آيات ۳۶ تا ۳۹ زخرف و غدیر
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | زخرف |
| شماره آیه | ۳۶-۳۸ |
| جزء | ۲۵ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | وضع دشمنان غدیر در قیامت و آرزوی دوری آنان از همراهان دنیایی خود |
آیات ۳۶ تا ۳۹ سوره زخرف آیاتی درباره وضع دشمنان غدیر در قیامت است که از کرده خود پشیمان هستند و همراهان خود در غصب خلافت را همراهان بد می‌خوانند.
آیات ۳۶ تا ۳۹ سوره زخرف از جمله آياتى دانسته شده‌اند كه در سفر حجةالوداع و پيش از اتمام مراسم حج در مورد اصحاب صحیفه ملعونه اول نازل شدند. از نظر برخی محققان این آیات نازل شد تا شايد منافقان و اصحاب صحيفه از تصميم خود باز گردند. اين آيه هشدار نسبت به روزى است كه پشيمانى در آن فايده ندارد و هر كس به آنان كمكى كرده باشد در عذابشان مشترک خواهد بود.
از نظر برخی محققان مخاطب آیات ۳۶ تا ۳۹ سوره زخرف اصحاب صحيفه و اهل سقیفه بودند كه در برابر صراط مستقيم خداوند راهى را اختراع كردند. آنان سعى كردند ديگران را به اين باور برسانند كه راهى كه پيامبر صلى الله عليه و آله از طرف خدا به‌عنوان ولايت امامان دوازده گانه عليهم السلام آورده صحيح نيست و راه هدایت راه سقیفه است.
بر اساس آیات ۳۶ تا ۳۹ سوره زخرف و بنا بر روایتی از امام باقر عليه السلام، منظور «همنشین بد» در آیه ۳۸ ابوبكر و عمر است كه در دنيا آنچه خواستند كردند و در آخرت كه نتيجه طولانى اعمال خود را مىبينند از يكديگر بيزارى مى‌جويند. آن دو كه در دنيا اساس صحيفه را به يارى هم بنيان گذاشتند، آن روز آرزوى دوری از يكديگر را دارند و هر یک دیگری را با عنوان «همنشین بد» از خود مىراند.
آیاتی نازل‌شده درباره صحیفه ملعونه
آیات ۳۶ تا ۳۹ سوره زخرف از جمله آياتى دانسته شده‌اند كه در سفر حجةالوداع و پيش از اتمام مراسم حج در مورد اصحاب صحیفه ملعونه اول نازل شدند.[۱] در این آیات خداوند این توطئه را به پيامبر صلى الله عليه و آله خبر دادند:
وَ مَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ. وَ إِنَّهُمْ لَيَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ. حَتَّى إِذا جاءَنا قالَ يا لَيْتَ بَيْنِى وَ بَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ. وَلَنْ يَنْفَعَكُمُ الْيَوْمَ إِذْ ظَلَمْتُمْ أَنَّكُمْ فِي الْعَذَابِ مُشْتَرِكُونَ؛ هر كس از ذكر خداوند رحمان غافل شود شيطانى را براى او بر مىانگيزيم كه قرين او خواهد بود.
و چنين كسانى آنان را از راه راست مانع مىشوند و گمان مىكنند كه هدايت يافتهاند. تا هنگامى كه نزد ما مىآيد خواهد گفت: اى كاش بين من و تو فاصله مشرق و مغرب بود، و چه بد همنشینی بودى. و امروز هرگز [پشيمانى] براى شما سود نمى‌بخشد، چون ستم كرديد؛ در حقيقت، شما در عذاب، مشترک خواهيد بود.
آیاتی برای هشدار به منافقان
از نظر برخی محققان آیات ۳۶ تا ۳۹ سوره زخرف نازل شد تا شايد منافقان و اصحاب صحيفه از تصميم خود باز گردند. اين آيه هشدار نسبت به روزى است كه پشيمانى در آن فايده ندارد و هر كس به آنان كمكى كرده باشد با آنان در عذابشان مشترک خواهد بود.
