آيه ۲۴ لقمان و غدیر
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | لقمان |
| شماره آیه | ۲۴ |
| جزء | ۲۱ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | عاقبت توطئه‌گران علیه پیامبر و غدیر |
| ترتیل آیه 0:08 ترجمه صوتی 0:12 | |
آیه ۲۴ سوره لقمان آیه‌ای که عاقبت منافقان توطئه‌کننده علیه جان پیامبر صلی الله علیه و آله در جریان غدیر را مهلت در دنیا و عذاب دردناک آخرت دانسته است.
از نظر برخی محققان آیه ۲۴ سوره لقمان در ماجراى توطئه ترور پيامبر صلى الله عليه و آله توسط منافقین در غدير مورد استناد قرار گرفت؛ آنجا كه توطئه‌شان خنثى شد و پيامبر صلى الله عليه و آله همه را براى حذیفة بن یمان یمانی با تکیه بر این آیه معرفى کرد و برای آنان در قیامت عذاب شدید پیش‌بینی کرد.
آنچه به‌عنوان تفسير آیه ۲۴ سوره لقمان از تطبيق آن بر صحيفه و توطئه قتل پيامبر صلى الله عليه و آله استفاده شده یک نكته است: اینکه خداوند دشمنان اهل بیت علیهم السلام را چندی در اين دنيا مهلت مىدهد و سپس آنان را به عذاب شدید مبتلا مىکند. اين عذابِ آنان از لحظه مرگ آغاز شده و در عالم برزخ ادامه دارد تا در قيامت به سزاى اصلى اعمال خود برسند.
آیه‌ای درباره دشمنان غدیر
آیه ۲۴ سوره لقمان از جمله آیات استفاده‌شده در رخداد غدیر است. بستر استفاده از این آیه از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: على بن ابىطالب عليه السلام آن امامى است كه پيامبر صلى الله عليه و آله او را سبب امتحان امت قرار داد: «لَوْ لا انْتَ يا عَلِىُّ لَمْ يُعْرَفِ الْمُؤْمِنُونَ بَعْدى؛ اى على، اگر تو نبودى، مؤمنان بعد از من شناخته نمىشدند».[۱]
پيامبر صلى الله عليه و آله قسمتی از مراسم غدير را به توصیف دشمنان ائمه عليهم السلام اختصاص داد و آینده آنان قرار داد. اقتباس از چند آيه و تضمين آياتى ديگر براى اين منظور، روى هم ۱۵ آيه را زیر عنوان اين بخش قرار داده است. در اين آيات از يک سو اوصاف و رفتار دشمنان اهل بیت علیهم السلام در دنيا مطرح شده، از سوى ديگر جزاى اعتقاد و عملشان در دنيا و آخرت بيان شده كه سقوط ارزش اعمالشان از جمله آنهاست.[۲]
این آیات ۱۵ آیه هستند که از جمله آنها آیه ۲۴ سوره لقمان است: 
نُمَتِّعُهُمْ قَليلاً ثُمَّ نَضْطَرُّهُمْ اِلى عَذابٍ غَليظٍ؛ خدا به آنان مهلت می‌دهد و سپس به عذاب شديد دچار مینماید 
.
موقعیت تاریخی استفاده از آیه
از نظر برخی محققان آیه ۲۴ سوره لقمان در ماجراى توطئه ترور پيامبر صلى الله عليه و آله توسط منافقین در غدير مورد استناد قرار گرفت؛ آنجا كه توطئه‌شان خنثى شد و پيامبر صلى الله عليه و آله همه را براى حذیفة بن یمان یمانی با تکیه بر این آیه معرفى کرد.[۳]
با تکیه بر منابع این رخداد چنین توصیف شده است: پس از خنثی شدن توطئه، حذيفه از پيامبر صلى الله عليه و آله پرسيد: اين افراد چه کسانی هستند؟ حضرت فرمود: منافقان در دنيا و آخرت. حذیفه پيشنهاد كرد عدهاى را سراغشان بفرستد تا آنان را به‌قتل برسانند. حضرت فرمود: «خدا به من دستور داده از آنان اعراض كنم».
