بِالَّذِى أُوحِىَ إِلَيْكَ -  فى امْرِ عَلِىٍّ -  إِنَّكَ عَلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ»:
-«تمسک نما به آنچه -  درباره على -  بر تو وحى شد، كه تو بر راه راست هستى»؛ و اين آيه نازل شد كه على نشانه روز قيامت است، و نيز نازل شد:
-«وَ إِنَّهُ لَذِكْرٌ لَكَ وَ لِقَوْمِكَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ» عن على بن ابى‏ طالب:
-«و او يادآورى براى تو و قومت است و بزودى -  درباره على -  مورد سؤال قرار خواهيد گرفت».<ref>بحار الانوار: ج ۳۲ ص ۱۹۳ ح ۱۴۱، ص ۲۹۱ ح ۲۴۴ و ج ۳۶ ص ۲۳ و ج ۳۷ ص ۱۸۳. الطرائف: ص ۱۴۲ ح ۲۱۷. شواهد التنزيل: ج ۱ ص ۵۲۶ . تأويل الآيات: ج ۲ ص ۵۶۱ . عوالم العلوم: ج ۳/۱۵ ص ۶۹ ح ۴۶.</ref>
-آنچه در اينجا قابل ذكر است اينكه نزول هر يک از اين آيات در مراحل مقدماتى غدير، پيام ‏آور مسايلى از عمق آن است كه ذيلاً به نتايج آن اشاره مى‏ كنيم:
-=== نتايج آيات ولايت على‏ عليه السلام در مِنا ===
-چهار هدف از آيات نازل شده در مِنا قابل استفاده است:
-الف) جانشينى و نيابت مطلق على‏ عليه السلام از پيامبر صلى الله عليه و آله، به خصوص در مقابله با فتنه‏ هاى منافقين و دشمنان اسلام، كه در انتظار رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله و خالى شدن عرصه براى فتنه‏ هايشان لحظه شمارى مى‏ كردند.
-اين مهم با نزول آيه اول و تفسير آن اعلام شد:
-«فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِكَ فَإِنَّا مِنْهُمْ مُنْتَقِمُونَ» بِعَلِىِّ بْنِ ابى‏ طالِبٍ. در طول عمر سى ساله اميرالمؤمنين‏ عليه السلام بعد از رحلت پيامبر صلى الله عليه وآله -  حتى دوران ۲۵ ساله خانه‏ نشينى حضرت‏ حضور پيامبرگونه على‏ عليه السلام بود كه در برابر بسيارى از فتنه‏ ها ايستاد و از پيشروى بسيارى ديگر مانع شد، و اين مقابله در جنگ‏ هاى جمل و صفين و نهروان به اعلا درجه ظهور رسيد.
-ب) نشان دادن نمونه‏ هايى از عذاب الهى بر دشمنان در غدير، كه نمونه بارز آن ماجراى حارث فِهرى در انكار مقام ولايت و فرود سنگ آسمانى بر سر او بود كه خداوند قدرت خود را در غدير در حضور پيامبرش نشان داد.
-اين مطلب با نزول دو آيه بعدى پيش بينى شد: «أَوْ نُرِيَنَّكَ الَّذِى وَعَدْناهُمْ فَإِنَّا عَلَيْهِمْ مُقْتَدِرُونَ» ، و نيز آيه «قُلْ رَبِّ إِمَّا تُرِيَنِّى ما يُوعَدُونَ. رَبِّ فَلا تَجْعَلْنِى فِى الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ» .
-ج) ولايت على ‏عليه السلام وحى الهى و صراط مستقيم است، و بايد اين راه راست در غدير معرفى شود، اگر چه خطر دشمنان آشكارا احساس مى‏ شود.
-اين وعده در آيه چهارم در مِنا نازل شد و با تفسيرى كه حضرت درباره آن فرمود، مورد تأكيد قرار گرفت؛ به خصوص بعد از سه آيه قبل كه درباره دشمنان آمده بود.
