آیه ۵۶ مائده و غدیر
آیه ۵۶ سوره مائده آیهای در خطبه غدیر درباره اینکه صاحب غدیر و پیروان غدیر حزبالله هستند و حزبالله همیشه پیروز است.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | مائده |
| شماره آیه | ۵۶ |
| جزء | ۶ |
| محتوای آیه | |
| شأن نزول | مدینه |
| موضوع | صاحب غدیر و پیروان غدیر حزبالله هستند و حزبالله همیشه پیروز است. |
| ترتیل آیه ترجمه صوتی | |
موقعیت آیه ۵۶ سوره مائده در خطبه غدیر از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: پیامبر صلی الله علیه و آله در قسمتی از بخش هفتم خطبه غدیر، آیه ۶۲ سوره یونس را کنار قسمتی از آیه ۵۶ سوره مائده قرار داد و از امامان علیهم السلام بهعنوان «اولیاء اللَّه» و «حزب اللَّه» یاد کرد.
برخی محققان آمدن آیه ۵۶ سوره مائده در متن خطبه غدیر را چنین تحلیل اعتقادی کردهاند: تعبیر پیامبر صلی الله علیه و آله است که میفرماید: الا انَّ حِزْبَ اللَّه…؛ این جمله بعد از چندین جمله در معرفی امامان علیهم السلام بهعنوان صراط مستقیم و پویندگان چنین صراط مستقیمی است. از این تعبیر، که بهصورت ختم کلام در این قسمت است و با کلمه ألا؛ آگاه باشید آمده، میتوان استفاده کرد که مجموعه امامان و پیروانشان «حزب اللَّه» را تشکیل میدهند؛ آنچنان که در برخی روایات هم به آن اشاره شده است: ما و شیعیانمان حزب خداییم، و حزب خدا غالبند.
در پاسخ به این نکته که با وجود شکست ظاهری حزبالله (شیعه) در تاریخ در مواردی چون سقیفه پس نمود پیروزی آن کدام است؛ در پاسخ گفته شده که کثرت روزافزون شیعیان با وجود سرکوب شدید تاریخی، غلبه علمی شیعه در طول تاریخ بر گفتمان سقیفه و ظهور و دولت امام زمان علیه السلام در آخر الزمان جلوههای این غلبه حزبالله است.
آیهای برای معرفی امامت و ولایت
آیه ۵۶ سوره مائده از جمله آیاتی است که در خطبه غدیر مورد استفاده قرار گرفته است. برخی محققان موقعیت آیه در رخداد غدیر را چنین توصیف کردهاند: با در نظر گرفتن اینکه غدیر مراسم مفصلی در سه روز بوده، گذشته از آیاتی که مستقیماً در آن ایام نازل شده، آیاتی هم برای بیان بیشتر شئون امامت و خلافتِ الهی در برابر ریاستهای شیطانیِ سقیفه بهصورت استشهاد، اشاره و اقتباس در غدیر آمده که بهصورت تفسیری در کلام پیامبر صلی الله علیه و آله ترکیب شده و آیه مستقلاً ذکر نشده است.[۱]
این موارد ۶ آیه است که یکی از آنها آیه ۵۶ سوره مائده است: 
وَ مَنْ یتولی اللَّه وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّه هُمُ الْغالِبُونَ؛ و هر کس خدا و پیامبر او و کسانی را که ایمان آوردهاند ولیّ خود بداند [پیروز است، چرا که] حزب خدا همان پیروزمندانند
آیهای برای معرفی امامت و ولایت
موقعیت آیه ۵۶ سوره مائده در خطبه غدیر از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: پیامبر صلی الله علیه و آله در قسمتی از بخش هفتم خطبه غدیر، آیه ۶۲ سوره یونس را کنار قسمتی از آیه ۵۶ سوره مائده قرار داد و از امامان علیهم السلام بهعنوان «اولیاء اللَّه» و «حزب اللَّه» یاد کرد:
مَعاشِرَ النّاسِ، انَا صِراطُ اللَّه الْمُسْتَقيمُ الَّذى امَرَكُمْ بِاتِّباعِهِ، ثُمَّ عَلِىٌّ مِنْ بَعْدى، ثُمَّ وُلْدى مِنْ صُلْبِهِ…. اوُلئِكَ اَوْلِياءُ اللَّهِ الَّذينَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ، الا انَ حِزْبَ اللَّه هُمُ الْغالِبُونَ؛ اى مردم، من صراط مستقيم خدايم كه شما را به پيروى از آن امر نموده، و بعد از من على و سپس فرزندانم از صلب او… ايشان دوستان خدايند كه ترسى بر آنان نيست و محزون نمىشوند، بدانيد كه حزب خداوند غالب شوندگانند.[۲]
