آیه ۵۶ مائده و غدیر
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | مائده |
| شماره آیه | ۵۶ |
| جزء | ۶ |
| محتوای آیه | |
| شأن نزول | مدینه |
| موضوع | صاحب غدیر و پیروان غدیر حزب الله هستند و حزب الله همیشه پیروز است. |
| ترتیل آیه 0:17 ترجمه صوتی 0:15 | |
آیه ۵۶ سوره مائده آیه‌ای در خطبه غدیر درباره اینکه صاحب غدیر و پیروان غدیر حزب الله هستند و حزب الله همیشه پیروز است.
موقعیت آیه ۵۶ سوره مائده در خطبه غدیر از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: پيامبر صلی الله علیه و آله در قسمتی از بخش هفتم خطبه غدير، آيه ۶۲ سوره يونس را كنار قسمتی از آيه ۵۶ سوره مائده قرار داد و از امامان علیهم السلام به‌عنوان «اولياء اللَّه» و «حزب اللَّه» ياد كرد.
برخی محققان آمدن آیه ۵۶ سوره مائده در متن خطبه غدیر را چنین تحلیل اعتقادی کرده‌اند: تعبير پيامبر صلى الله عليه و آله است كه مى‌فرمايد: «الا انَّ حِزْبَ اللَّه...»؛ اين جمله بعد از چندين جمله در معرفى امامان علیهم السلام به‌عنوان صراط مستقيم و پويندگان چنين صراط مستقيمى است.از اين تعبير، كه به‌صورت ختم كلام در اين قسمت است و با كلمه «ألا؛ آگاه باشید» آمده، مىتوان استفاده كرد كه مجموعه امامان و پيروانشان «حزب اللَّه» را تشكيل مىدهند؛ آنچنان که در برخی روایات هم به آن اشاره شده است: ما و شيعيانمان حزب خداييم، و حزب خدا غالبند.
در پاسخ به این نکته که با وجود شکست ظاهری حزب الله (شیعه) در تاریخ در مواردی چون سقیفه پس نمود پیروزی آن کدام است؛ در پاسخ گفته شده که کثرت روز افزون شيعيان با وجود سرکوب شدید تاریخی، غلبه علمی شیعه در طول تاریخ بر گفتمان سقیفه و ظهور و دولت امام زمان علیه السلام در آخر الزمان جلوه‌های این غلبه حزب الله است.
آیه‌ای برای معرفی امامت و ولایت
آیه ۵۶ سوره مائده از جمله آیاتی است که در خطبه غدیر مورد استفاده قرار گرفته است. برخی محققان موقعیت آیه در رخداد غدیر را چنین توصیف کرده‌اند: با در نظر گرفتن اينكه غدير مراسم مفصلى در سه روز بوده، گذشته از آياتى كه مستقيماً در آن ايام نازل شده، آياتى هم براى بيان بيشتر شئون امامت و خلافتِ الهى در برابر رياستهاى شيطانىِ سقیفه به‌صورت استشهاد، اشاره و اقتباس در غدير آمده كه به‌صورت تفسيری در كلام پيامبر صلى الله عليه و آله تركيب شده و آيه مستقلاً ذكر نشده است.[۱]
اين موارد ۶ آيه است كه يكى از آنها آيه ۵۶ سوره مائده است: 
وَ مَنْ يتولى اللَّه وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّه هُمُ الْغالِبُونَ؛ و هر كس خدا و پيامبر او و كسانى را كه ايمان آورده‌اند ولىّ خود بداند [پيروز است، چرا كه] حزب خدا همان پيروزمندانند 
آیه‌ای برای معرفی امامت و ولایت
موقعیت آیه ۵۶ سوره مائده در خطبه غدیر از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: پيامبر صلی الله علیه و آله در قسمتی از بخش هفتم خطبه غدير، آيه ۶۲ سوره يونس را كنار قسمتی از آيه ۵۶ سوره مائده قرار داد و از امامان علیهم السلام به‌عنوان «اولياء اللَّه» و «حزب اللَّه» ياد كرد:
«مَعاشِرَ النّاسِ، انَا صِراطُ اللَّه الْمُسْتَقيمُ الَّذى امَرَكُمْ بِاتِّباعِهِ، ثُمَّ عَلِىٌّ مِنْ بَعْدى، ثُمَّ وُلْدى مِنْ صُلْبِهِ... . اوُلئِكَ اَوْلِياءُ اللَّهِ الَّذينَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ، الا انَ حِزْبَ اللَّه هُمُ الْغالِبُونَ؛ اى مردم، من صراط مستقيم خدايم كه شما را به پيروى از آن امر نموده، و بعد از من على و سپس فرزندانم از صلب او... ايشان دوستان خدايند كه ترسى بر آنان نيست و محزون نمىشوند، بدانيد كه حزب خداوند غالب شوندگانند».[۲]
