آيه ۶۱ زخرف و غدیر
آیه ۶۱ سوره زخرف آیهای نازلشده در حجةالوداع درباره اینکه امیرالمؤمنین نشانه قیامت و صراط مستقیم الهی است.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | زخرف |
| شماره آیه | ۶۱ |
| جزء | ۲۵ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | امیرالمؤمنین نشانه قیامت و صراط مستقیم الهی |
| ترتیل آیه ترجمه صوتی | |
برخی محققان نتیجه اعتقادی از نزول آیه ۶۱ سوره زخرف در مِنا را چنین تبیین کردهاند: ولایت علی علیه السلام وحی الهی و صراط مستقیم است و باید این راه راست در غدیر معرفی میشد.
اینکه چگونه علی علیه السلام نشانه قیامت است، جلوهها گوناگونی دارد؛ از جمله اینکه زندگی علی علیه السلام، تقوای او و سفارشات او به تقوا یادآور قیامت بود و علی علیه السلام یارانش نمونه کامل معتقدان به حساب الهی بودند؛ همانگونه که دشمنانش مظهر بیاعتقادی به روز جزا بودند.
موقعیت تاریخی نزول
موقعیت تاریخی نزول آیه ۶۱ سوره زخرف چنین ترسیم شده است: در سفر حجةالوداع، قافله غدیر در منا آماده اعلان ولایت میشد؛ پیش از حرکت در مسجد خیف، نزول هفت آیه قرآن پس از یک سخنرانی کوتاه درباره مقام علی بن ابیطالب علیه السلام، هشداری جدی از سوی خداوند برای درک عظمت غدیر توسط مردم بود؛ آیاتی که هر یک پشتوانه یکی از ثقلین بود.[۱]
یکی از این آیات هفتگانه آیه ۶۱ سوره زخرف بود: 
وَإِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ فَلَا تَمْتَرُنَّ بِهَا وَاتَّبِعُونِ ۚ هٰذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِیمٌ؛ آن علمی برای ساعتِ معهود است پس درباره آن شک نکنید و از من پیروی کنید که این راه راست است
. بقیه آن هفت آیه یکی آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف و دو آیه دیگر آیات ۹۳ و ۹۴ سوره مؤمنون بود.
تحلیل اعتقادی آیه
درباره تحلیل اعتقادی نزول آیه ۶۱ سوره زخرف چنین گفته شده است: این آیه معرفی علی علیه السلام بهعنوان تنها راه نجات و «نشانه و علمی برای قیامت» است. در تفاسیر آمده که منظور از این آیه علی بن ابیطالب علیه السلام است.[۲]
جابر بن عبد اللَّه انصاری در توصیف این مقطع مقدماتی غدیر چنین گفته است: پیامبر صلی الله علیه و آله در مِنا در حالی که من از همه به آن حضرت نزدیکتر بودم فرمود: «آگاه باشید، مبادا شما را بعد از خود چنین بیابم که از دین بازگشته کافر شدهاید و گردن یکدیگر را میزنید. بهخدا قسم، اگر چنین کنید، مرا در آن لشکری خواهید یافت که به جنگ شما آمده است. سپس حضرت نگاهی به پشت سر خود کرد و سه مرتبه فرمود: یا اینکه علی به جنگتان میآید و ما چنین پنداشتیم که جبرئیل از پشت سر حضرت این مطلب را به او گفت. بعد از این قضیه خداوند چنین نازل کرد: «و اگر تو را از این جهان ببریم باز از آنان انتقام خواهیم گرفت» بهوسیله علی بن ابیطالب، «یا به تو نشان میدهیم آنچه به آنان وعده کردیم که ما بر آنان اقتدار و تسلط داریم».
سپس این آیه نازل شد: «بگو: پروردگارا، اگر آنچه آنان وعده داده میشوند به من نشان دادی مرا در بین قوم ظالمان قرار مده». در پی آن چنین نازل شد: «تمسک نما به آنچه -درباره علی- بر تو وحی شد، که تو بر راه راست هستی»؛ و این آیه نازل شد که علی نشانه روز قیامت است، و نیز نازل شد: «و او یادآوری برای تو و قومت است و بهزودی -درباره علی- مورد سؤال قرار خواهید گرفت».[۳]
نتایج اعتقادی آیات: علی علیه السلام صراط مستقیم تا قیامت
برخی محققان سه هدف از آیات نازلشده ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف در مِنا استفاده کردهاند: ولایت علی علیه السلام وحی الهی و صراط مستقیم است و باید این راه راست در غدیر معرفی میشد، اگر چه خطر دشمنان آشکارا احساس میشد. این وعده در آیه چهارم در مِنا نازل شد و با تفسیری که حضرت درباره آن فرمود، مورد تأکید قرار گرفت؛ بهخصوص بعد از سه آیه قبل که درباره دشمنان آمده بود.