موقعیت تاریخی استفاده از آیه
موقعیت تاریخی استفاده از آیه ۵۶ سوره مائده در ضمن خطبه غدیر چنین تصویر شده است: پس از معرفی امامان علیهم السلام در خطبه غدیر و اینکه صراط مستقیم در سوره حمد ایشانند و اینکه مسلمانان هر روز هدایت بهسوی این صراط مستقیم را در نمازهایشان از خدا طلب میکنند، پیامبر صلی الله علیه و آله عنوان «حزب اللَّه» در این آیه را بهعنوان افتخاری برای چنین جویندگان صراط مستقیمی استفاده کرد. او این مهم را با تضمین آیه در کلام خود اعلام نمود.[۳]
موقعیت قرآنی آیه
موقعیت آیه ۵۶ سوره مائده در آیات قرآن چنین تصویر شده است: در قرآن این آیه بعد از آیه ۵۵ سوره مائده قرار گرفته و به عنوان نتیجه آن است: پس از آنکه در آیه ۵۶ ولیّ و صاحب اختیار مردم خدا و پیامبر و علی علیهما السلام معرفی میشود، نتیجه گرفته میشود که هرکس ولایت آنان را بپذیرد از حزب اللَّه است.
بنابراین، حضور این استفاده از این آیه در این مقطع حساس خطابه غدیر، تفسیر آن را از دو سو در اختیار گذاشته است: از یک طرف، متن آیه دقیقاً درباره ولایت امامان علیهم السلام است و آیه ۵۵، به اساس روایات متعدد شیعه و اهل سنت درباره ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام است؛ از سوی دیگر، «حزب اللَّه» با دقت ادبی تمام و بدون نیاز به هیچ توجیهی بر اساس نص قرآن مربوط به پذیرندگان ولایت خواهد بود.
در این قسمت خطبه غدیر هم پیامبر صلی الله علیه و آله پس از ترسیم کامل و دقیق شخص امامان علیهم السلام و پیروانشان، آنان را «حزب اللَّه غالب» معرفی میفرماید.[۴]
تحلیل اعتقادی آیه
برخی محققان آمدن آیه ۵۶ سوره مائده در متن خطبه غدیر را چنین تحلیل اعتقادی کردهاند: نکتهای که جنبه ادبی میتواند داشته باشد تعبیر پیامبر صلی الله علیه و آله است که میفرماید: الا انَّ حِزْبَ اللَّه…؛ این جمله بعد از چندین جمله در معرفی امامان علیهم السلام بهعنوان صراط مستقیم و پویندگان چنین صراط مستقیمی است.
از این تعبیر، که بهصورت ختم کلام در این قسمت است و با کلمه ألا؛ آگاه باشید آمده، میتوان استفاده کرد که مجموعه امامان و پیروانشان «حزب اللَّه» را تشکیل میدهند؛ آنچنان که در برخی روایات هم به آن اشاره شده است: وَ شيعَتُنا حِزْبُ اللَّه وَ حِزْبُ اللَّه هُمُ الْغالِبُونَ؛ ما و شيعيانمان حزب خداييم، و حزب خدا غالبند.[۵]
چگونگی پیرزوی حزبالله با وجود سقیفه
سؤالی که در این قسمت قابل طرح است این است که حزب خدا چگونه غالب هستند، در حالی که سقیفه آنان را مغلوب ساخت و در بند کشید و وادار به بیعت با خویش نمود. امام صادق علیه السلام میفرماید: در غدیر دوازده هزار نفر بودند که بهنفع علی بن ابیطالب علیه السلام شهادت میدادند، و با این همه آن حضرت نتوانست حق خود را بگیرد، در حالی که هر یک از شما اموال خود را با دو شاهد میگیرد. سپس امام صادق علیه السلام فرمود: حزب اللَّه درباره علی علیه السلام غالب شوندگانند.[۶]
معنای کلام امام علیه السلام این است که با این همه که حضرت نتوانست حق خود را بگیرد، ولی باز هم حزب اللَّه اینانند و باز هم اینان غالب هستند. شکی نیست که این غلبه چه در قرآن، چه در کلام پیامبر صلی الله علیه و آله و چه در کلام امام صادق علیه السلام بهمعنای غلبه ظاهری نخواهد بود؛ زیرا هم خدا میداند و چنین مقدر کرده و هم عملاً چنین است و بارها پیامبر صلی الله علیه و آله درباره آینده علی علیه السلام خبر داده که آینده امامان اهل بیت علیهم السلام مظلومیت و شهادت و غصب حقوقشان است.