-آيه چهارم چنين است:
-«فَاسْتَمْسِكْ بِالَّذِى أُوحِىَ إِلَيْكَ -  فى امْرِ عَلِىٍّ -  إِنَّكَ عَلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ».
-د) ولايت على‏ عليه السلام براى مسلمانان آمده و درباره آن مورد بازخواست قرار خواهند گرفت. آيه پنجم بيدار باش مسلمين بود كه قوم پيامبرند، آنجا كه فرمود: «وَ إِنَّهُ لَذِكْرٌ لَكَ وَ لِقَوْمِكَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ» عن على بن ابى‏ طالب.
-=== على‏ عليه السلام صراط مستقيم تا قيامت ===
-آيه ديگرى كه در اين مقطع غدير نازل شده، آيه ۶۱ از سوره زخرف است: «وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِها وَ اتَّبِعُونِ هذا صِراطٌ مُسْتَقِيمٌ».
-با توجه به متن حديث و دقت در اينكه جابر از نزول آيات خبر مى‏ دهد و تفسير آن را هم در ضمن آن بيان مى‏ كند، درمى‏ يابيم كه وقتى به اين قسمت از كلام مى‏ رسد به گونه ‏اى سخن مى‏ گويد كه از آن نزول آيه فهميده مى ‏شود. جابر مى ‏گويد:
-... ثُمَّ نَزَلَتْ: «فَاسْتَمْسِكْ بِالَّذِى أُوحِىَ إِلَيْكَ -  فى امْرِ عَلِىٍّ -  إِنَّكَ عَلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ» ، وَ انَّ عَلِيّاً لَعِلْمٌ لِلسّاعَةِ، «وَ إِنَّهُ لَذِكْرٌ لَكَ وَ لِقَوْمِكَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ» عَنْ عَلِىِّ بْنِ ابى‏ طالِبٍ.
-معناى عبارت فوق چنين مى‏ شود:
-سپس اين آيه نازل شد: «فَاسْتَمْسِكْ بِالَّذِى ...»، و اينكه على علم و نشانه روز قيامت است، و اين آيه كه «وَ إِنَّهُ لَذِكْرٌ لَكَ...».
-بنابراين مورد دوم از اين سه آيه را -  اگر چه به صورت تفسير شده بيان كرده -  ولى عطف با واو به اين معنى است كه اين آيه هم نازل شده است.
-بايد توجه داشت كه از اين آيه فقط جمله اول آن (وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ) در مِنا نازل شده است. تناسب آن هم عبارت «صراط مستقيم» است كه در آخر اين آيه وجود دارد و عيناً در آخر آيه قبل نيز هست: «فَاسْتَمْسِكْ بِالَّذِى أُوحِىَ إِلَيْكَ -  فى امْرِ عَلِىٍّ -  إِنَّكَ عَلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ».
-از سوى ديگر آيه بعد از اين عبارت هم درباره قيامت است و هم تشابه سياق دارد:
-«وَ إِنَّهُ لَذِكْرٌ لَكَ وَ لِقَوْمِكَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ». حتى در نسخه ديگرى از همين روايتِ جابر عبارت به صورت متصل به آيه چنين است:
-وَ انَّ عَلِيّاً عليه السلام لَعِلْمٌ لِلسّاعَةِ لَكَ وَ لِقَوْمِكَ وَ لَسَوْفَ تُسْأَلُونَ عَنْ مَحَبَّةِ عَلِىّ‏ عليه السلام: على ‏عليه السلام علمى براى ساعت معهود است براى تو و قومت، و به زودى درباره محبت على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام مورد سؤال قرار خواهيد گرفت.<ref>بحار الانوار: ج ۳۲ ص ۲۹۱ ح ۲۴۴.</ref>
-با آوردن صورت تفسير شده آيه: وَ انَّ عَلِيّاً عليه السلام لَعِلْمٌ لِلسّاعَةِ، از يك سو ضمير در آيه «وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ» را تفسير نموده و از سوى ديگر زمينه براى آيه بعد را كه مربوط به سؤال درباره على ‏عليه السلام در قيامت است آماده ساخته، و از جهتى ديگر «صراط مستقيم» را در آيه قبل معنى كرده است.
