جار الله زمخشری
تعصّب بى جا[۱]
در حالى كه سفر حج در پيش بود و پيامبر صلى الله عليه و آله از پايان عمر خود خبر مى داد و نشانه هاى ختمِ نبوّتِ حضرت خاتم ظاهر شده بود، در يک آيه كوتاه دستورالعمل ادامه اين سفر داده شد كه پس از فراغت از حج - كه ابلاغ همه احکام الهى كامل مى شود - نوبت اعلان آخرين دستور يعنى ولايت و منصوب كردن اميرالمؤمنين عليه السلام به خلافت است:
«فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ»: «آنگاه كه فراغت يافتى منصوب كن».
البته اثبات نزول اين آيه درباره غدير باز مى گردد به تفسیر «فَرَغْتَ» و «فَانْصَبْ» در روايات اهل بیت علیهم السلام كه در عنوان «قرآن» آمده است.
آنچه در اينجا قابل ذكر است تعصب زمخشرى در مورد معناى اين آيه است:
قالَ الزَّمَخْشَرى: وَ مِنَ الْبِدَعِ ما رُوِىَ عَنْ بَعْضِ الرّافِضَةِ انَّهُ قَرَأَ «فَانْصِبْ» بِكَسْرِ الصّادِ، اىْ انْصِبْ عَلِيّاً لِلاِمامَةِ.
زمخشرى مى گويد: از بدعت ها مطلبى است كه از بعضى رافضيان نقل شده كه كلمه «فَانْصَبْ» در آيه را با كسره صاد خوانده، يعنى على را به امامت منصوب كن.[۲]
براى توضيح بيشتر مراجعه شود به عنوان: قرآن / آيه «فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ».
روايت حديث غدير[۳]
يكى از علما و بزرگان اهل سنت كه حدیث غدیر را نقل كرده محمد بن عمر بن محمد بن عمر زَمخشرى، جاراللَّه (ت ۴۶۷ - م ۵۳۷ ق) است. زمخشرى در «ربيع الابرار و نصوص الاخبار» از حديث غدير به عنوان حديثى يقينى ياد كرده و در كتابش آورده است.[۴] عبدالقادر قرشى حنفى[۵]: او را توثيق كرده و به خصوص در علم تفسير و غريب الحديث و... بسيار ستوده و نيز از كتاب هايش تعريف كرده است. حافظ سلفى از او روايت كرده است.
شبهات زمخشرى در دلالت حديث غدير
زمخشرى در مورد دلالت حدیث غدیر شبهاتى مطرح كرده است. هر چند اشكالات و شبهات وى همه بى اساس و انكار مسلّمات و واضحات است، ولى مرحوم ميرحامد حسين هندى در كتاب «عبقات الانوار» از هر لحاظ شبهات زمخشرى را مفصل پاسخ داده است. شبهات زمخشرى همراه با پاسخ هاى متعدد و مفصل از ميرحامد حسين در عنوان «دلالت حديث غدير» در همين دانشنامه آمده است.
براى توضيح بيشتر مراجعه شود به عنوان: دلالت حدیث غدیر.
معناى مولى[۶]
در كتاب «عوالم العلوم» فهرستى از راويان حدیث و شعرا و اهل لغت عامه كه معنى «اولى» را معناى اصلى كلمه مولى دانسته اند آورده است[۷]، كه يكى از آنها جاراللَّه زمخشرى (م ۵۳۸ ق) است.
براى توضيح بيشتر مراجعه شود به عنوان: علما / بحث در سند و متن حديث غدير.