سپس، پیامبر علت اين پرده‌پوشی و عدم افشاگری را چنين بيان کرد: دوست ندارم مردم درباره من بگويند: «او عدهاى از قوم و اصحابش را به دين خود دعوت كرد و آنان پذيرفتند. سپس با كمک آنان جنگيد تا هنگامى كه بر دشمنش پيروز شد و آنگاه رو در روی آنان قرار گرفت و آنان را به قتل رسانيد». آنگاه با اشاره به آيه ۱۴ سوره فجر فرمود: «اى حذيفه، اينان را به حال خود واگذار كه خدا در كمينشان است». سپس با اشاره به آيه ۲۴ سوره لقمان آنان را مشمول سنتی از سنت‌های الهی معرفی کرد: اینکه در دوران کوتاه حیات دنیا از نعمت‌های محدود آن برخوردار می‌شوند، سپس گرفتار عذاب طولانی و سخت آخرت خواهند شد.[۴]
موقعیت قرآنی آیه
موقعیت قرآنی آیه ۲۴ سوره لقمان چنین وصف شده است: از نظر بستر مفهومی، فهم مفهوم این آیه از آيه ۲۲ آغاز مىشود كه خداوند مردم را در دو گروه معرفى مىنمايد: يكى مَنْ يُسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَى الله؛ هر كس خود را -در حالى كه نيكوكار باشد- تسليم خدا كند است كه به عروة الوثقى (ریسمان محکم‌تر) متمسک شده است؛ گروه دوم كافران هستند كه درباره آنان در آیه ۲۳ فرموده که «نبايد كفر او تو را غمگين گرداند» و «بازگشتشان به‌سوى ماست». سپس در آیه ۲۴ مىفرمايد: «آنان را زمان كوتاهى از نعمت‌ها برخوردار مىكنيم و سپس به عذاب غليظ مىكشانيم».[۵]
روایتی از حذیفة بن یمان: تحلیل تاریخی رخداد
تحلیل تاریخی رخداد منجر به استفاده از آیه ۱۴۰ سوره بقره در روایتی از حذیفة بن یمان چنین روایت شده است: منافقان در بين خود به گفت‌وگو پرداختند تا بر اين نظر متفق شدند كه شتر پيامبر صلى الله عليه و آله را بر فراز كوه هَرشى بِرَمانند. اين در حالى بود كه در جنگ تبوک نيز مثل همين نقشه را اجرا كرده بودند، ولى خداوند شرّ آنان را از پيامبرش دور كرده بود. اين‌گونه بود كه درباره ترور پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله بارها متفق شده بودند. در آن مجلس منافقان و دشمنان پيامبر صلى الله عليه و آله از آزادشدگانِ قریش و كسانى از اعراب مدینه و اطراف آن كه در دلشان ارتداد بود حاضر بودند. آنان -كه چهارده نفر بودند- هم‌قسم شدند كه شتر پيامبر صلى الله عليه و آله را بِرَمانند.
پيامبر صلى الله عليه و آله باقى آن روز و شب مسير را ادامه داد تا به گردنه هرشى نزديک شد. در آنجا آن چهارده نفر جلوتر رفته بودند و در قله كوه پنهان شده بودند و شترهاى خود را پشت تختهسنگها خوابانده بودند. آنان همراه خود ظرفهاى استوانهاى برده بودند و آنها را پر از ريگ كرده بودند تا با رسيدن پيامبر صلى الله عليه و آله آنها را به‌سوى پاهاى شتر بغلتانند.
