سوره عصر و غدیر
سوره عصر از جمله سوره‌هایی است که در شأن اهل بیت علیهم السلام در خطبه غدیر از سوی پیامبر صلی الله علیه و آله به طور کامل مورد تفسیر قرار گرفته است.
موقعيت تاريخى تفسیر سوره عصر در خطبه غدیر از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: پس از اعلان ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام، پيامبر صلى الله عليه و آله نزول آيات و سوره‌های قرآنى در شأن او را به‌ميان آورد، و در حالى كه مىفرمود: جز مؤمن مخلص به على ايمان نمى آورد، بلافاصله فرمود: سوره عصر در شأن او نازل شده است، و سپس به تفسير آن پرداخت.
درباره تحلیل اعتقادی آمدن سوره عصر در خطبه غدیر از سوی برخی محققان مطالبی ارائه شده است: تكيه‌گاه سوره عصر بر زيان انسان است. هر انسانى از جهت يا جهاتى يا از همه جهات در زيان است. در يک عبارت آن كسى كه هيچ‌گونه زيانى در حياتش راه ندارد على بن ابىطالب عليه السلام معرفى شده كه طبعاً امامان بعد از او هم اين گونه‌اند. در تعبير دوم، انسانها به دو گروه زيانكار در زندگى و سود برنده در آن تقسيم شده‌اند.دشمنان آل محمد عليهم السلام همانا زيانكارانند و دوستان آل محمد عليهم السلام و پذيرندگان ولايتشان كسانىاند كه از حيات خود سود بردهاند.
یک سورۀ كامل تفسیرشده در غدير
سوره عصر از جمله سوره‌هایی است که به طور کامل در خطبه غدیر مورد تفسیر قرار گرفته است.[۱] در آن زمانِ محدود در خطبه غدیر، سه سوره قرآن به‌طور كامل مورد تفسیر قرار گرفته است. اين نشانه اهمیت اين سورهها در ارتباط با ولايت است. از سوى ديگر گوياى حضور گسترده قرآن در غدیر است. يكى از آنها سوره عصر است.
پيامبر صلی الله علیه و آله در قسمتی از بخش چهارم خطبه غدیر، تقوا و ایمان و اخلاص را مظهر ولاى امیرالمؤمنین عليه السلام و شقاوت را از آنِ دشمنان على عليه السلام دانست. در قسمت بعد با قرائت سوره عصر قسم ياد كرد كه مصداق 
وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ؛ يكديگر را به حق سفارش كردند و يكديگر را به صبر سفارش كردند 
در آخر اين سوره على بن ابىطالب عليه السلام است:
«اَلا وَ اِنَّهُ لا يُبْغِضُ عَلِيّاً اِلاّ شَقِىٌّ، وَ لا يُوالى عَلِيّاً اِلاّ تَقِىٌّ، وَ لا يُؤمِنُ بِهِ اِلاّ مُؤمِنٌ مُخْلِصٌ. وَ فى عَلِىٍّ وَ اللَّهِ نَزَلَتْ سُورَةُ الْعَصْرِ: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ، وَ الْعَصْرِ، اِنَّ الاِنْسانَ لَفى خُسْرٍ» اِلاّ عَلِىٌّ الَّذى آمَنَ وَ رَضِىَ بِالْحَقِّ وَ الصَّبْرِ. وَ فى عَلِىٍّ نَزَلَتْ وَ الْعَصْرِ، وَ تَفْسيرُها: وَ رَبِّ عَصْرِ الْقِيامَةِ، إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِى خُسْرٍ: اعْداءُ آلِ مُحَمَّدٍ، إِلاّ الَّذِينَ آمَنُوا: بِوِلايَتِهِمْ، وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ بِمُواساةِ اخْوانِهِمْ، وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ: فى غَيْبَةِ قائِمِهِمْ؛ بدانيد كه با على دشمنى نمىكند مگر شقى و با على دوستى نمىكند مگر باتقوا، و به او ايمان نمى آورد مگر مؤمن مخلص. به خدا قسم درباره على نازل شده است سوره «و العصر»: «سوگند به اين زمان، قسم به عصر، انسان در زيان است» مگر على كه ايمان آورد و به حق و صبر راضى شد. سوره والعصر درباره على نازل شده است و تفسير آن چنين است: قسم به پروردگارِ روز قيامت، انسان در زيان است: يعنى دشمنان آل محمد، مگر آنان كه ايمان آوردند: يعنى با پذيرفتن ولايت، و عمل صالح انجام دادند: يعنى با هميارى و مواسات با برادران دينىشان و به صبر سفارش نمودند در غيبت غائبشان».[۲]
موقعيت تاريخى تفسیر سوره
موقعيت تاريخى تفسیر سوره عصر در خطبه غدیر از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: اندكى پس از آنكه امیرالمؤمنین علیه السلام بر سر دست پيامبر صلى الله عليه و آله قرار گرفت و حضرت نزول آیه اکمال را با ولايت على عليه السلام اعلام فرمود، سخن را به‌سمت مدح على عليه السلام كشانيد.
پيامبر صلى الله عليه و آله نزول آيات و سوره‌های قرآنى در شأن او را به ميان آورد، و در حالى كه مىفرمود: جز مؤمن مخلص به على ايمان نمى آورد، بلافاصله فرمود: سوره عصر در شأن او نازل شده است، و سپس به تفسير آن پرداخت.[۳]
تحليل اعتقادى سوره
درباره تحلیل اعتقادی آمدن سوره عصر در خطبه غدیر از سوی برخی محققان مطالبی ارائه شده است: تكيه‌گاه سوره عصر بر زيان انسان است. هر انسانى از جهت يا جهاتى يا از همه جهات در زيان است. در يک عبارت آن كسى كه هيچ‌گونه زيانى در حياتش راه ندارد على بن ابىطالب عليه السلام معرفى شده كه طبعاً امامان بعد از او هم اين گونه‌اند.
در تعبير دوم، انسانها به دو گروه زيانكار در زندگى و سود برنده در آن تقسيم شده‌اند.دشمنان آل محمد عليهم السلام همانا زيانكارانند و دوستان آل محمد عليهم السلام و پذيرندگان ولايتشان كسانىاند كه از حيات خود سود بردهاند.
دو علامت مذكور در آيه - كه يكى عمل صالح است- به يارى برادران دينى تفسير شده كه نشان ارزش اعتقادى آن عمل است؛ ديگرى تحمل و صبر در غيبت امام غائبشان كه مدار اعتقاد آنان است. آنان با نديدن او از عقيدهشان دست بر نمىدارند، بلكه يكديگر را دلدارى مىدهند و سفارش به صبر مىنمايند.[۴]
پانویس
منابع
- سخنرانی استثنائی غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.