امام صادق علیه السلام نیز دقیقاً همین نکته را تأکید فرموده است؛ زیرا پس از بیان مظلومیت علی علیه السلام و اینکه نتوانسته مسلّمترین حق خود را بگیرد، میفرماید: «باز هم حزب اللَّه درباره علی علیه السلام غالب هستند».
اکنون بار دیگر این سؤال مطرح میشود که چگونه حزب اللَّه غالب هستند؟ سه جلوه برجسته از تشیع، توانسته غاصبان حق امیرالمؤمنین علیه السلام و طرفدارانشان را شکست دهد که میتواند مظهر غلبه حزب خدا باشد:
جلوه اول: کثرت روزافزون شیعیان
حزب اللَّه غدیر، با مظلومیت همیشگی خود، هر روز جمعیت بیشتری را بر گِرد محور خویش جمع نموده و این نشان غلبه الهی این حزب خدایی است. سقیفه به خیال خود چراغ راه ابدی اسلام را در آغاز راه خاموش کرد تا برای همیشه خیالش راحت باشد، حتی اجازه نداد بدن پیامبر صلی الله علیه و آله غسل داده و دفن شود و بهسرعت راه خود را جایگزین راه غدیر نمود.
سقیفه برای آینده نیز فکرهای لازم را کرده بود و ادامهدهندگان آن خط و توسعه دهندگان آن برنامه را نیز پیشبینی کرده بود. سقیفه به خیال خود چنان موفق پیش میرفت که وقتی علی بن ابیطالب علیه السلام به همراه همسر و فرزندانش چند شب شخصاً بر در خانه مهاجرین و انصار رفتند تا برای احیای غدیر اقدامی کنند، فقط چهل نفر پاسخ مثبت دادند و از آن چهل نفر در روز موعود فقط چهار نفر آمدند.[۷]
در پی این رخداد عملاً نشان داده شد که «مردم بعد از رسولالله مرتد شدند، مگر سه نفر»[۸] تحقق یافته و این نهایت آرزوی اصحاب سقیفه بود. از آن روز اصحاب سقیفه با امید بیشتری برای آینده خود و خلافت برنامهریزی میکردند: از یک سو آنان برای انزوای بیشتر اهل بیت علیهم السلام اموال ایشان، چون فدک، را به تصرف خود درآورد.[۹] از سوی دیگر، اقدام به بدعتگذاری در دین و محو آثار آن دینی نمودند که مردم را بهسوی اهل بیت علیهم السلام سوق میداد.
در مرحله بعد عمر، عثمان و معاویه را به نوبت در صف خلافت قرار دادند و راه را بر علی علیه السلام بستند.[۱۰] آنگاه ناسزاگویی و لعنت نسبت به امیرالمؤمنین علیه السلام و خاندانش را آغاز کردند و در صدر خطبههای نماز جمعه در کشوری به وسعت ثُلث کره زمین این برنامه را توسعه داد.[۱۱]
در کنار این برنامهها، به قتل اهل بیت علیهم السلام پرداختند و این مهم را از خود پیامبرصلی الله علیه وآله آغاز کردند؛ ابتدا آن حضرت را توسط عایشه و حفصه مسموم کردند.[۱۲] آنگاه با ضرب و جرح حضرت زهرا علیها السلام را بهشهادت رساندند.[۱۳] آنگاه نقشه قتل علی علیه السلام را به دست خالد طراحی کردند و اجرای آن را به وقت نماز موکول کردند، ولی خدا نقشه آنان را بر ملا نمود و این توطئه خنثی شد.[۱۴] آنگاه امیرالمؤمنین علیه السلام را چنان خانهنشین کردند که میرفت تشیع برای همیشه از صفحه تاریخ محو شود. حتی روزی که پس از قتل عثمان بر در خانه آن حضرت ریختند، هنوز او را با آرمانهای سقیفه میخواستند و علناً سنّت ابوبکر و عمر را به وی پیشنهاد میکردند.[۱۵]
در پنج سال حکومت هم سقیفه از مواضع مختلف با صاحب غدیر جنگید، تا روزی که او را به شهادت رساند و کار امیرالمؤمنین علیه السلام به آنجا رسید که از ترس جسارت به آن پیکر پاک در شهر خود او را شبانه به خاک سپردند.[۱۶]
