آیه ۱۵ ابراهیم و غدیر

وَاسْتَفْتَحُوا وَخَابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ

«و پیامبران [از خدا] درخواست گشایش و پیروزی کردند، و هر سرکش منحرفی [از رسیدن به هدفش] نومید شد.»

آیه ۱۵ سوره ابراهیم

مشخصات آیه
سوره	سوره ابراهیم (۱۴)
آیه	۱۵
جزء	۱۳
محتوای آیه
مکان نزول	مکه
موضوع	عدم پذیرش ولایت مصداق انحراف و سرکشی

پس از اعتراض حارث فهری در غدير و نزول سنگ آسمانی بر او، پيامبر صلى الله عليه و آله به اصحابش فرمود:

اكنون به طرف او برويد كه آنچه از خدا خواست بر او رسيد. آنگاه حضرت آيه ۱۹ سوره ابراهیم ‏علیه السلام را شاهد آورده فرمود:

چنانكه خداوند عز و جل مى‏ فرمايد: وَاسْتَفْتَحُوا وَخَابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ :

و پیامبران [از خدا] درخواست گشایش و پیروزی کردند، و هر سرکش منحرفی [از رسیدن به هدفش] نومید شد.

ابوبصیر گوید: روزی رسول ‎خدا صلی الله علیه و آله نشسته بود که ناگهان علی علیه السلام وارد شد. رسول‎ خدا صلی الله علیه و آله به ایشان فرمود: «در تو شباهت‌هایی به عیسی بن مریم علیه السلام است و اگر نبود اینکه گروهی از امّت من همان چیزی را در مورد تو خواهند گفت که مسیحیان درباره‌ی عیسی بن مریم علیه السلام گفتند، حقایقی را در مورد تو می‌گفتم که وقتی بر گروهی از مردم گذر کنی، خاک زیر پای تو را به‌عنوان تبرّک ببرند».

دو مرد عرب و نیز مغیرة بن شعبه و گروهی از قریش که در آنجا بودند، با شنیدن سخنان رسول‎ خدا صلی الله علیه و آله خشمگین شده و گفتند: «برای پسرعمویش راضی نشد غیر عیسی بن مریم مثال دیگری بزند». پس خداوند متعال این آیات را نازل فرمود: وَلَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْيَمَ مَثَلًا إِذَا قَوْمُكَ مِنْهُ يَصِدُّونَ وَقَالُوا أَآلِهَتُنَا خَيْرٌ أَمْ هُوَ ۚ مَا ضَرَبُوهُ لَكَ إِلَّا جَدَلًا ۚ بَلْ هُمْ قَوْمٌ خَصِمُونَ إِنْ هُوَ إِلَّا عَبْدٌ أَنْعَمْنَا عَلَيْهِ وَجَعَلْنَاهُ مَثَلًا لِبَنِي إِسْرَائِيلَ وَلَوْ نَشَاءُ لَجَعَلْنَا مِنْكُمْ «یَعْنِی مِنْ بَنِی‌هَاشِمٍ» مَلائِکَةً فِی الْأَرْضِ یَخْلُفُونَ : و چون فرزند مریم [در آیات قرآن به نداشتن پدر به عنوان روح خدا و کلمه الله] مثل زده شد، ناگهان قوم [مشرک و بت پرست] تو نسبت به آن به مسخره و خنده فریاد برداشتند، و گفتند: آیا معبودان ما بهترند یا او. [ولی] آنان این مقایسه را به عنوان مثل برای تو نزدند مگر از روی جدال بی منطق و ستیزه جویی [تو معبود بودن عیسی را نپذیرفته ای]، بلکه اینان گروهی ستیزه جو [و در جدال باطل بسیار سرسخت] هستند.او نبود جز بنده ای که به او نعمت [نبوّت و معجزات را] عطا کردیم و وی را برای بنی اسرائیل نشانه ای بزرگ [از قدرت خود] قرار دادیم [تا به وسیله او حق برای آنان روشن شود. [ولادت، نبوّت و معجزات عیسی از قدرت ما عجیب نیست] و هرگاه بخواهیم به‌جای شما در زمین فرشتگانی قرار می‌دهیم. یعنی از بنی‌هاشم فرشتگانی که جانشین [شما] گردند!.

حارث فهری از این موضوع عصبانی شد و گفت: پروردگارا! اگر این حق است و از طرف توست، بارانی از سنگ از آسمان بر ما فرود آر! یا عذاب دردناکی برای ما بفرست!. بعد از آن خداوند درخواست حارث را به اطّلاع رسول‎ خدا صلی الله علیه و آله رسانید و درپی آن، این آیه نازل شد: وَ ما کانَ اللهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ وَ ما کانَ اللهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ ولی [ای پیامبر]! تا تو در میان آن‌ها هستی، خداوند آن‌ها را مجازات نخواهد کرد و [نیز] تا استغفار می‌کنند، خدا عذابشان نمی‌کند.

سپس رسول ‎خدا صلی الله علیه و آله به او فرمود: «ای فرزند عمرو! یا به خاطر این گفته‌ات به درگاه خداوند توبه کن و یا از اینجا برو». عمرو گفت: «ای محمّد صلی الله علیه و آله! بلکه تو بیا و از آنچه در دست داری برای سایر قریش تحفه‌ای قرار بده. این بنی‌هاشم تمام کرامت عرب و عجم را از بین بردند»! پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمود: «این به اختیار من نیست و به دست خدای متعال است».

وی گفت: «ای محمّد صلی الله علیه و آله! دلم به توبه رضا نمی‌دهد و قصد آن ندارم که توبه کنم، و از پیش تو می‌روم». گفت تا مرکب او را بیاورند که از آنجا برود. وقتی به خارج شهر رسید، تخته سنگی بزرگ بر سر او فرود آمد و او را درهم کوبید. آنگاه، وحی بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شد و خداوند متعال فرمود:

سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ لِلْکافِرینَ «بِوَلَایَهًِْ عَلِیٍّ علیه السلام» لَیْسَ لَهُ دافِعٌ «مِنَ اللَّهِ ذِی الْمَعارِجِ»: تقاضاکننده‌ای تقاضای عذابی کرد که واقع شد! به ولایت علی (علیه السلام) و هیچ‌کس نمی‌تواند آن را دفع کند. از سوی خداوند ذی المعارج [خداوندی که فرشتگانش بر آسمان‌ها صعود و عروج می‌کنند]!

من به امام (علیه السلام) عرض کردم: «فدایت شوم! ما این آیه را این‌چنین که شما خواندی، تلاوت نمی‌کنیم». فرمود: «جبرئیل، آیه را این‌چنین از جانب خداوند بر محمّد صلی الله علیه و آله فرو فرستاد و به خدا سوگند! که در مصحف فاطمه سلام الله علیها نیز این آیه، به این‌صورت آمده است. سپس رسول‎ خدا صلی الله علیه و آله به منافقینی که در اطراف او بودند، فرمود: «نزد دوست خود بروید، آنچه را که طلب کرد به او رسید». خداوند متعال در این زمینه فرمود: وَ اسْتَفْتَحُواْ وَ خَابَ کُلُّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ.

امام باقر علیه السلام: وَ اسْتَفْتَحُواْ ؛ یعنی دعا کردند. وَ خَابَ کُلُّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ ؛ یعنی زیان و خسارت دید.

در کتاب توحید از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت شده است: جَبَّارٍ عَنِیدٍ کسی است که از گفتن «لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ» خودداری کند.