خصائص الغدیر (کتاب)
«خصائص الغدیر» به ثقة الاسلام محمد بن یعقوب کلینی نسبت داده شده است که در آن فضایل، وقایع و خصوصیات روز غدیر گردآوری شده است، این کتاب مورد اعتماد علما بوده و در کتب مربوط به امامت به احادیث آن استناد شده است، با این حال، برخی منابع برای نام کتاب "خصائص یوم الغدیر" یا "خصائص الغدیر" منسوب به کلینی، منبعی ارائه نکرده‌اند.
نویسنده
ابوجعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق رازی، معروف به شیخ کلینی و ثقةالاسلام کلینی، در روستای کلین (در ۳۸ کیلومتری شهر ری) در حدود سال ۲۵۵ هجری قمری متولد شد. تاریخ تولد دقیق او مشخص نیست، اما تخمین زده می‌شود که در زمان امام حسن عسکری علیه السلام به دنیا آمده باشد.
خانواده و تحصیلات:
پدرش، یعقوب بن اسحاق، از علمای عصر خود بود و در تربیت او نقش بسزایی داشت.
دایی‌اش، که «علان رازی» نامیده می‌شد، نیز از محدثین بزرگ و در تعلیم و تربیت وی مؤثر بود۳۶. او در سفر حج به شهادت رسید.
کلینی تحصیلات ابتدایی را نزد پدر و دایی خود گذراند و با منابع حدیثی و رجالی آشنا شد.
برای ادامه تحصیل به شهر ری رفت که در آن زمان مرکز برخورد آرا و اندیشه‌های مختلف بود. در ری، او با اندیشه‌های فرقه‌های گوناگون مانند اسماعیلیه، حنفیه، شافعیه و شیعه آشنا شد.
او در محضر ابوالحسن محمد بن اسدی کوفی حدیث آموخت و سپس برای تکمیل دانش خود به قم رفت. در قم، با محدثانی که مستقیماً از امام عسکری علیه السلام یا امام هادی علیه السلام حدیث شنیده بودند مانند علی بن ابراهیم قمی و محمد بن حسن صفار قمی ودیگر محدثین قم، ملاقات کرده و از آنها بهره برد.
فعالیت‌ها:
کلینی مدتی در کلین به مرجعیت و رهبری شیعیان پرداخت.
او سپس به بغداد هجرت کرد و در آنجا به تدریس علوم اهل بیت علیهم السلام مشغول شد.
کلینی در بغداد مرجعیت دینی یافت و هم شیعیان و هم اهل سنت در مسائل دینی به او مراجعه می‌کردند. او به عنوان اولین کسی که لقب «ثقة الاسلام» یافت، شهرت یافت.
مهم‌ترین اثر او، کتاب «الکافی» است که یکی از کتب اربعه حدیثی شیعه است. او این کتاب را به درخواست دوستی نوشت تا مجموعه‌ای کافی از علوم دین را دربرداشته باشد.
اساتید:
بر اساس منابع تاریخی، شیخ کلینی حدود ۵۰ استاد و شیخ داشته که نقش مهمی در آموزش، تربیت و تعلیم او ایفا کرده‌اند۷. علی بن ابراهیم قمی، صاحب تفسیر قمی، بیشترین تأثیر را بر او داشته است، به طوری که نامش در بیش از ۷۰۶۸ سند حدیث کتاب کافی ذکر شده است۲. دیگر اساتید مشهور او عبارتند از:
- محمد بن یحیی اشعری
- احمد بن ادریس قمی
- احمد بن عبدالله بن احمد بن محمد بن خالد برقی
- احمد بن محمد بن عیسی اشعری
- عبدالله جعفر حمیری
- حسن بن فضل بن یزید یمانی
- احمد بن مهران
- محمد بن حسن طائی
- علی بن حسین بن موسی بن بابویه، پدر شیخ صدوق
- صفار قمی صاحب کتاب «بصائر الدرجات»
- محمد بن یحیی عطار
- قاسم بن علا
- احمد بن محمد بن سعید همدانی معروف به ابن عقده
شاگردان:
برخی از بزرگان شیعه که از شاگردان شیخ کلینی بوده و از او روایت نقل کرده‌اند عبارتند از:
- ابوعبدالله احمد بن ابراهیم معروف به ابن ابی رافع صیمری
- ابوالقاسم جعفر ابن قولویه، صاحب کتاب «کامل الزیارات»
- ابومحمد هارون بن موسی تلعبکری
- ابوغالب احمد بن محمد زراری
- محمد بن علی ماجیلویه قمی
- ابوعبدالله محمد بن ابراهیم بن جعفر
- ابوعبدالله محمد بن احمد بن قضاعه صفوانی
همچنین، نام‌های دیگری نیز در زمره شاگردان او ذکر شده‌اند، از جمله: احمد بن احمد کاتب کوفی، احمد بن علی بن سعید کوفی، عبدالکریم بن عبدالله بن نصر بزار تنیسی، علی بن احمد بن موسی دقاق، محمد بن احمد سنانی زاهری، ابوالفضل محمد بن عبدالله بن مطلب شیبانی، محمد بن عصام کلینی و محمد بن ابراهیم نعمانی (مؤلف کتاب غیبت نعمانی)
وفات و محل دفن:
- کلینی در سال ۳۲۹ هجری قمری در بغداد درگذشت.
- آرامگاه او در بغداد زیارتگاه است
تألیفات
علاوه بر کتاب «الکافی»، محمد بن یعقوب کلینی آثار دیگری نیز داشته است که نشان‌دهنده جایگاه علمی او در زمینه‌های غیر از علم حدیث است. برخی از این آثار عبارتند از:
- الرد علی القرامطه: در رد عقاید التقاطی قرمطیان نگاشته شده است.
- رسائل الائمه علیهم السلام.
- تعبیرالرؤیا: (تعبیر خواب).
- کتاب الرجال.
- ما قیل فی الائمه علیهم السلام من الشعر: مجموعه اشعار در فضائل اهل بیت.
- الزی و التجمل.
- الدواجن و الرواجن.
- الوسائل.
- فضل القرآن
كتاب كلينى در غدير[۱]
از جمله كتبى كه به شكل مستقل در موضوع غدير تألیف شده، كتابى است كه ثقةالاسلام كلينى نوشته، و توضيح آن چنين است:
«خصائص الغدير»، محمد بن يعقوب كلينى، ابوجعفر، رازى (م ۳۲۸ ق) . عربی، خطى. اين کتاب در فضايل و وقايع و نيز خصائص روز غدير است.
چنانچه علامه ملا محمد باقر كجورى در اوائل كتابش «الخصائص الفاطمية» گفته، اول كسى كه كتابى به عنوان خصائص تأليف نموده كلينى است، كه اين كتاب را جمع آورى نموده و مورد اعتماد و استشهاد علما بوده و در كتب امامت از آن نقل نموده اند.
به گفته علامه حاج آقا بزرگ در «الذريعة» نسخه اى از آن تا سال هزار هجرى باقى بوده است، چرا كه شيخ كفعمى (م ۹۰۵ ق) اين كتاب را از مصادر كتاب خود «البلد الأمين» قرار داده است.[۲]
اين كتاب در «الصراط المستقيم» بياضى با نام «خصائص يوم الغدير» آمده است.