-قابل توجه است كه جمله «وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ» از عبارات خاص قرآنى است كه در هيچ مورد ديگرى به چشم نمى‏ خورد، و روايات متعددى نيز در تفسير آن به اميرالمؤمنين‏ عليه السلام وارد شده است.
-در حديثى مى ‏فرمايد: «خداوند اهميت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام و عظمت مقام او نزد خود را ذكر كرده آنجا كه مى‏ فرمايد: «وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ ...»:
-«و على علم و نشانه قيامت است»، «فَلا تَمْتَرُنَّ بِها وَ اتَّبِعُونِ هذا صِراطٌ مُسْتَقِيمٌ»: «پس درباره قيامت شک نكنيد و پيرو من باشيد كه اين راه مستقيم است»: يعنى اميرالمؤمنين‏ عليه السلام.<ref>بحار الانوار: ج ۹ ص ۲۳۶ ح ۱۳۱ و ج ۳۵ ص ۳۱۹ ح ۱۶.</ref>
-از [[امام صادق‏ علیه السلام]] درباره كلام خداوند:
-«وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ» سؤال كردند، فرمود: از اين آيه اميرالمؤمنين‏ عليه السلام قصد شده است. و بعد شاهد آوردند كه پيامبر صلى الله عليه وآله فرمود: يا عَلِىُّ، انْتَ عَلَمُ هذِهِ الامَّةِ.<ref>تأويل الآيات: ص ۵۵۲ .</ref>
-با توجه به اين احاديث كلمه «علم» در آيه اگر با كسره عين و سكون لام (عِلْم) خوانده شود به اين معنى مى‏ شود كه على‏ عليه السلام عِلمى براى قيامت است، و چه بسا چنين معنى شود كه وجود آن حضرت باعث علم و يقين و اطمينان به روز قيامت است. ولى اگر كلمه «علم» را با فتحه عين و لام (عَلَم) بخوانيم به معناى نشانه و علامت روز قيامت مى‏ شود. اگرچه هر دو معنى به هم نزديک است ولى به عنوان دقت در جهات ادبى هر دو صورت ذكر شد.
-با يک جمع‏ بندى خلاصه تفسير آيه با توجه به مرجع ضمير اول در «إِنَّهُ لَعِلْمٌ ...» چنين مى ‏شود:
-«على بن ابى‏ طالب نشانه روز قيامت است، پس با چنين علامتى درباره قيامت شک و شبهه به دل راه ندهيد، و امر مرا پيروى كنيد كه اين -  يعنى على‏ عليه السلام -  راه راست است» .
-اما اينكه چگونه على‏ عليه السلام نشانه قيامت است جلوه ‏ها و مظاهر گوناگونى دارد كه هر يک از آنها فصلى از اعتقاد ماست، ولى بطور اشاره مى‏ گوييم كه زندگى على‏ عليه السلام و تقواى او و سفارشات او به تقوى يادآور قيامت بود و على‏ عليه السلام و يارانش تابلوى بلند معتقدين به حساب الهى بودند؛ همان گونه كه دشمنانش مظهر بى‏ اعتقادى به روز جزا بودند.
-محبت و ولايت على ‏عليه السلام كليد بهشت، و بغض او كليد جهنم است. در روز قيامت حساب مردم جهان به دست على‏ عليه السلام است و پل صراط در اختيار اوست.<ref>در اين باره مراجعه شود به كتاب «غدير در قرآن» : ج ۱ ص ۳۷۵،۲۹۷ و ج ۲ ص ۳۶۰،۳۴۴،۷۱.</ref>
-== پانویس ==