موقعيت تاريخى استفاده از آیه
موقعیت تاریخی استفاده از آیه ۵۶ سوره مائده در ضمن خطبه غدیر چنین تصویر شده است: پس از معرفى امامان عليهم السلام در خطبه غدير و اينكه صراط مستقيم در سوره حمد ايشانند و اینکه مسلمانان هر روز هدایت به‌سوی اين صراط مستقيم را در نمازهايشان از خدا طلب مىكنند، پيامبر صلى الله عليه و آله عنوان «حزب اللَّه» در این آیه را به‌عنوان افتخاری برای چنين جويندگان صراط مستقيمى استفاده کرد. او اين مهم را با تضمين آيه در كلام خود اعلام نمود.[۳]
موقعيت قرآنى آیه
موقعیت آیه ۵۶ سوره مائده در آیات قرآن چنین تصویر شده است: در قرآن اين آيه بعد از آيه ۵۵ سوره مائده قرار گرفته و به عنوان نتيجه آن است: پس از آنكه در آیه ۵۶ ولىّ و صاحب اختيار مردم خدا و پيامبر و على عليهما السلام معرفى مىشود، نتيجه گرفته می‌شود كه هركس ولايت آنان را بپذيرد از حزب اللَّه است.
بنابراين، حضور اين استفاده از این آیه در اين مقطع حساس خطابه غدير، تفسير آن را از دو سو در اختيار گذاشته است: از يک طرف، متن آيه دقيقاً درباره ولايت امامان عليهم السلام است و آيه ۵۵، به اساس روايات متعدد شيعه و اهل سنت درباره ولايت اميرالمؤمنين عليه السلام است؛ از سوی دیگر، «حزب اللَّه» با دقت ادبى تمام و بدون نياز به هيچ توجيهى بر اساس نص قرآن مربوط به پذيرندگان ولايت خواهد بود.
در اين قسمت خطبه غدير هم پيامبر صلى الله عليه و آله پس از ترسيم كامل و دقيق شخص امامان علیهم السلام و پيروانشان، آنان را «حزب اللَّه غالب» معرفى مى‌فرمايد.[۴]
تحليل اعتقادى آیه
برخی محققان آمدن آیه ۵۶ سوره مائده در متن خطبه غدیر را چنین تحلیل اعتقادی کرده‌اند: نكتهاى كه جنبه ادبى مى‌تواند داشته باشد تعبير پيامبر صلى الله عليه و آله است كه مى‌فرمايد: «الا انَّ حِزْبَ اللَّه...»؛ اين جمله بعد از چندين جمله در معرفى امامان علیهم السلام به‌عنوان صراط مستقيم و پويندگان چنين صراط مستقيمى است.
از اين تعبير، كه به‌صورت ختم كلام در اين قسمت است و با كلمه «ألا؛ آگاه باشید» آمده، مىتوان استفاده كرد كه مجموعه امامان و پيروانشان «حزب اللَّه» را تشكيل مىدهند؛ آنچنان که در برخی روایات هم به آن اشاره شده است: «وَ شيعَتُنا حِزْبُ اللَّه وَ حِزْبُ اللَّه هُمُ الْغالِبُونَ؛ ما و شيعيانمان حزب خداييم، و حزب خدا غالبند».[۵]
چگونگی پیرزوی حزب الله با وجود سقیفه
سؤالی که در این قسمت قابل طرح است این است که حزب خدا چگونه غالب هستند، در حالى كه سقيفه آنان را مغلوب ساخت و در بند كشيد و وادار به بيعت با خويش نمود. امام صادق علیه السلام مى‌فرمايد: در غدير دوازده هزار نفر بودند كه به‌نفع على بن ابىطالب عليه السلام شهادت مىدادند، و با اين همه آن حضرت نتوانست حق خود را بگيرد، در حالى كه هر يک از شما اموال خود را با دو شاهد مىگيرد. سپس امام صادق عليه السلام فرمود: حزب اللَّه درباره على عليه السلام غالب شوندگانند.[۶]
معناى كلام امام عليه السلام اين است كه با اين همه كه حضرت نتوانست حق خود را بگيرد، ولى باز هم حزب اللَّه اينانند و باز هم اينان غالب هستند. شكى نيست كه اين غلبه چه در قرآن، چه در كلام پيامبر صلى الله عليه و آله و چه در كلام امام صادق عليه السلام به‌معناى غلبه ظاهرى نخواهد بود؛ زیرا هم خدا مىداند و چنين مقدر كرده و هم عملاً چنين است و بارها پيامبر صلى الله عليه و آله درباره آينده على عليه السلام خبر داده كه آينده امامان اهل بيت عليهم السلام مظلوميت و شهادت و غصب حقوقشان است.