حذيفه مى‌گويد: پيامبر صلى الله عليه و آله من و عمار را فراخواند و به او دستور داد از پشت سر شتر را راهنمايى كند و به من فرمود افسار شتر را در دست بگيرم. به قله كوه كه رسيديم آن چهارده نفر از پشت سر ما ظرفهاى پر از ريگ و نيز تخته سنگهاى از پيش آماده‌شده را بين پاهاى شتر رها كردند. شتر ترسيد و نزديک بود بِرَمَد، و پيامبر صلى الله عليه و آله را نيز با خود به اين سو و آن سو ببرد. پيامبر صلى الله عليه و آله با صداى بلند به شتر فرمود: آرام بگير، كه بر تو مشكلى نيست. خداوند شتر را به زبان آورد و با عربی فصيح گفت: يا رسول اللَّه، به خدا قسم دست از جاى دست و پا از موضعِ پا حركت نخواهم داد مادامى كه تو بر پشت من هستى.
سپس آن چهارده نفر به‌سوى شتر هجوم آوردند تا آن را برمانند. من و عمار رودرروى آنان ايستاديم و با شمشيرهايمان حمله كرديم. آن شبْ بسيار تاريک بود و آنان از مقابل ما فرار كردند و با نااميدى از نقشهاى كه داشتند پشت تختهسنگها پنهان شدند. حذيفه مى‌گويد: عرض كردم: يا رسول الله، اين كسانى كه چنين قصدى داشتند چه كسانى هستند؟ فرمود: اى حذيفه، اينان منافقان در دنيا و آخرت هستند. عرض كردم: آيا عدهاى را سراغ آنان نمى‌فرستى كه سرهاى آنان را جدا كند و بياورد. فرمود: خداوند به من دستور داده از آنان اعراض كنم. خوش ندارم كه مردم بگويند: اين پيامبر گروهى از قوم و اصحابش را به دين خود فراخواند و آنان پذيرفتند. سپس با كمک آنان جنگيد تا بر دشمنش غالب گرديد، و آنگاه كه غلبه پيدا كرد ياران خود را به قتل رسانيد. اى حذيفه اينان را رها كن «فَانَّ الله لَهُمْ بِالْمِرْصادِ، وَ سَيُمْهِلُهُمْ قَليلاً ثُمَّ يَضْطَرُّهُمْ الى عَذابٍ غَليظٍ؛ خداوند در كمين اينان است و به‌زودى به آنان مهلت مىدهد و سپس آنان را به عذاب شديد دچار مىكند».[۶]
تحليل اعتقادى آیه
آنچه به‌عنوان تفسير آیه ۲۴ سوره لقمان از تطبيق آن بر صحيفه و توطئه قتل پيامبر صلى الله عليه و آله استفاده شده یک نكته است: اینکه خداوند دشمنان اهل بیت علیهم السلام را چندی در اين دنيا مهلت مىدهد و سپس آنان را به عذاب شدید مبتلا مىکند. اين عذابِ آنان از لحظه مرگ آغاز شده و در عالم برزخ ادامه دارد تا در قيامت به سزاى اصلى اعمال خود برسند.
