سوره عصر و غدیر
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | عصر |
| جزء | ۳۰ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مکی |
| ترتیل آیه | |
سوره عصر از جمله سورههایی است که در شأن اهل بیت علیهم السلام در خطبه غدیر از سوی پیامبر صلی الله علیه و آله بهطور کامل مورد تفسیر قرار گرفته است.
موقعیت تاریخی تفسیر سوره عصر در خطبه غدیر از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: پس از اعلان ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام، پیامبر صلی الله علیه و آله نزول آیات و سورههای قرآنی در شأن او را بهمیان آورد، و در حالی که میفرمود: جز مؤمن مخلص به علی ایمان نمیآورد، بلافاصله فرمود: سوره عصر در شأن او نازل شده است، و سپس به تفسیر آن پرداخت.
درباره تحلیل اعتقادی آمدن سوره عصر در خطبه غدیر از سوی برخی محققان مطالبی ارائه شده است: تکیهگاه سوره عصر بر زیان انسان است. هر انسانی از جهت یا جهاتی یا از همه جهات در زیان است. در یک عبارت آن کسی که هیچگونه زیانی در حیاتش راه ندارد علی بن ابیطالب علیه السلام معرفی شده که طبعاً امامان بعد از او هم این گونهاند. در تعبیر دوم، انسانها به دو گروه زیانکار در زندگی و سود برنده در آن تقسیم شدهاند. دشمنان آل محمد علیهم السلام همانا زیانکارانند و دوستان آل محمد علیهم السلام و پذیرندگان ولایتشان کسانیاند که از حیات خود سود بردهاند.
یک سورهٔ کامل تفسیرشده در غدیر
سوره عصر از جمله سورههایی است که بهطور کامل در خطبه غدیر مورد تفسیر قرار گرفته است.[۱] در آن زمانِ محدود در خطبه غدیر، سه سوره قرآن بهطور کامل مورد تفسیر قرار گرفته است. این نشانه اهمیت این سورهها در ارتباط با ولایت است. از سوی دیگر گویای حضور گسترده قرآن در غدیر است. یکی از آنها سوره عصر است.
پیامبر صلی الله علیه و آله در قسمتی از بخش چهارم خطبه غدیر، تقوا و ایمان و اخلاص را مظهر ولای امیرالمؤمنین علیه السلام و شقاوت را از آنِ دشمنان علی علیه السلام دانست. در قسمت بعد با قرائت سوره عصر قسم یاد کرد که مصداق 
وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ؛ یکدیگر را به حق سفارش کردند و یکدیگر را به صبر سفارش کردند
در آخر این سوره علی بن ابیطالب علیه السلام است:
اَلا وَ اِنَّهُ لا يُبْغِضُ عَلِيّاً اِلاّ شَقِىٌّ، وَ لا يُوالى عَلِيّاً اِلاّ تَقِىٌّ، وَ لا يُؤمِنُ بِهِ اِلاّ مُؤمِنٌ مُخْلِصٌ. وَ فى عَلِىٍّ وَ اللَّهِ نَزَلَتْ سُورَةُ الْعَصْرِ: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ، وَ الْعَصْرِ۱اِنَّ الاِنْسانَ لَفى خُسْرٍ۲اِلاّ عَلِىٌّ الَّذى آمَنَ وَ رَضِىَ بِالْحَقِّ وَ الصَّبْرِ. وَ فى عَلِىٍّ نَزَلَتْ وَ الْعَصْرِ، وَ تَفْسيرُها: وَ رَبِّ عَصْرِ الْقِيامَةِ، إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِى خُسْرٍ: اعْداءُ آلِ مُحَمَّدٍ، إِلاّ الَّذِينَ آمَنُوا: بِوِلايَتِهِمْ، وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ بِمُواساةِ اخْوانِهِمْ، وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ: فى غَيْبَةِ قائِمِهِمْ؛ بدانيد كه با على دشمنى نمىكند مگر شقى و با على دوستى نمىكند مگر باتقوا، و به او ايمان نمى آورد مگر مؤمن مخلص. به خدا قسم درباره على نازل شده است سوره «و العصر»: «سوگند به اين زمان، قسم به عصر، انسان در زيان است» مگر على كه ايمان آورد و به حق و صبر راضى شد. سوره والعصر درباره على نازل شده است و تفسير آن چنين است: قسم به پروردگارِ روز قيامت، انسان در زيان است: يعنى دشمنان آل محمد، مگر آنان كه ايمان آوردند: يعنى با پذيرفتن ولايت، و عمل صالح انجام دادند: يعنى با هميارى و مواسات با برادران دينىشان و به صبر سفارش نمودند در غيبت غائبشان.[۲]
موقعیت تاریخی تفسیر سوره
موقعیت تاریخی تفسیر سوره عصر در خطبه غدیر از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: اندکی پس از آنکه امیرالمؤمنین علیه السلام بر سر دست پیامبر صلی الله علیه و آله قرار گرفت و حضرت نزول آیه اکمال را با ولایت علی علیه السلام اعلام فرمود، سخن را بهسمت مدح علی علیه السلام کشانید.
پیامبر صلی الله علیه و آله نزول آیات و سورههای قرآنی در شأن او را به میان آورد، و در حالی که میفرمود: جز مؤمن مخلص به علی ایمان نمیآورد، بلافاصله فرمود: سوره عصر در شأن او نازل شده است، و سپس به تفسیر آن پرداخت.[۳]
تحلیل اعتقادی سوره
درباره تحلیل اعتقادی آمدن سوره عصر در خطبه غدیر از سوی برخی محققان مطالبی ارائه شده است: تکیهگاه سوره عصر بر زیان انسان است. هر انسانی از جهت یا جهاتی یا از همه جهات در زیان است. در یک عبارت آن کسی که هیچگونه زیانی در حیاتش راه ندارد علی بن ابیطالب علیه السلام معرفی شده که طبعاً امامان بعد از او هم این گونهاند.
در تعبیر دوم، انسانها به دو گروه زیانکار در زندگی و سود برنده در آن تقسیم شدهاند. دشمنان آل محمد علیهم السلام همانا زیانکارانند و دوستان آل محمد علیهم السلام و پذیرندگان ولایتشان کسانیاند که از حیات خود سود بردهاند.
دو علامت مذکور در آیه - که یکی عمل صالح است- به یاری برادران دینی تفسیر شده که نشان ارزش اعتقادی آن عمل است؛ دیگری تحمل و صبر در غیبت امام غائبشان که مدار اعتقاد آنان است. آنان با ندیدن او از عقیدهشان دست برنمیدارند، بلکه یکدیگر را دلداری میدهند و سفارش به صبر مینمایند.[۴]
پانویس
منابع
- سخنرانی استثنائی غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.