آیات ۴۱ تا ۴۴ زخرف و غدیر
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | زخرف |
| شماره آیه | ۴۱ تا ۴۴ |
| جزء | ۲۵ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | جانشینی علی علیه السلام از پیامبر در مقابله با فتنه‌ها و موردسؤال بودن مسلمانان درباره غدیر |
آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف آیاتی نازل‌شده در حجةالوداع درباره جانشینی علی علیه السلام از پیامبر در مقابله با فتنه‌ها و موردسؤال‌بودن مسلمانان درباره ولایت.
موقعیت تاریخی نزول آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف چنین ترسیم شده است: در سفر حجةالوداع، پیش از حرکت در مسجد خیف، نزول هفت آیه قرآن پس از یک سخنرانی کوتاه درباره مقام علی بن ابی‌طالب علیه السلام، هشداری جدی از سوی خداوند برای درک عظمت غدیر توسط مردم بود؛ آیاتی که هر یک پشتوانه یکی از ثقلین بود.
برخی محققان سه هدف از آیات نازل‌شده ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف در مِنا استفاده کرده‌اند: جانشینی و نیابت مطلق علی علیه السلام از پیامبر صلی الله علیه و آله، به‌خصوص در مقابله با فتنه‌های منافقان و دشمنان اسلام؛ نشان‌دادن نمونه‌هایی از عذاب الهی بر دشمنان در غدیر؛ اینکه ولایت علی علیه السلام برای مسلمانان آمده و درباره آن مورد بازخواست قرار خواهند گرفت.
آیاتی مربوط به اقدامات پيامبر صلَّى اللّٰه عليه و آله در غدير
آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف از جمله آیات نازل شده در رخداد غدیر دانسته شده است. آیات زیادی از قرآن در طول سفر پیامبر از مدینه به مکه و بازگشت به آن نازل شده که 21 آیه مستقیماً به موضوع غدیر و پیام آن مربوط است. این آیات نشان‌دهنده پشتوانه الهی و دستور مستقیم خداوند در مراسم غدیر است. برخی آیات به ختم رسالت و آغاز ولایت اشاره دارند و برخی دیگر مردم را برای امتحان بزرگ الهی آماده می‌سازد. همچنین، غدیر به عنوان فتح بزرگ و یأس دشمنان معرفی شده و بر اهمیت ابلاغ ولایت تأکید می‌شود. در نهایت، این آیات کمال دین و اوج نعمت خدا را با ولایت اعلام می‌کنند. اين آيات ۴۹ آيه است و در ۲۱ مورد نازل شده است.[۱]
از جمله این آیات، آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف بود: 
فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِکَ فَإِنَّا مِنْهُمْ مُنْتَقِمُونَ ﴿۴۱﴾أَوْ نُرِیَنَّکَ الَّذِی وَعَدْنَاهُمْ فَإِنَّا عَلَیْهِمْ مُقْتَدِرُونَ ﴿۴۲﴾فَاسْتَمْسِکْ بِالَّذِی أُوحِیَ إِلَیْکَ ۖ إِنَّکَ عَلَیٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ ﴿۴۳﴾وَإِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَلِقَوْمِکَ ۖ وَسَوْفَ تُسْأَلُونَ ﴿۴۴﴾؛ اگر تو را از دنیا ببریم از آنان انتقام خواهیم گرفت. یا به تو نشان می‌دهیم آنچه به آنان وعده دادیم و ما بر آنان تسلط داریم. به آنچه به تو وحی شده تمسک نما، که تو بر راه راست هستی. آن یادآوری برای تو و قومت است و به‌زودی مورد سؤال قرار خواهید گرفت 
.
موقعیت تاریخی نزول
موقعیت تاریخی نزول آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف چنین ترسیم شده است: در سفر حجةالوداع، قافله غدیر در منا آماده اعلان ولایت می‌شد؛ پیش از حرکت در مسجد خیف، نزول هفت آیه قرآن پس از یک سخنرانی کوتاه درباره مقام علی بن ابی‌طالب علیه السلام، هشداری جدی از سوی خداوند برای درک عظمت غدیر توسط مردم بود؛ آیاتی که هر یک پشتوانه یکی از ثقلین بود.[۲]
از این هفت آیه چهار آیه آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف بود و بقیه آن هفت آیه یکی آیه ۶۱ سوره زخرف و دو آیه دیگر آیات ۹۳ و ۹۴ سوره مؤمنون بود.
تحلیل اعتقادی آیات
نزول آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف از سوی برخی محققان دارای برخی داده‌های اعتقادی است: از جمله اینکه با نزول این آیات و ابلاغ آن، پیامبر صلی الله علیه و آله مردم را از ارتداد و اختلاف بر حذر داشت و به آنان هشدار داد که اگر چنین کنید، به جنگ شما خواهم آمد و اگر من نباشم علی به جنگتان می‌آید. این اعلان خطر، تلویحاً جانشینی علی علیه السلام را یادآوری می‌کند و خبر از آینده می‌دهد که در آن علی علیه السلام عین محمد صلی الله علیه و آله خواهد بود.