بر همین اساس در منابع آمده است که ابوبکر و عمر هنگام مرگ، پيامبر و اميرالمؤمنين عليهما السلام را ديدند كه به آنان مىگفتند: بشارت باد شما را به آتش در پايين‌ترين درجه جهنم. بعد هم كه به حال احتضار افتادند خبر از ورود به آتش و داخل‌شدن در تابوت دادند و در توصيف آن چنين گفتند: تابوتى از آتش كه با قفلى از آتش بسته شده و در آن دوازده نفرند. آن تابوت در چاهى در قعر جهنم است، كه هر گاه خدا بخواهد جهنم را شعلهور نمايد صخره را از در آن چاه بر مى‌دارد.[۷]
در عالم برزخ هم گاهی اميرالمؤمنين عليه السلام يا يكى از ائمه عليهم السلام خود را به آنان نشان مىدهند و آنان از قعر آتش التماس مىكنند، ولى جز پاسخ رد نمىشنوند. در اين باره ماجرايى از زندگى اميرالمؤمنين عليه السلام نقل شده در روزى که با حارث بن عبدالله همْدانى بودند. حضرت فرمود: آيا آنچه من مى‌بينم تو هم مى‌بينى؟ عرض كرد: چگونه من مىتوانم آنچه شما مى‌بينى ببينم، در حالى كه خداوند چشم شما را نورانيت داده و به شما عطا كرده آنچه به احدى عطا نكرده است. فرمود: اين ظالمِ اولى است كه بر دروازهاى از آتش مى‌گويد: اى اباالحسن، مرا ببخش. خدا او را نيامرزد. سپس حضرت لحظاتى مكث كرد و دوباره فرمود: اى حارث، آنچه من مى‌بينم تو هم مى‌بينى؟ آنگاه فرمود: اين ظالمِ دومى است كه بر دروازهاى از دروازههاى آتش مى‌گويد: اى اباالحسن، مرا ببخش. خدا او را نيامرزد.[۸]
پانویس
- ↑ مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۲۰۶.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۳۶۱.
- ↑ برای اطلاع کامل‌تر نگاه کنید: واقعه قرآنى غدير، ص۱۶۱-۱۶۶؛ اسرار غدير، ص۷۶؛ سخنرانى استثنائى غدير، ص۲۹؛ اولين ميراث مكتوب درباره غدير، ص۳۱.
- ↑ تفسير القمى، ج۱، ص۱۷۴-۱۷۵؛ الاقبال، ج۲، ص۲۴۹-۲۳۰؛ ارشاد القلوب، ج۲، ص۱۹۷-۱۹۸؛ بحارالانوار، ج۲۸، ص۹۷-۱۰۱؛ بحارالانوار، ج۳۱، ص۶۳۲-۶۳۵؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۱۵-۱۱۶؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ۱۶۵-۱۶۶؛ اثبات الهداة، ج۳، ص۵۵۳؛ درباره نقشه قتل پیامبر در تبوک: بحارالانوار، ج۲۱، ص۱۸۵-۲۵۲.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۴۰۶-۴۰۷.
- ↑ ارشاد القلوب، ج۲، ص۱۹۵-۲۰۰؛ بحارالانوار، ج۲۸، ص۹۷-۱۱۱.
- ↑ كتاب سليم بن قیس الهلالی، ص۱۸۵.
- ↑ بحارالانوار، ج۴۰، ص۱۸۵، ح۶۸.
منابع
- إرشاد القلوب المنجی من عمل به من أليم العقاب؛ حسن بن ابی‌الحسن محمد الديلمی، تحقیق: سید هاشم میلانی، تهران: انتشارات اسوه، ۱۳۸۲ش.
- اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: نشر مولود کعبه، ۱۴۲۰ق.
- الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة؛ سید علی بن موسی بن طاووس، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم: مکتب الإعلام الإسلامی، ۱۴۱۸ق.
- اولین میراث مکتوب از واقعه غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- سخنرانی استثنائی غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.
- عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال؛ عبدالله بن نورالله بحرانى اصفهانى، تحقیق: محمدباقر موحد ابطحى اصفهانى، قم: مؤسسة الإمام المهدى علیه السلام، ۱۳۸۲ش.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- کتاب سلیم بن قیس الهلالی؛ سلیم بن قیس هلالی، تحقیق: علاء‌الدین موسوی، تهران: مؤسسة البعثة (قسم الدراسات الإسلامية)، ۱۴۰۷ق.
- مناقب آل ابی‌طالب؛ محمد بن علی بن شهرآشوب مازندرانی، تحقیق: محمدحسین آشتیانی و سید هاشم رسولی محلاتی، قم: مؤسسه انتشارات علامه، ۱۳۷۹ق.
- واقعه قرآنی غدیر: گزارش سفر یک‌ماهه پیامبر برای اعلان ولایت در سایه آیات قرآنی؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.