با توجه به متن حدیث و دقت در اینکه جابر از نزول آیات خبر میدهد و تفسیر آن را هم در ضمن آن بیان میکند، روشن میشود که وقتی به این قسمت از کلام میرسد بهگونهای سخن میگوید که از آن نزول آیه فهمیده میشود. در نسخه دیگری از همین روایتِ جابر عبارت بهصورت متصل به آیه چنین است: وَ انَّ عَلِيّاً عليه السلام لَعِلْمٌ لِلسّاعَةِ لَكَ وَ لِقَوْمِكَ وَ لَسَوْفَ تُسْأَلُونَ عَنْ مَحَبَّةِ عَلِىّ عليه السلام؛ على عليه السلام علمى براى ساعت معهود است براى تو و قومت، و بهزودى درباره محبت على بن ابىطالب عليه السلام مورد سؤال قرار خواهيد گرفت.[۴]
قابل توجه است که جمله وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ از عبارات خاص قرآنی است که در هیچ مورد دیگری بهچشم نمیخورد و روایات متعددی به امیرالمؤمنین علیه السلام تفسیر شده است؛ از جمله:
- در حدیثی میفرماید: «خداوند اهمیت امیرالمؤمنین علیه السلام و عظمت مقام او نزد خود را ذکر کرده آنجا که میفرماید: «و همانا آن، نشانهای برای [فهم] رستاخیز است». «پس درباره قیامت شک نکنید و پیرو من باشید که این راه مستقیم است»: یعنی امیرالمؤمنین علیه السلام.[۵]
- از امام صادق علیه السلام درباره کلام خداوند: «و همانا آن، نشانهای برای [فهم] رستاخیز است» سؤال کردند، فرمود: از این آیه امیرالمؤمنین علیه السلام قصد شده است. و بعد شاهد آوردند که پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود: یا عَلِیُّ، انْتَ عَلَمُ هذِهِ الامَّةِ.[۶] با توجه به واژه «عِلْم» در آیه، معنی آیه این است که علی علیه السلام عِلمی برای قیامت است و چه بسا چنین معنی چنین باشد که وجود آن حضرت باعث علم، یقین و اطمینان به روز قیامت است. ولی اگر کلمه «عَلَم» باشد، بهمعنای نشانه و علامت روز قیامت میشود.
اما اینکه چگونه علی علیه السلام نشانه قیامت است، جلوهها گوناگونی دارد؛ از جمله اینکه زندگی علی علیه السلام، تقوای او و سفارشات او به تقوا یادآور قیامت بود و علی علیه السلام و نمونه کامل معتقدان به حساب الهی بودند؛ همانگونه که دشمنانش مظهر بیاعتقادی به روز جزا بودند. محبت و ولایت علی علیه السلام کلید بهشت و بغض او کلید جهنم است. در روز قیامت حساب مردم جهان بهدست علی علیه السلام است و پل صراط در اختیار اوست.[۷]
پانویس
- ↑ غدیر در قرآن، ج۱، ص۵۰.
- ↑ الطرائف، ج۱، ص۱۴۳؛ تأویل الآیات الظاهره، ص۵۴۲؛ بحارالانوار، ج۳۲، ص۲۹۱، ح۲۴۴؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۸۳؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۶۹؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص۲۱۶–۲۱۷.
- ↑ الطرائف، ج۱، ص۱۴۳؛ تأویل الآیات الظاهره، ص۵۴۲؛ تأویل الآیات الظاهره، ص۵۴۴–۵۴۵؛ بحارالانوار، ج۳۲، ص۱۹۳، ح۱۴۱؛ بحارالانوار، ج۳۲، ص۲۹۱، ح۲۴۴؛ بحارالانوار، ج۳۶، ص۲۳؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۸۳؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۶۹؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص۲۱۶–۲۱۷.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۲، ص۲۹۱، ح۲۴۴.
- ↑ بحارالانوار، ج۹، ص۲۳۶، ح۱۳۱؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۱۹، ح۱۶.
- ↑ تأویل الآیات الظاهره: ص۵۵۲.
- ↑ برای اطلاع بیشتر نگاه کنید: «غدیر در قرآن»، ج۱، ص۲۹۵؛ «غدیر در قرآن»، ج۱، ص۳۷۵؛ «غدیر در قرآن»، ج۲، ص۷۱؛ «غدیر در قرآن»، ج۲، ص۳۴۴.
منابع
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة؛ شرفالدین علی حسینی استرآبادی، تحقیق: حسین استادولی، قم:مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۹ق.
- شواهد التنزیل لقواعد التفضیل فی الآیات النازلة فی أهل البیت صلوات الله و سلامه علیهم؛ عبیدالله بن عبدالله حسکانی، تحقیق: محمدباقر حسکانی، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی (مؤسسة الطبع و النشر)، ۱۴۱۱ق.
- الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف؛ علی بن موسی بن طاووس، قم: مطبعة الخیام، ۱۴۰۰ق.
- عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال؛ عبدالله بن نورالله بحرانی اصفهانی، تحقیق: محمدباقر موحد ابطحی اصفهانی، قم: مؤسسة الإمام المهدی علیه السلام، ۱۳۸۲ش.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.