امام صادق عليه السلام نيز دقيقاً همين نكته را تأكيد فرموده است؛ زیرا پس از بيان مظلوميت على عليه السلام و اينكه نتوانسته مسلّمترين حق خود را بگيرد، مى‌فرمايد: «باز هم حزب اللَّه درباره على عليه السلام غالب هستند».
اكنون بار ديگر اين سؤال مطرح مىشود كه چگونه حزب اللَّه غالب هستند؟ سه جلوه برجسته از تشيع، توانسته غاصبان حق امیرالمؤمنین عليه السلام و طرفدارانشان را شکست دهد كه مى‌تواند مظهر غلبه حزب خدا باشد:
جلوه اول: كثرت روز افزون شيعيان
حزب اللَّه غدير، با مظلوميت هميشگى خود، هر روز جمعيت بيشترى را بر گِرد محور خويش جمع نموده و اين نشان غلبه الهى اين حزب خدايى است. سقیفه به خيال خود چراغ راه ابدى اسلام را در آغاز راه خاموش كرد تا براى هميشه خيالش راحت باشد، حتى اجازه نداد بدن پيامبر صلى الله عليه و آله غسل داده و دفن شود و به‌سرعت راه خود را جايگزين راه غدير نمود.
سقيفه براى آینده نيز فكرهاى لازم را كرده بود و ادامه‌دهندگان آن خط و توسعه دهندگان آن برنامه را نيز پيشبينى كرده بود. سقيفه به خيال خود چنان موفق پيش می‌رفت كه وقتى على بن ابىطالب عليه السلام به همراه همسر و فرزندانش چند شب شخصاً بر در خانه مهاجرين و انصار رفتند تا براى احياى غدير اقدامى كنند، فقط چهل نفر پاسخ مثبت دادند و از آن چهل نفر در روز موعود فقط چهار نفر آمدند.[۷]
در پی این رخداد عملاً نشان داده شد كه «مردم بعد از رسول الله مرتد شدند، مگر سه نفر»[۸] تحقق يافته و اين نهایت آرزوى اصحاب سقيفه بود. از آن روز اصحاب سقيفه با امید بیشتری برای آینده خود و خلافت برنامهريزى مىكردند: از يک سو آنان براى انزواى بيشتر اهل بيت عليهم السلام اموال ايشان، چون فدک، را به تصرف خود در آورد.[۹] از سوى ديگر، اقدام به بدعت‌گذارى در دين و محو آثار آن دينى نمودند كه مردم را به‌سوى اهل بيت عليهم السلام سوق مىداد.
در مرحله بعد عمر، عثمان و معاويه را به نوبت در صف خلافت قرار دادند و راه را بر على عليه السلام بستند.[۱۰] آنگاه ناسزاگويى و لعنت نسبت به امیرالمؤمنین عليه السلام و خاندانش را آغاز كردند و در صدر خطبه هاى نماز جمعه در كشورى به وسعت ثُلث كره زمين اين برنامه را توسعه داد.[۱۱]
در كنار اين برنامهها، به قتل اهل بيت عليهم السلام پرداختند و اين مهم را از خود پيامبرصلى الله عليه وآله آغاز كردند؛ ابتدا آن حضرت را توسط عایشه و حفصه مسموم كردند.[۱۲] آنگاه با ضرب و جرح حضرت زهرا علیها السلام را به‌شهادت رساندند.[۱۳] آنگاه نقشه قتل علی علیه السلام را به دست خالد طراحی کردند و اجرای آن را به وقت نماز موکول کردند، ولی خدا نقشه آنان را بر ملا نمود و این توطئه خنثی شد.[۱۴] آنگاه امیرالمؤمنین علیه السلام را چنان خانه‌نشین کردند که می‌رفت تشیع برای همیشه از صفحه تاریخ محو شود. حتی روزی که پس از قتل عثمان بر در خانه آن حضرت ریختند، هنوز او را با آرمان‌های سقیفه می‌خواستند و علناً سنّت ابوبکر و عمر را به وی پیشنهاد می‌کردند.[۱۵]
در پنج سال حکومت هم سقیفه از مواضع مختلف با صاحب غدیر جنگید، تا روزی که او را به شهادت رساند و کار امیرالمؤمنین علیه السلام به آنجا رسید که از ترس جسارت به آن پیکر پاک در شهر خود او را شبانه به خاک سپردند.[۱۶]