سقیفه دورنمای تحقق یافته اهداف خود را بیش از آنچه پیشبینی میکرد یافته بود. این از قتل غدیر بالاتر است که جنازه صاحب غدیر مخفیانه دفن شود. آیا این بهمعنای محو کامل غدیر نبود؟ یک پله دیگر آن بود که یاران ظاهری غدیر بخواهند امام مجتبی علیه السلام را بهعنوان خلیفه غدیر اسیر کنند و به دست نماینده سقیفه، یعنی معاویه بسپارند، که این توطئه نیز با صلح آن حضرت خنثی شد.[۱۷]
سقیفه هنوز در جستوجوی روزی بود که کاملاً خیالش از غدیر راحت شود. بیست سال تلاش کرد تا مردمی بسازد که بهقصد قربت غدیر را سر بِبُرند و این هدف نیز بالاتر از آنچه انتظار میرفت تحقق یافت! حسین بن علی علیه السلام تنها یادگار غدیر را در حضور دهها هزار نفر سر بریدند و بر کار خود تکبیر هم گفتند و بدن مطهر او را زیر سم اسبان قرار دادند و خاندان غدیر را اسیر کردند و در شهرهای اسلامی بهعنوان اسیران دست سقیفه معرفی کرده و بدان افتخار کردند، و بهزعم خود خط پایانی غدیر و شیعه را ترسیم نمودند.[۱۸]
حال با مرور این مسیر سیاه و خونین آیا جایی برای تشیع باقی ماند؟ آیا احتمال میرفت که روزی شیعهای روی کره زمین گام بردارد؟ آیا تصور میشد طرفداران غدیر در تاریخ بمانند. اگر اهالی سقیفه سر بردارند، میلیاردها شیعه علی علیه السلام را در طول تاریخ میبینند که در هر عصر و زمانی با آن همه تبلیغات بر ضد خاندان علی علیه السلام، میلیونها طرفدار علی علیه السلام در سراسر جهان، در مکانهایی که اصحاب سقیفه حتی نامش را نمیدانست، حضور داشتهاند و با دلی سرشار از ایمان فقط امامان غدیر را پذیرفتهاند و خلفای سقیفه را از صفحه اعتقاد خود خارج ساختهاند. آیا حزب علی علیه السلام که حزب خدایند غالب نبودهاند؟ آیا غلبه به این وسعت زمانی و مکانی در موردی دیگر میتوان یافت؟ آیا این غلبه جز با عنایت پروردگار ممکن است؟ آیا مصداق آیه الا ان حِزْبَ اللَّه هُمُ الْغالِبُونَ جز شیعیان علی میتوانند باشند؟[۱۹]
جلوه دوم: غلبه علمی تشیع
اتصال غدیر به امامان الهی، که منبع علم پروردگار و مخزن حکمت اویند، حزب اللَّه (شیعه) را در میدان بحثهای علمی بر سر اعتقاد خود همیشه غالب و سربلند نموده است. سرآغاز این احتجاجات روزهای سقیفه است که امیرالمؤمنین و حضرت زهرا علیهما السلام با سخنان الهی خود سقیفه و طرفدارانشان را محکوم نمودند و محتوای علمی غدیر را به جهانیان نشان دادند. سقیفه در برابر چنین اتمام حجتهای علمی با قتل و حصر و حبس به مواجه برخاست.
این روند همچنان ادامه یافت و در هر زمان طرفداران غدیر علم غدیر را به هر سو بردند و سقیفه را مغلوب ساختند و صاحبان عقل در هر سوی جهان معارف بلند آن را دیدند و با آغوش باز به استقبالش آمدند. حتی بسیاری از طرفداران سقیفه دست سقیفه کشیدند و خود را به دریای علم علوی رساندند. این غلبه علمی حزب اللَّه غدیر فقط یک برتری نیست؛ بلکه علم در برابر جهل، و غلبه همه چیز بر هیچ است؛ بنابراین غلبه علمی شیعه در تاریخ، به تنهایی میتواند مصداق غلبه حزبالله باشد، و این افتخار ابدی تشیع فقط در سایه اتصال به معادن وحی الهی است.[۲۰]
جلوه سوم: امام زمان علیه السلام مظهر غلبه مطلق تشیع
خداوند برای حزب اللَّه شیعه غلبه مطلق بر همه جهان را پیشبینی کرده است: آن روزی که امام زمان علیه السلام قیام کند. چنین غلبهای را هیچ حزبی تا کنون تجربه نکرده است. شیعه معتقد است که با ظهور او نه تنها حزب سقیفه مغلوب میشود، بلکه تمام ادیان و احزاب جهان در برابر او مغلوب خواهند شد و او یگانه غالب روی زمین خواهد بود.