امام باقر علیه السلام در بيان اين آيات، ارتباط آن با آيه بعد را مطرح میکند و مجموع این آيات را جمله به جمله تفسیر مى‌‌فرمايد: «امروز ديگر هيچ فايدهاى برايتان ندارد چرا كه ظلم كرده ايد» به آل محمد عليهم السلام درباره حق آنان «شما در عذاب شريک خواهيد بود». اين آيه جواب و دنباله مطلب درباره كسانى است كه قبل از اين ذكر شده‌اند، و آن كلام خداوند عزوجل است كه مى‌‌فرمايد: «هركس از ذكر خداوند رحمان غافل شود، شيطانى را براى او بر مىانگيزيم كه قرين او خواهد بود. و چنين كسانى آنان را از راه راست مانع مىشوند و گمان مىكنند كه هدايت يافتهاند. تا هنگامى كه نزد ما مىآيد خواهد گفت: اى كاش بين من و تو فاصله مشرق و مغرب بود، و چه بد قرينى بودى». پشت سر اين كلام به آنان گفته خواهد شد: «امروز براى شما هيچ نفعى ندارد»؛ يعنى اين روزى كه صحيفه را امضا كرديد؛ «چرا كه ظلم كرديد» به حق آل محمد عليهم السلام. «شما در عذاب شريک هستيد»؛ يعنى كسانى كه تابع اصحاب صحيفه شدند، و خود اصحاب صحيفه كه متبوع ديگران قرار گرفتند، آنان كه اصل ظلم بودند و كسانى كه فرع ظلم شدند.[۲]
سقیفه گمراهی در برابر صراط مستقیم غدیر
از نظر برخی محققان مخاطب آیات ۳۶ تا ۳۹ سوره زخرف اصحاب صحيفه و اهل سقیفه بودند كه در برابر صراط مستقيم خداوند راهى را اختراع كردند. آنان سعى كردند ديگران را به اين باور برسانند كه راهى كه پيامبر صلى الله عليه و آله از طرف خدا به‌عنوان ولايت امامان دوازده گانه عليهم السلام آورده صحيح نيست و راه هدایت راه سقیفه است.
آنان براى باوراندن این راه به مردم رواياتى جعل كردند و بهانههايى از قبيل قتل بزرگان قريش به‌دست على عليه السلام، سنّ او و تعصّبات عربى در نپذيرفتن خلافت و نبوت در يک خاندان را مطرح كردند. معناى اين اقدامات همان است كه خدا در آیه ۳۷ سوره زخرف مى‌‌فرمايد: «آنان بر سر راه مستقيم مانع ايجاد مىكنند و نزد خود گمان مىكنند كه فكر درست نزد آنان است».[۳]
منافقان همنشینان بد یکدیگر در آخرت
بر اساس آیات ۳۶ تا ۳۹ سوره زخرف و بنا بر روایتی از امام باقر عليه السلام، منظور «همنشین بد» در آیه ۳۸ ابوبكر و عمر است[۴] كه در دنيا آنچه خواستند كردند و در آخرت كه نتيجه طولانى اعمال خود را مىبينند از يكديگر بيزارى مى‌جويند. آن دو كه در دنيا نزديکترين افراد نسبت به يكديگر بودند و اساس صحيفه را به يارى هم بنيان گذاشتند، آن روز آرزوى فاصله مشرق تا مغرب نسبت به يكديگر خواهند داشت. آنان در آن روز یکدیگر را با عبارت «همنشین بد» از خود مىراند.
در انتهای آیات هم مى‌‌فرمايد: «در حقيقت، شما در عذاب، مشترک خواهيد بود». در حديث امام باقر عليه السلام است كه تابع و متبوع و اصول و فروعِ ظلم در عذاب مشترک خواهند بود، اگر چه هر كس به درجهاى كه اعمالش اقتضا كند سزاى آن را خواهد ديد.[۵] امام باقر علیه السلام آيات ۳۸ و ۳۹ سوره زخرف را در اين رابطه چنين تفسیر فرمود: «تا هنگامى كه نزد ما آيند» يعنى ابوبكر و عمر، آنگاه كه يكديگر را مىبينند يكى به ديگرى خواهد گفت: «اى كاش! بين من و تو فاصله مشرق و مغرب باشد كه بد رفيقى بودى»! آنجاست كه خدا به پيامبرش مى فرمايد: به ابوبكر و عمر و پيروانشان بگو: «اكنون كه ظلم كردهايد امروز ديگر براى شما هيچ فايدهاى نخواهد داشت در اينكه در عذاب شريک خواهيد بود»؛ يعنى اكنون كه در حق آل محمد عليهم السلام ظلم كردهايد.[۶]
پانویس
منابع
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة؛ شرف‌الدین علی حسینی استرآبادی، تحقیق: حسین استادولی، قم:مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۹ق.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.