سقیفه دورنمای تحقق یافته اهداف خود را بیش از آنچه پیش‌بینی می‌کرد یافته بود. این از قتل غدیر بالاتر است که جنازه صاحب غدیر مخفیانه دفن شود. آیا این به‌معنای محو کامل غدیر نبود؟ یک پله دیگر آن بود که یاران ظاهری غدیر بخواهند امام مجتبی علیه السلام را به‌عنوان خلیفه غدیر اسیر کنند و به دست نماینده سقیفه، یعنی معاویه بسپارند، که این توطئه نیز با صلح آن حضرت خنثی شد.[۱۷]
سقيفه هنوز در جست‌وجوى روزى بود كه كاملاً خيالش از غدير راحت شود. بيست سال تلاش كرد تا مردمى بسازد كه به‌قصد قربت غدير را سر بِبُرند و اين هدف نيز بالاتر از آنچه انتظار مىرفت تحقق يافت! حسين بن على عليه السلام تنها يادگار غدير را در حضور ده ها هزار نفر سر بريدند و بر كار خود تكبير هم گفتند و بدن مطهر او را زير سم اسبان قرار دادند و خاندان غدير را اسير كردند و در شهرهاى اسلامى به‌عنوان اسيران دست سقيفه معرفى كرده و بدان افتخار كردند، و به‌زعم خود خط پايانى غدير و شيعه را ترسيم نمودند.[۱۸]
حال با مرور این مسير سياه و خونين آيا جايى براى تشيع باقى ماند؟ آيا احتمال مىرفت كه روزى شيعه‌اى روى كره زمين گام بردارد؟ آيا تصور مىشد طرفداران غدير در تاریخ بمانند. اگر اهالى سقيفه سر بر دارند، میلیاردها شيعه على عليه السلام را در طول تاريخ مىبینند كه در هر عصر و زمانى با آن همه تبليغات بر ضد خاندان على عليه السلام، ميليونها طرفدار على عليه السلام در سراسر جهان، در مکان‌هایی كه اصحاب سقيفه حتى نامش را نمى‌دانست، حضور داشته‌اند و با دلى سرشار از ايمان فقط امامان غدير را پذيرفتهاند و خلفاى سقيفه را از صفحه اعتقاد خود خارج ساخته‌اند. آيا حزب على عليه السلام كه حزب خدايند غالب نبوده‌اند؟ آيا غلبه به اين وسعت زمانى و مكانى در موردى ديگر مىتوان يافت؟ آيا اين غلبه جز با عنايت پروردگار ممكن است؟ آيا مصداق آيه الا ان حِزْبَ اللَّه هُمُ الْغالِبُونَ جز شيعيان على مىتوانند باشند؟[۱۹]
جلوه دوم: غلبه علمى تشيع
اتصال غدير به امامان الهى، كه منبع علم پروردگار و مخزن حكمت اويند، حزب اللَّه (شیعه) را در ميدان بحثهاى علمى بر سر اعتقاد خود هميشه غالب و سربلند نموده است. سرآغاز اين احتجاجات روزهاى سقيفه است كه اميرالمؤمنين و حضرت زهرا عليهما السلام با سخنان الهى خود سقيفه و طرفدارانشان را محكوم نمودند و محتواى علمى غدير را به جهانيان نشان دادند. سقيفه در برابر چنين اتمام حجتهاى علمى با قتل و حصر و حبس به مواجه برخاست.
اين روند همچنان ادامه يافت و در هر زمان طرفداران غدير علم غدیر را به هر سو بردند و سقيفه را مغلوب ساختند و صاحبان عقل در هر سوى جهان معارف بلند آن را ديدند و با آغوش باز به استقبالش آمدند. حتى بسيارى از طرفداران سقيفه دست سقيفه كشيدند و خود را به درياى علم علوى رساندند. اين غلبه علمى حزب اللَّه غدير فقط یک برترى نيست؛ بلكه علم در برابر جهل، و غلبه همه چيز بر هيچ است. بنابراين غلبه علمى شيعه در تاريخ، به تنهايى مى‌تواند مصداق غلبه حزب الله باشد، و اين افتخار ابدى تشيع فقط در سايه اتصال به معادن وحى الهى است.[۲۰]
جلوه سوم: امام زمان عليه السلام مظهر غلبه مطلق تشيع
خداوند براى حزب اللَّه شيعه غلبه مطلق بر همه جهان را پيشبينى كرده است: آن روزى كه امام زمان علیه السلام قيام كند. چنين غلبهاى را هيچ حزبی تا كنون تجربه نکرده است. شیعه معتقد است که با ظهور او نه تنها حزب سقيفه مغلوب مىشود، بلكه تمام اديان و احزاب جهان در برابر او مغلوب خواهند شد و او يگانه غالب روى زمين خواهد بود.