در متن خطبه غدیر این غلبه قطعی حزب اللَّه غدیر بر آنچه غیر غدیر است اعلام شده، آنجا که میفرماید: اوست غالب بر ادیان، اوست غالب بر هر قبیلهای از اهل شرک و هدایتکننده آنان، او کسی است که غالبی بر او نیست و کسی بر ضد او کمک نمیشود.[۲۱]
و یا در قسمتی دیگر میفرماید: هیچ سرزمینی نیست مگر آنکه در اثر تکذیب اهل آن آیات الهی را، خداوند قبل از روز قیامت آنان را هلاک خواهد کرد و آن را تحت حکومت حضرت مهدی علیه السلام خواهد آورد و خداوند وعده خود را عملی مینماید.[۲۲] آیا این مظهر غلبه کامل عیار حزب اللَّه علوی نیست؟ غلبهای که پشتیبانش خداست و وعدهاش را همو داده و به دست حضرت مهدی علیه السلام جهان خواهد دانست که حزب خدا کدام است و چگونه غالب و پیروز خواهد شد.[۲۳]
پانویس
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۱۶۹.
- ↑ اسرار غدیر، ص۱۵۱، بخش۷.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۱۸۹.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۱۸۹–۱۹۰.
- ↑ بحارالانوار، ج۴، ص۲۵، ح۳.
- ↑ تفسیر العیاشی، ج۱، ص۳۲۹، ح۱۴۳؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۱۳۹؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۳۸، ح۳.
- ↑ کتاب سلیم بن قیس الهلالی، ص۳۵.
- ↑ بحارالانوار، ج۲۸، ص۲۵۹.
- ↑ بحارالانوار، ج۲۹، ص۱۰۵–۴۱۵.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۰، ص۵۱۸؛ بحار الانوار، ج۳۱، ص۶۰–۸۷؛ بحار الانوار، ج۳۱، ص۱۴۹–۱۶۱.
- ↑ کتاب سلیم بن قیس الهلالی، ص۱۶۴؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۱، ص۴۴.
- ↑ بحارالانوار، ج۲۲، ص۲۳۹؛ بحارالانوار، ج۲۲، ص۲۴۶؛ بحارالانوار، ج۲۲، ص۵۱۴؛ بحارالانوار، ج۲۲، ص۵۱۶.
- ↑ بحارالانوار، ج۴۳، ص۱۵۵–۲۱۸.
- ↑ بحارالانوار، ج۲۹، ص۱۲۵؛ بحارالانوار، ج۲۹، ص۱۳۲؛ بحارالانوار، ج۲۹، ص۱۳۶؛ بحارالانوار، ج۲۹، ص۱۵۹.
- ↑ بحارالانوار: ج۲۹ ص۴۹۷–۵۴۹ و ج۳۴ ص ۱۶۷–۱۸۲.
- ↑ بحارالانوار، ج۴۲، ص۲۹۴.
- ↑ بحارالانوار، ج۴۴، ص۲۰، ح۴.
- ↑ بحارالانوار، ج۴۵، ص۱–۱۰۷.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۱۹۱–۱۹۴.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۱۹۴–۱۹۵.
- ↑ اسرار غدیر، ص۱۵۳–۱۵۴، بخش۸.
- ↑ اسرار غدیر، ص۱۵۰، بخش۶.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۱۹۵–۱۹۶.
منابع
- اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، تهران: نشر تک، ۱۳۸۴ش.
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- تفسیر العیاشی؛ محمد بن مسعود عیاشی، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة، ۱۳۸۰ق.
- عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال؛ عبدالله بن نورالله بحرانی اصفهانی، تحقیق: محمدباقر موحد ابطحی اصفهانی، قم: مؤسسة الإمام المهدی علیه السلام، ۱۳۸۲ش.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- کتاب سلیم بن قیس الهلالی؛ سلیم بن قیس هلالی، تحقیق: علاءالدین موسوی، تهران: مؤسسة البعثة (قسم الدراسات الإسلامیة)، ۱۴۰۷ق.