آيه ۲۵ حج و غدیر

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَيَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ الَّذِي جَعَلْنَاهُ لِلنَّاسِ سَوَاءً الْعَاكِفُ فِيهِ وَالْبَادِ ۚ وَمَنْ يُرِدْ فِيهِ بِإِلْحَادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ

مسلماً کسانی که کافرند و از راه خدا و [ورود مؤمنان به] مسجدالحرام که آن را برای همه مردم چه مقیم و حاضر و چه مسافر، یکسان قرار داده ایم جلوگیری می کنند، [کیفری بسیار سخت خواهند داشت]، و هر که بخواهد در آنجا با انحراف از حق روی به ستم آورد [و دست به شرک و هر گناهی بیالاید] او را عذابی دردناک می چشانیم.

آیه ۲۵ سوره حج

مشخصات آیه
سوره	سوره حج (۲۲)
آیه	۲۵
جزء	۱۷
محتوای آیه
مکان نزول	مدینه
موضوع	الحاد و ظلم موجب عذاب الهی

يكى از اقدامات ننگين منافقين در سال آخر عمر پيامبر صلى الله عليه و آله ماجراى صحیفه ملعونه است. ماجرا اين گونه بود كه پس از حجةالوداع و پيش از غدير، ابوبکر و عمر و معاذ بن جبل و سالم مولی ابی حذیفه و ابوعبیده جراح صحيفه‏ اى نوشتند كه نگذارند خلافت به اهل‏ بیت‏ علیهم السلام برسد.

در آن لحظات عظيم ‏ترين پيمان نامه بر ضد دين الهى در تاريخ بشريت به امضا رسيد كه آينده تلخ و تاريكى را براى انسان ‏ها در نظر گرفته بود.

خداوند با نزول ۹ آيه پى در پى جوانب مختلف اين توطئه را مورد نكوهش قرار داد و آن را در متن قرآن ثبت كرد.

چون اين صحيفه در كعبه امضا شد و كُفرى در بيت الهى بود، آيه ۲۵ سوره حج نازل شد و از اين بُعد آن را معرفى كرد:

وَ مَنْ يُرِدْ فيهِ بِاِلْحادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذابٍ اَليمٍ : «و هر که بخواهد در آنجا با انحراف از حق روی به ستم آورد [و دست به شرک و هر گناهی بیالاید] او را عذابی دردناک می چشانیم.»

به تعبير ديگر: از جمله آياتى كه در سفر حجةالوداع و پس از اتمام مراسم حج در مورد صحیفه ملعونه اول بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شده اين آيات است:

وَ مَنْ يُرِدْ فِيهِ بِإِلْحادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذابٍ أَلِيمٍ : ««و هر که بخواهد در آنجا با انحراف از حق روی به ستم آورد [و دست به شرک و هر گناهی بیالاید] او را عذابی دردناک می چشانیم.»

اين آيه از دو بُعد قابل بررسى است:

موقعيت تاريخى

انتخاب كعبه از سوى اصحاب صحيفه براى اقدام بر ضد خداى كعبه از شنيدنى ‏هاى تاريخ است.

از آن جالب‏ تر قسم ياد كردن و هم قسم شدن در خانه پروردگار براى پايدارى در تخريب دين خالق بشر است، كه اگر اين قسم به خدا بوده موضوع آن بر ضد خدا بوده، و اگر بر بت‏ ها و لات و عُزّى بوده چرا در خانه خدا بر بت قسم ياد كرده ‏اند؟!

از آن هم جالب ‏تر سپردن و پنهان كردن صحيفه داخل كعبه است، كه پيمان نامه ضد خدا را نزد خدا به امانت سپردند!!

اين گونه اقدام ضد خدا در خانه خدا يک بار ديگر سابقه داشته، آنگاه كه قريش قبل از هجرت پيامبر صلى الله عليه و آله براى تحت فشار قرار دادن آن حضرت در دار الندوة پيمانى بستند كه آن حضرت و يارانش و بنى ‏هاشم را در شِعب ابى ‏طالب زندانى كنند و با آنان مجالست و معامله نكنند، و اين صحيفه را در كعبه آويزان كردند.

پيامبر صلى الله عليه و آله نيز درباره صحيفه اهل سقيفه فرمود: در اين امت گروهى پيدا شده ‏اند كه در نوشتن صحيفه بر ضد ما شباهت به آنانى پيدا كرده ‏اند كه در جاهليت بر ضد ما صحيفه نوشتند و آن را در كعبه آويختند.

تحليل اعتقادى

خداوند در قرآن اين اقدام الحادى بر ضد ولايت اهل ‏بيت ‏عليهم السلام را آورده است، و امام صادق علیه السلام در بيان آن مى ‏فرمايد:

آيه وَ مَنْ يُرِدْ فِيهِ بِإِلْحادٍ بِظُلْمٍ... : «و هر که بخواهد در آنجا با انحراف از حق روی به ستم آورد [و دست به شرک و هر گناهی بیالاید] او را عذابی دردناک می چشانیم.» درباره اصحاب صحيفه نازل شده؛ آنگاه كه داخل كعبه بر كفر خود و انكار آنچه خدا از ولايت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام نازل كرده هم پيمان شدند و قرار بستند، و به اين صورت در خانه خدا الحاد نمودند با ظلم به پيامبر صلى الله عليه و آله و ولىّ او.

فَبُعْداً لِلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ : «پس قوم ستمکار [از رحمت خدا] دور باد.»

از امام باقر علیه السلام درباره آيه وَ مَنْ يُرِدْ فِيهِ بِإِلْحادٍ بِظُلْمٍ ... سؤال شد، حضرت فرمود: آنان بر ضد آل محمد عليهم السلام هم قسم شدند كه اگر پيامبر صلى الله عليه و آله از دنيا رفت خلافت را از آل محمد عليهم السلام مانع شوند و چيزى از خمس به آنان ندهند. خداوند هم آيه نازل كرد: أَمْ يَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ... .

در حديث ديگرى در شأن نزول همين آيه آمده است:

«نَزَلَتْ فى مَنْ يَلْحَدُ بِأَميرِالْمُؤْمِنينَ‏ عليه السلام وَ يَظْلِمُهُ»: اين آيه درباره كسانى كه درباره اميرالمؤمنين ‏عليه السلام الحاد مى‏ ورزند و به آن حضرت ظلم مى‏ كنند، نازل شده است.

«الحاد» به معناى اعراض و انحراف از حق است، كه درباره ولايت اميرالمؤمنين ‏عليه السلام به معناى انحراف از راه خدايى ولايت و كشيده شدن به سوى راه ضد خدايى يعنى سقیفه است.

از امام صادق علیه السلام نقل شده است که درباره‌ی این سخن خداوند عزّوجلّ [که فرموده:] وَمَنْ یُرِدْ فِیهِ بِإِلْحَادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ : فرمود: «این آیه درباره‌ی کسانی نازل شده که وارد کعبه شدند و بر کفر و انکار خود نسبت به آنچه درباره‌ی امیرالمؤمنین علیه السلام نازل شده، با یکدیگر عهد و پیمان بستند. پس ایشان در خانه‌ی خدا به‌واسطه‌ی ستمی که نسبت به پیغمبر و جانشین او روا داشتند، دچار الحاد و کج‌روی شدند؛ قوم ستمکار [از رحمت خدا] دور باد.