جابر بن عبد اللَّه انصاری در توصیف این مقطع مقدماتی غدیر چنین گفته است: پیامبر صلی الله علیه و آله در مِنا در حالی که من از همه به آن حضرت نزدیک‌تر بودم فرمود: «آگاه باشید، مبادا شما را بعد از خود چنین بیابم که از دین بازگشته کافر شده‌اید و گردن یکدیگر را می‌زنید. به‌خدا قسم، اگر چنین کنید، مرا در آن لشکری خواهید یافت که به جنگ شما آمده است. سپس حضرت نگاهی به پشت سر خود کرد و سه مرتبه فرمود: یا اینکه علی به جنگتان می‌آید و ما چنین پنداشتیم که جبرئیل از پشت سر حضرت این مطلب را به او گفت. بعد از این قضیه خداوند چنین نازل کرد: «و اگر تو را از این جهان ببریم باز از آنان انتقام خواهیم گرفت» به‌وسیله علی بن ابی‌طالب، «یا به تو نشان می‌دهیم آنچه به آنان وعده کردیم که ما بر آنان اقتدار و تسلط داریم».
سپس این آیه نازل شد: «بگو: پروردگارا، اگر آنچه آنان وعده داده می‌شوند به من نشان دادی مرا در بین قوم ظالمان قرار مده». در پی آن چنین نازل شد: «تمسک نما به آنچه -درباره علی- بر تو وحی شد، که تو بر راه راست هستی»؛ و این آیه نازل شد که علی نشانه روز قیامت است، و نیز نازل شد: «و او یادآوری برای تو و قومت است و به‌زودی -درباره علی- مورد سؤال قرار خواهید گرفت».[۳]
نتایج اعتقادی آیات
برخی محققان سه هدف از آیات نازل‌شده ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف در مِنا استفاده کرده‌اند:
- جانشینی و نیابت مطلق علی علیه السلام از پیامبر صلی الله علیه و آله، به‌خصوص در مقابله با فتنه‌های منافقان و دشمنان اسلام که در انتظار رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله برای ایجاد فتنه بودند. این مهم با نزول آیه ۴۱ زخرف و تفسیر آن اعلام شد. در طول عمر سی‌ساله امیرالمؤمنین علیه السلام بعد از پیامبر، حتی دوران خانه‌نشینی حضرت، حضور پیامبرگونه علی علیه السلام بود که در برابر بسیاری از فتنه‌ها ایستاد. این مقابله در جنگ‌های جمل، صفین و نهروان به اوج خود رسید.
- نشان‌دادن نمونه‌هایی از عذاب الهی بر دشمنان در غدیر، که نمونه بارز آن ماجرای حارث فِهری در انکار مقام ولایت و فرود سنگ آسمانی بر سر او بود که خداوند قدرت خود را در غدیر در حضور پیامبرش نشان داد. این مطلب با نزول آیه ۴۲ زخرف و دو آیه ۹۳ و ۹۴ سوره مؤمنون پیش‌بینی شده است.
- ولایت علی علیه السلام برای مسلمانان آمده و درباره آن مورد بازخواست قرار خواهند گرفت. آیه ۴۴ زخرف هشداری برای مسلمانان بود که در آنجا که فرمود: و او یادآوری برای تو و قومت است و به‌زودی -درباره علی- مورد سؤال قرار خواهید گرفت.
پانویس
- ↑ غدیر در قرآن، ج۱، ص۲۵.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۱، ص۵۰.
- ↑ الطرائف، ج۱، ص۱۴۳؛ تأویل الآیات الظاهره، ص۵۴۲؛ تأویل الآیات الظاهره، ص۵۴۴–۵۴۵؛ بحارالانوار، ج۳۲، ص۱۹۳، ح۱۴۱؛ بحارالانوار، ج۳۲، ص۲۹۱، ح۲۴۴؛ بحارالانوار، ج۳۶، ص۲۳؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۸۳؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۶۹؛ عوالم العلوم، ۲/۱۵، ۱۶۹–۱۷۱؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص۲۱۶–۲۱۷.
منابع
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة؛ شرف‌الدین علی حسینی استرآبادی، تحقیق: حسین استادولی، قم:مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۹ق.
- شواهد التنزیل لقواعد التفضیل فی الآیات النازلة فی أهل البیت صلوات الله و سلامه علیهم؛ عبیدالله بن عبدالله حسکانی، تحقیق: محمدباقر حسکانی، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی (مؤسسة الطبع و النشر)، ۱۴۱۱ق.
- الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف؛ علی بن موسی بن طاووس، قم: مطبعة الخیام، ۱۴۰۰ق.
- عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال؛ عبدالله بن نورالله بحرانی اصفهانی، تحقیق: محمدباقر موحد ابطحی اصفهانی، قم: مؤسسة الإمام المهدی علیه السلام، ۱۳۸۲ش.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.