در متن خطبه غدير اين غلبه قطعى حزب اللَّه غدير بر آنچه غير غدير است اعلام شده، آنجا كه مى‌فرمايد: اوست غالب بر اديان، اوست غالب بر هر قبيلهاى از اهل شرک و هدايت‌كننده آنان، او كسى است كه غالبى بر او نيست و كسى بر ضد او كمک نمىشود.[۲۱]
و يا در قسمتی ديگر مى‌فرمايد: هيچ سرزمينى نيست مگر آنكه در اثر تكذيب اهل آن آيات الهى را، خداوند قبل از روز قيامت آنان را هلاک خواهد كرد و آن را تحت حكومت حضرت مهدى عليه السلام خواهد آورد و خداوند وعده خود را عملى مىنمايد.[۲۲] آيا اين مظهر غلبه كامل عيار حزب اللَّه علوى نيست؟ غلبهاى كه پشتيبانش خداست و وعدهاش را همو داده و به دست حضرت مهدى عليه السلام جهان خواهد دانست كه حزب خدا كدام است و چگونه غالب و پيروز خواهد شد.[۲۳]
پانویس
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۱۶۹.
- ↑ اسرار غدير، ص۱۵۱، بخش۷.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۱۸۹.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۱۸۹-۱۹۰.
- ↑ بحارالانوار، ج۴، ص۲۵، ح۳.
- ↑ تفسیر العیاشی، ج۱، ص۳۲۹، ح۱۴۳؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۱۳۹؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۳۸، ح۳.
- ↑ كتاب سليم بن قیس الهلالی، ص۳۵.
- ↑ بحارالانوار، ج۲۸، ص۲۵۹.
- ↑ بحارالانوار، ج۲۹، ص۱۰۵-۴۱۵.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۰، ص۵۱۸؛ بحار الانوار، ج۳۱، ص۶۰-۸۷؛ بحار الانوار، ج۳۱، ص۱۴۹-۱۶۱.
- ↑ کتاب سلیم بن قیس الهلالی، ص۱۶۴؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۱، ص۴۴.
- ↑ بحارالانوار، ج۲۲، ص۲۳۹؛ بحارالانوار، ج۲۲، ص۲۴۶؛ بحارالانوار، ج۲۲، ص۵۱۴؛ بحارالانوار، ج۲۲، ص۵۱۶.
- ↑ بحارالانوار، ج۴۳، ص۱۵۵-۲۱۸.
- ↑ بحارالانوار، ج۲۹، ص۱۲۵؛بحارالانوار، ج۲۹، ص۱۳۲؛ بحارالانوار، ج۲۹، ص۱۳۶؛ بحارالانوار، ج۲۹، ص۱۵۹.
- ↑ بحارالانوار: ج۲۹ ص۴۹۷-۵۴۹ و ج۳۴ ص ۱۶۷-۱۸۲.
- ↑ بحارالانوار، ج۴۲، ص۲۹۴.
- ↑ بحارالانوار، ج۴۴، ص۲۰، ح۴.
- ↑ بحارالانوار، ج۴۵، ص۱-۱۰۷.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۱۹۱-۱۹۴.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۱۹۴-۱۹۵.
- ↑ اسرار غدیر، ص۱۵۳-۱۵۴، بخش۸.
- ↑ اسرار غدير، ص۱۵۰، بخش۶.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۱۹۵-۱۹۶.
منابع
- اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، تهران: نشر تک، ۱۳۸۴ش.
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- تفسير العياشى؛ محمد بن مسعود عیاشی، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: مکتبة العلمية الاسلامیة، ۱۳۸۰ق.
- عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال؛ عبدالله بن نورالله بحرانى اصفهانى، تحقیق: محمدباقر موحد ابطحى اصفهانى، قم: مؤسسة الإمام المهدى علیه السلام، ۱۳۸۲ش.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- کتاب سلیم بن قیس الهلالی؛ سلیم بن قیس هلالی، تحقیق: علاء‌الدین موسوی، تهران: مؤسسة البعثة (قسم الدراسات الإسلامية)، ۱۴۰۷ق.